Etiket arşivi: Taksim Yapı

Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Tur. San. ve Tic. Ltd. Şti.

Zeytinburnu Fatih Cami Restorasyonu

0

ZEYTİNBURNU FATİH CAMİ TARİHÇESİ VE GEÇİRDİĞİ ONARIMLAR

İstanbul Osmanlı Mimarisinin en önemli merkezlerinden biridir. İstanbul’un fethi ile birlikte Bursa ve Edirne de inşası yapılan mimari eserler İstanbul dada yapılmaya devam etmiştir. Fatih Devrinin ve İstanbul ekolünün anası Orhan Gazi devrinde meydana gelen mimaridir. Kaynak Orhan Gazi dönemine aittir.

Fatih Devri İstanbul’unda Rumeli Hisarı, Topkapı Sarayı ve emsali olmayan muhteşem çarşı, bedesten ve camiler bulunmaktadır. Fatih camileri, tek başlarına değil genel olarak mektep, türbe ve medreselerle birlikte inşa ettirmiştir. Fatih Devri mimarisi Osmanlı Klasik Mimarisinin şekillenmesinde aktarıcı ve aracı olmuştur.

Zeytinburnu Fatih Camide 1452 yılında inşa edilen Fatih Devri yapılarındandır. Kazlı Çeşme Cami olarak da bilinmektedir. Kimin tarafından yaptırıldığı bilinmemekle beraber 2.Mehmet’e  atfedildiğin den olsa gerek Fatih Cami olarak anılır. Bu ibadethanenin sur dışında inşa edilen ilk camilerden biri olduğu da bilinmektedir. Caminin günümüze kadar özgün gelen tek parçasının sadece minaresinin alt gövdesi olduğu tespit edilmiştir. Cami ahşap çatılı ve kagir bir binadır.

2.Mahmut döneminde 1813 senesinde yenilenen cami, 1954 yılında da derici esnafı tarafından bir kez daha temelli bir onarımdan geçirilerek ibadete açılmıştır. Cami hala faal durumdadır.

Ekrem Hakkı Ayverdi Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri adlı kitabının 3.cildinde ise Fatih Cami’den şöyle bahsetmiştir: ‘ Kazlı Çeşme’de, Bakırköy’e giden cadde üstünde ki büyük cami’dir. Hadika Yedikule Kapısındaki bu cami’nin Fatih Sultan Mehmed’in esas vakfına mülhak olduğunu yazar. 1332 tarihli evkaaf cedvelinde 750 kuruş vazifeli yedinci sınıf cami’ler arasında gösterilmiştir. Vakfiyelerde kaydı yoktur, fakat muhasebe cedvelinde imam ve hatib olana 10, mu’arif ve kayyım vazifesini gören müezzine, hasıra bir dirhem ayrılmıştır.

1

Cami 2. Sultan Mahmud devrinde tamamen yeniden yapılmış büyük bir binadır. İçten 12.75 genişlikde,10.80 m. derinliktedir; duvar 1.00 m. dir. Mihrap yuvarlak bir çukurdan ibaretdir; minber, mahfil süsleri, tavanın kılçıklı pasaları ve yuvarlak kepçe sıvalı koltuk silmesi hep ampir üslubunda yapılmışdır.  Haricde büyük kepçe sıva saçak silmesi, alçı pencereler de böyledir. Son zamanlarda ön tarafına betondan geniş bir son cema’at mahallide eklemişlerdir.

Bütün bu yenilikler ortasında minarenin dört köşe kaidesi, küpü, gövdeden kalan 1.20 m. kısım eskidir ve kesme taştandır; fakat taşlar çok yangın görmüş, erimiştir. Minare şimdiki son cemaatin solunda olduğundan eskiden de burada bir revak olduğu anlaşılır’.

Harimden Kadınlar Mahfiline Bakış
Harimden Kadınlar Mahfiline Bakış
Harim Genel Görünüş
Harim Genel Görünüş
Alt ve Üst Kat Pencereleri
Alt ve Üst Kat Pencereleri
Alt Kat Pencere Detayı
Alt Kat Pencere Detayı
Üst Kat Pencere Detayı
Üst Kat Pencere Detayı

RESTORASYON ÖNCESİ YAPININ MEVCUT DURUMU ve ÖNERİLER

Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Turizm San. ve Tic. Ltd. Şti. tarafından İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Dekanlığı’na yapılan 17 Eylül 2011 tarihli başvuruyla, İstanbul İli, Zeytinburnu İlçesi, Kazlıçeşme Mahallesi, 783 Ada, 4 Parsel Sayılı Kazlıçeşme Fatih Camisi Taşıyıcı Sisteminin Mevcut Durumu, Onarım Ve Güçlendirme Önerileri Hakkında Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon(RRR) projesi kapsamında, restorasyon projesinin hazırlanması ve uygulanması aşamasın da alınması gerekli önlemler konusunda bir çalışma yapılması istenmektedir. Bu çalışma, İTÜ Mimarlık Fakültesi Yönetim Kurulu’nun 23.11.2011 tarih ve 46 sayılı toplantısında alınan karar uyarınca, Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Turizm San. ve Tic. Ltd. Şti. tarafından hazırlanan rölöve, çeşitli yönlerden alınan fotoğraflar ve yapı yerinde yapılan kapsamlı inceleme sonuçları esas alınarak hazırlanmıştır.

Yapılan incelemeler sonucunda;

Kazlıçeşme Fatih Camisi rölöve üzerinden ve yerinde incelenmiş olup belirlenen hasarlar / bozulmalar ile taşıyıcı sisteme yönelik olarak geliştirilen çözüm önerileri aşağıda özetlenmiştir.

Taşıyıcı Sistemin Mevcut Durumu;

Kazlıçeşme Fatih Camisi, plan ölçüleri yaklaşık olarak 12.66m x 15,85m olan bir cami ile 4.94m x 15,85 olan son cemaat mahallinden oluşan, araları taş yığma taşıyıcı duvar dolgulu ahşap iskeletli bir yapıdır, Camide harimin altında kısmi bir bodrum katı bulunmaktadır, Cami ve son cemaat mahalli dört eğimli tek çatı ile örtülmüş olup çatı örtüsü kiremittir,. Yapının çeşitli bölümlerinde ölçülen en büyük yükseklikler çatıda 8.40m, minarede15,79m’dir. Yapı taşıyıcı sisteminin düşey elemanları, en kesit ölçüleri17cm/19cm ~ 21cm/24cm, aralıkları 2,33m ~ 3.28m olan ahşap dikmeler, en kesit ölçüleri 5cm/10cm ~ 6cm/12cm arasında değişen ve düşeyde aralıkları 1,04m~1,25m olan ahşap kirişlerden / hatıllardan ve kalınlığı95cm olan taş yığma taşıyıcı duvarlardan oluşmaktadır, . Caminin kuzeybatı cephe duvarının iç yüzeyinde, yüksekliği 3,59m olan kadınlar mahfili ile dış yüzeyinde genişliği4,54m x 15.85m olan iki katlı betonarme iskeletli son cemaat mahfili ile ek mahfil katı bulunmaktadır, Yapı taşıyıcı sistemi üzerinde yapılan kapsamlı incelemede belirlenen hasar türleri, nedenleri ve yerleri aşağıda özetlenmiştir.

Son Cemaat mahalli ile üzerindeki ek mahfil katı betonarme iskeletli olarak sonradan inşa edilmiş olup, ek mahfil katına, yapının kuzeybatı cephesine bitişik betonarme bir merdivenle ulaşılmaktadır, Merdivenin alt bölümü abdest alma yeri olarak kullanılmaktadır.

Betonarme iskeletli olan bu bölümün tamamen kaldırılması ve yapının özgün durumdaki şekli ile uyumlu ahşap iskeletli bir son cemaat katı oluşturulması önerilir.

Prof. Dr.Feridun ÇILI,

“İstanbul İli, Zeytinburnu İlçesi,Kazlıçeşme Mahallesi,783 Ada, 4 Parsel Sayılı Kazlıçeşme Fatih Camisi, Taşıyıcı Sisteminin Mevcut Durumu,Onarım Ve Güçlendirme Önerileri Hakkında

Cephe duvarları, düşey elemanları en kesit ölçüleri17cm/19cm ~ 21cm/24cm aralıkları 2,33m ~ 3.28m olan ahşap dikmeler ile en kesit ölçüleri 5cm/10cm ~ 6cm/12cm arasında değişen ve düşeyde aralıkları 1,04m ~ 1,25m olan ahşap kirişlerden/hatıllardan ve95cm kalınlıklı taş yığma taşıyıcı duvarlardan oluşmaktadır, Taşıyıcı duvarlar çatlaklı bir görünüm göstermektedir, Yapının iskeletini oluşturan tüm yatay ve düşey ahşap elemanlarda değişik düzeylerde bozulmalar bulunmaktadır,  Bazı bölümlerde ahşap boşlukları tamamen boşalmış, bazı bölümlerdeki ahşap elemanlar ise çürüme-mantarlaşma nedeniyle ahşap ve taşıyıcı olma özelliğini yitirmiş durumdadır, Bu nedenle yapının iskeletini oluşturup ahşap olma özelliğini ve taşıma gücünü yitirmiş tüm ahşap elamanların özgün ahşap ya da tercihan lamine ahşap elemanlarla yenilenmesi yerinde olacaktır. Yenilenen ahşap elemanların tümünün ve özellikle en üst kotta olanının sürekliliğine özel önem verilmelidir. Yenilenen ahşap iskelette düşey elemanların20cm/20cm, yatay elemanların 10cm/16cm en kesit ölçülerinde seçilmesi, yapım kolaylığı ve sürekliliği açısından uygun görünmektedir. Ahşap iskelet arasındaki taş yığma taşıyıcı duvarların, yüzeylere yakın bölümlerindeki harcın sökülerek mevcut harç malzemesi ile uyumlu ve Malzeme Raporunda öngörülecek, daha sağlam bir harç kullanılarak, derzlenmesi önerilir. 95cm kalınlığındaki cephe duvarlarında orta bölümlerinde yapımdan ya da harcın yıkanması ile oluşmuş boşluklara mevcut harç ile uyumlu ve Malzeme Raporunda önerilecek bir malzeme ile 1~3 bar arasında bir basınçla enjeksiyon yapılması uygun olacaktır, Ahşap iskelet elemanları yenilenip derzlenen ve orta bölümlerindeki boşluklar enjeksiyon ile doldurulmuş duvarların mevcut harç, enjeksiyon ve derzleme  malzemesi ile uyumlu kireç harçlı bir sıva ile sıvanması uygun olacaktır. Cephe duvarlarında pencere kotunun hemen üstündeki,  metal gergi sisteminin pastan arındırılması gerekir. Bu işlemden sonra geriye kalan kesit yeterli ise gergiye korozyon önleyici bir malzeme sürülmeli ve korunmalıdır. Yapının güvenlik düzeyini daha düzeyli hale getirmek için cephe duvarlarının en üst kotunda da paslanmaz çelikle üretilmiş ve mevcut gergi ile benzer özelliklerde bir gergi sisteminin düzenlenmesi yerinde olacaktır. Ahşap iskelet arasındaki duvarlar ile minarede görülebilecek çatlaklar restorasyon aşamasında yeterli genişlik ve derinlikte açılarak incelenmelidir. Yapılan incelemeden sonra çatlakların onarımı aşağıdaki yöntemlerden biri kullanılarak gerçekleştirilebilir.

1. Çatlakların kılcal olması durumunda (genişliği 1cm’den küçük) çatlakların, elemanın özgün harcının kalitesine uyan bir malzeme ile enjeksiyon yöntemi ile düşük basınç altında doldurulması,

2. Orta genişlikteki daha önemli çatlak oluşumlarının çevresinin çürütülerek çatlağın genişletilmesi, dokunun özgün taş, tuğla ve özgün harçla önerilen şekilde yeniden oluşturulması.

Bodrum Kat

Caminin kuzeybatı cephesinden girilen kısmi bir bodrum katı bulunmaktadır, Bodrum kat tavanını oluşturan ahşap döşemenin elemanlarının elden geçirilmesi, özelliğini yitirmiş olanların değiştirilmesi uygun olacaktır.(bkz.fotoğraf-14-15-16). Bodrum katta cephe duvarlarında herhangi bir bozulma olup olmadığının incelenebilmesi için duvar dokusunun stabil hale geldiği kota kadar kazılması ve karşılaşılabilecek bozulmaların yukarıda açıklandığı şekilde onarılması önerilir.

Çatı

Caminin ahşap iskeletli çatısının elden geçirilmesi ve özelliğini yitirmiş tüm ahşap elemanların yenilenmesi uygun olacaktır. Duvarlarda yapılacak onarımlar sırasında çatının zarar görmemesi için tüm çatının güvenli şekilde askıya alınması ve askı sisteminin yapılacak onarımlardan sonra sökülmesi önerilir.

Prof.Dr.Feridun ÇILI,

“İstanbul İli, Zeytinburnu İlçesi,Kazlıçeşme Mahallesi,783 Ada, 4 Parsel Sayılı Kazlıçeşme Fatih Camisi, Taşıyıcı Sisteminin Mevcut Durumu,Onarım Ve Güçlendirme Önerileri Hakkında

Minare

Minarede yoğun biçimde karbonlaşma, kirlenme, bitkilenme ve bazı bölgelerde derz boşalması türü bozulmalar/hasarlar izlenmiştir.(bkz.fotoğraf-3) . Bu tür oluşumların giderilmesi için nitelikli yüzey temizliği yapılması, duvar dokusunda kullanılan harcın özelliklerine benzer yapma ya da hazır harçlarla derz onarımı yapılmasıdır.

Kazlıçeşme Fatih Camisinde yapılan inceleme ve yukarıda özetlenen oluşumların genel bir değerlendirmesi ile onarım önerileri aşağıda sıralanmıştır.  Betonarme iskeletli olarak sonradan inşa edilmiş olan son cemaat mahalli, üzerindeki ek mahfil katı ve merdivenin tamamen kaldırılması ve yapının özgün durumundaki şekli ile uyumlu ahşap iskeletli bir son cemaat katı oluşturulmalıdır. Cephe duvarlarında ahşap iskeleti oluşturan ve özelliğini/taşıma gücünü yitirmiş olan tüm ahşap elemanların yenilenmesi yerinde olacaktır. Mevcut durumda pencere üst kotundaki metal gerginin temizlenerek korunması, benzer kesit ölçülerin paslanmaz çelikle üretilmiş bir gerginin duvarların en üst kotunda düzenlenmesi önerilir.  Ahşap iskelet arasındaki taş yığma taşıyıcı duvarların yüzeylerine

yakın bölümlerdeki harcın sökülmesi ve duvarın mevcut harç malzemesi ile uyumlu ve daha sağlam bir harç kullanılarak derzlenmesi önerilir.

Prof.Dr.Feridun ÇILI,

“İstanbul İli, Zeytinburnu İlçesi, Kazlıçeşme Mahallesi,783 Ada, 4 Parsel Sayılı Kazlıçeşme Fatih Camisi, Taşıyıcı Sisteminin Mevcut Durumu,Onarım Ve Güçlendirme Önerileri Hakkında

Duvarların orta bölümlerinde kalmış/oluşmuş olması mümkün olan boşlukların düşük basınç altında, mevcut harç ve derzleme malzemesi ile uyumlu bir malzeme kullanılarak enjeksiyon yöntemi doldurulması uygun olacaktır.(bkz.fotoğraf-2) Kısmi bodrum katta zemin seviyesinin duvarların dokusunun stabil olduğu kota kadar indirilmesi ve duvarların yukarıda açıklanan yöntemlerle onarılması yerinde olacaktır. Çatıda özelliğini yitirmiş ahşap elemanların yenilenmesi, duvarlarda yapılacak onarım çalışmaları sırasında çatının askıya alınması önerilir. Yapıda ve minarede görülebilecek çatlak oluşumlarının yapının özgün derzi ile uyumlu bir harç ile genişliğine bağlı olarak yukarıda verilen yöntemle onarılması uygundur.

Kazlıçeşme Fatih Camisi taşıyıcı sisteminin Rölöve-Restitüsyon- Restorasyon (RRR) projesi kapsamında restorasyon projesinin hazırlanması ve uygulanması aşamasında alınması gerekli önlemler konusunda bir çalışma yapılmış, taşıyıcı sistemin iyileştirilmesine yönelik öneriler geliştirilmiştir. Raporda sözü edilen iyileştirmelerin yapılması durumunda yapı, bu tür yapılardan beklenen güvenlik düzeyinde kullanılabilir durumda olacaktır. Uygulamanın kargir ve ahşap binaların onarımında deneyimli uzman ekiplerce yapılması, yapımın her aşamasında gereği gibi denetlenmesi ve yapımda her türlü güvenlik önlemlerinin alınması gerekmektedir.

Restitüsyon

7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

İMALAT FOTOĞRAFLARI

Uygulamada Harim Döşemeleri Sökülerek Projeye Uygun Döşemeler Yapılmıştır.
Uygulamada Harim Döşemeleri Sökülerek Projeye Uygun Döşemeler Yapılmıştır.
Harim Döşeme Sökümü
Harim Döşeme Sökümü
Cami içerisinde yerlerde ve duvarlarda kötü görüntüye neden olan elektrik kabloları kaldırılmıştır. Elektrik borulama işlemi yapılmıştır.
Cami içerisinde yerlerde ve duvarlarda kötü görüntüye neden olan elektrik kabloları kaldırılmıştır. Elektrik borulama işlemi yapılmıştır.
Cami içerisinde yerlerde ve duvarlarda kötü görüntüye neden olan elektrik kabloları kaldırılmıştır. Elektrik borulama işlemi yapılmıştır.
Cami içerisinde yerlerde ve duvarlarda kötü görüntüye neden olan elektrik kabloları kaldırılmıştır. Elektrik borulama işlemi yapılmıştır.
Enjeksiyon Hortumları Takılarak Mikro Enjeksiyon Yöntemiyle Boşluklar Doldurulmuştur.
Enjeksiyon Hortumları Takılarak Mikro Enjeksiyon Yöntemiyle Boşluklar Doldurulmuştur.
Enjeksiyon yöntemi ile düşük basınç altında duvarlar doldurulmuştur
Enjeksiyon yöntemi ile düşük basınç altında duvarlar doldurulmuştur
Metal gergi sistemi pastan arındırılarak, temizlenmiştir.
Metal gergi sistemi pastan arındırılarak, temizlenmiştir.
Pencereler sökülerek projedeki detayına uygun olarak yapılmıştır.
Pencereler sökülerek projedeki detayına uygun olarak yapılmıştır.
Cepheler özgün harç özelliğine uygun olarak sıvanmıştır.
Cepheler özgün harç özelliğine uygun olarak sıvanmıştır.
Uygulama sırasında kaba sıva yapımı
Uygulama sırasında kaba sıva yapımı

 

Uygulamada serpme sıva yapımı
Uygulamada serpme sıva yapımı
Uygulama sırasında bağdadi yapımı
Uygulama sırasında bağdadi yapımı
Cami İç Sıva Raspa Yapımı
Cami İç Sıva Raspa Yapımı
Duvarlarda derzler açılmış yeni derzleme yapılmıştır. Malzeme kaybı olan taşlar tümlenmiştir.
Duvarlarda derzler açılmış yeni derzleme yapılmıştır. Malzeme kaybı olan taşlar tümlenmiştir.
Duvarlarda derzler açılmış yeni derzleme yapılmıştır. Malzeme kaybı olan taşlar tümlenmiştir.
Duvarlarda derzler açılmış yeni derzleme yapılmıştır. Malzeme kaybı olan taşlar tümlenmiştir.
Uygulama sırasında çatı strüktürü, üst örtü elemanları ile tamamen yenilenmiştir.
Uygulama sırasında çatı strüktürü, üst örtü elemanları ile tamamen yenilenmiştir.
Uygulama sırasında çatı strüktürü, üst örtü elemanları ile tamamen yenilenmiştir.
Uygulama sırasında çatı strüktürü, üst örtü elemanları ile tamamen yenilenmiştir.
Minarede yoğun biçimde karbonlaşma, kirlenme ve bazı bölgelerde derz boşalması t bozulmalar/hasarlar izlenmiştir. Bu tür oluşumlar giderilerek nitelikli yüzey temizliği yapılmış, duvar dokusunda kullanılan harcın özelliklerine benzer harçlarla derz onarımı yapılmıştır.
Minarede yoğun biçimde karbonlaşma, kirlenme ve bazı bölgelerde derz boşalması t bozulmalar/hasarlar izlenmiştir. Bu tür oluşumlar giderilerek nitelikli yüzey temizliği yapılmış, duvar dokusunda kullanılan harcın özelliklerine benzer harçlarla derz onarımı yapılmıştır.
Minarede İnce Sıva Yapımı
Minarede İnce Sıva Yapımı
Minarede Kaba Sıva Yapımı
Minarede Kaba Sıva Yapımı
Uygulama Sırasında Beton İçlik Sökümü
Uygulama Sırasında Beton İçlik Sökümü

RESTORASYON SONRASINDAKİ YAPI İÇİ VE AVLU FOTOĞRAFLARI

Uygulama sonrasında camide çürüyen ahşap hatıllar yenilenmiş, kılcal çatlaklara enjeksiyon yapılmış, cephe özgün harç özelliğine uygun olarak sıvanarak boyanmıştır
Uygulama sonrasında camide çürüyen ahşap hatıllar yenilenmiş, kılcal çatlaklara enjeksiyon yapılmış, cephe özgün harç özelliğine uygun olarak sıvanarak boyanmıştır
Cami avlusunda peyzaj düzenlemesi yapılmıştır.
Cami avlusunda peyzaj düzenlemesi yapılmıştır.
Avluda yer alan mezar mermerle çevrilmiştir
Avluda yer alan mezar mermerle çevrilmiştir
Betonarme iskeletli olan son cemaat mahalli tamamen kaldırılmış yapının özgün durumuna uyumlu ahşap iskeletli son cemaat mahalli yapılmıştır.
Betonarme iskeletli olan son cemaat mahalli tamamen kaldırılmış yapının özgün durumuna uyumlu ahşap iskeletli son cemaat mahalli yapılmıştır.
Kısmi bodrum kat zemin seviyesinin duvarların dokusunun stabil olduğu kota kadar indirilmiştir. Bodrum kat tavanını oluşturan ahşap döşeme elemenları yenilenmiştir.
Kısmi bodrum kat zemin seviyesinin duvarların dokusunun stabil olduğu kota kadar indirilmiştir. Bodrum kat tavanını oluşturan ahşap döşeme elemenları yenilenmiştir.
Cami Avlusu
Cami Avlusu
Caminin ahşap iskeletli çatısı elden geçirilmiş özelliğini yitirmiş elemanlar yenilenmiştir. Minarede nitelikli yüzey temizlikleri yapılmış duvar dokusunda kullanılan harcın özelliklerine benzer harçla derz onarımları yapılmıştır.
Caminin ahşap iskeletli çatısı elden geçirilmiş özelliğini yitirmiş elemanlar yenilenmiştir. Minarede nitelikli yüzey temizlikleri yapılmış duvar dokusunda kullanılan harcın özelliklerine benzer harçla derz onarımları yapılmıştır.
İçlikler beton alçı, dışlıklar demirli ve ahşap olarak yapılmıştır.
İçlikler beton alçı, dışlıklar demirli ve ahşap olarak yapılmıştır.
Projeye uygun değiştirilen pencere detayı
Projeye uygun değiştirilen pencere detayı
Son cemaat mahalli üzerindeki ek mahfil katı ve merdiven tamamen kaldırılmıştır. Ayrıca son cemaat mahallinde yer alan elektrik kabloları kaldırılarak yeni bir düzenleme yapılmıştır.
Son cemaat mahalli üzerindeki ek mahfil katı ve merdiven tamamen kaldırılmıştır. Ayrıca son cemaat mahallinde yer alan elektrik kabloları kaldırılarak yeni bir düzenleme yapılmıştır.
Son cemaat mahalli
Son cemaat mahalli
Cami Mihrabı
Cami Mihrabı
Avize Detay
Avize Detay
Harim Avizeleri
Harim Avizeleri
Yapının iskeletini oluşturan ahşap olma özelliğini ve taşıma gücünü yitirmiş tüm ahşap elemanlar yenilenmiştir.
Yapının iskeletini oluşturan ahşap olma özelliğini ve taşıma gücünü yitirmiş tüm ahşap elemanlar yenilenmiştir.
Cami Minberi
Cami Minberi
Minber Korkuluk Detayı
Minber Korkuluk Detayı
Harim Genel Görün
Harim Genel Görün
Avlu duvarları çimento esaslı harçtan arındırılarak horosan harçla dezlenmiş ve taş harpuşta yapılmıştır.
Avlu duvarları çimento esaslı harçtan arındırılarak horosan harçla dezlenmiş ve taş harpuşta yapılmıştır.
Avluda yer alan mozaik döşeme sökülerek yerine traverten döşeme yapılmıştır.
Avluda yer alan mozaik döşeme sökülerek yerine traverten döşeme yapılmıştır.
Halkımızın Camii Açılışına gösterdiği teveccüh :))
Halkımızın Camii Açılışına gösterdiği teveccüh :))

 

 

Prof. Çılı: Ağa Camii’nde gereken yapılmıştır!

Prof. Çılı: Ağa Camii’nde gereken yapılmıştır!

Tarihi eser ve restorasyon uzmanı İstanbul Teknik Üniversitesi Restorasyon Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Feridun Çılı ile Ağa Camii restorasyonunu konuştuk

İbrahim Ethem Gören/ Dünya Bülteni – Kültür Servisi

İki yıl süren yenileme çalışmalarının ardından Beyoğlu Hüseyin Ağa Camii geçtiğimiz ay ibadete açılmıştı…

M. 1594 yılında Galatasaray Ağası Şeyhülharem Hüseyin Ağa tarafından yaptırılan İstiklal Caddesi’ndeki Hüseyin Ağa Cami 2 yıllık restorasyon çalışmaları tamamlanarak 14 Şubat Cuma günü yeniden ibadete açıldı.

Halk arasında Ağa Camii olarak bilinen 420 yıllık geçmişe sahip Osmanlı dini mimari eseri, 1999 yılındaki Gölcük depreminde hasar görmüş, ardından kontrollü olarak ibadete açık tutulmuştu.

Ağa Camii’ndeki tahribatın bir bölümünün Demirören AVM inşaatından sonra ortaya çıktığına dair kamuoyunda bir kanaat bulunmakla birlikte İstanbul Teknik Üniversitesi Restorasyon Ana Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. FERİDUN Çılı tarafından hazırlanmış Ağa Camii’nin 1999 depreminde zarar gördüğüne ve Demirören AVM yapımında zarar görmediğine dair raporu var.

AVM inşaatı esnasında çatlaklardaki hareketleri izlemek üzere çatlaklara komperatör çatlak ölçer yerleştirilerek periyodik ölçümleri yapılmış, teknik ölçümlerde AVM inşaatının AĞA Camii’ne zarar vermediği kanaatine varılmış.Bunlarla birlikte kamuoyunda Demirören AVM’nin Ağa Camii’ne zarar verdiği kanaati üzerine mezkur şirket Ağa Camii’ni restorasyon masraflarını üstlenmiş.

Cami yıkılma riskiyle karşı karşıya kalınca 2 yıl önce restorasyona alınmıştı. Tonozları çelik halat sistemiyle desteklenerek güçlendirilen camiinin çatı makas sistemi, ahşap döşemeleri, kalem işleri yenilendi.  Osmanlı dönemindeki orijinal mimari kurgusunda yer almayan tuvaletler yer altına indirilerek, avlu mermerle kaplandı.

Geçtiğimiz ay, uzun bir aradan sonra cemaatine kavuşan camiyi Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç tarafından ibadete açılmıştı…

Geride kalan bir aylık süre zarfında Ağa Camii restorasyonu gündemde tutulma gayretine girildi. Hükümetle hesabı olanlar sanat, estetik ve mimari çalışmalara da gölge düşürecek yayınlar yaptı. Bu bağlamda yapının üzerindeki çok katmanlı tarihsel dönemlerin izlerini taşıyan müdahalelerin kazınarak homojen bir hale dönüştürüldüğü, camiinin anonim bir 16. Yüzyıl eseri haline dönüştürüldüğü ve Ağa Camii’nin 2013 model bir yapı haline getirildiği iddia edildi…

Ağa Camii’nde konuyla ilgili olarak tarihi eser ve restorasyon uzmanı İstanbul Teknik Üniversitesi Restorasyon Ana Bilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Feridun Çılı ile görüştük…

İbrahim Ethem Gören: Feridun Bey, Ağa Camii restorasyonunu genel anlamda değerlendirir misiniz?

Prof. Dr. Feridun Çılı: Ağa Cami restorasyonu, çatısı olduğu gibi çökme tehlikesinde olan bir yapının yoktan var edilmesidir.

Binada hangi türden hasarlar vardı?

Caminin çatısını oluşturan iki tonozda aralığı 15cm~20cm’ye ulaşan ve yarılma da denilebilecek iki adet diyagonal çatlağa ek olarak tüm cephe duvarlarında, minarede ve avluda çeşitli açıklıklarda sistematik çatlak oluşumu bulunuyordu.

Bahsettiğiniz hasarlara nasıl müdahale edildi?

En önemli çatlak/ayrılma denilebilecek tonoz çatlaklarının daha fazla açılmasına izin vermemek amacı ile tonozlara dik doğrultuda dört adet ön gerilmeli gergi düzenlendi.

Benzer gergiler, yapının bütünlüğünü korumak amacı ile tonozlara paralel doğrultuda da yerleştirildi. Gergilerde paslanmaz çelik kullanıldı. Yapının bütünlüğünü ve kararlılığını sürdürebilmek için cephe duvarlarının en üst kotunda yine paslanmaz çelikten bir hatıl sistemi düzenlendi. Yapıdaki diğer tüm çatlaklar genişliklerine bağlı olarak değişik şekillerde onarıldı.

Binanın sıvalarını sökerken sürprizlerle karşılaştınız mı?

Gayet tabii. Bu aşamada yapıya daha önceki dönemlerde yapılmış tüm müdahaleler görüldü. Bunların bir bölümü günümüz restorasyon ilkeleri ile uyuşmadığı için değiştirildi/kaldırıldı.

 

Binanın cephelerinde mühür gibi yuvarlak metal parçaları duruyor. Bunlar ne işe yarar?

Bunlar, tonozlara paralel ve dik doğrultuda düzenlenmiş gergilerin sabitleme/ankraj plakalarıdır.

Mimar Koray Gümüş, Zaman Gazetesi’ne verdiği bir mülakatta Ağa Camii’nin dışarıdan bakıldığında yapının üzerindeki çok katmanlı tarihsel dönemlerin izlerini taşıyan müdahalelerin kazınarak homojen bir hale dönüştürüldüğü ve camiinin 2013 model bir bina olduğunu söylüyor… Bu hususta sizin kanaatleriniz nelerdir?

Kesinlikle katılmıyorum, daha doğrusu yapının tarihi ve hasar durumu hakkında hiç bir bilgisi olmayan insanların fikir belirtmesini gereksiz buluyorum. Yoldan geçerken bakılınca tonozların göçmenin eşiğinde olduğu görülemez. Dahası, bu restorasyon, kurullarca da onanmış bir restorasyon projesi kapsamında ve bir bilim heyetinin gözetiminde yapıldı. Yapılan, bu emeğe saygısızlıktır.

Camiinin eski fotoğraflarına baktığımıza tonozlarda ciddi çatlak ve yarıklar olduğunu görüyoruz. Bunlar nasıl tamir edildi? Yapılan işlem bilimsel açıdan doğru mudur?

Yapılan müdahale bilimsel açıdan doğrudur. Daha iyi bir yöntem bulunduğunda yapılan müdahale bir gün içinde kaldırılabilecek kadar basittir.

Camiinin eski fotoğraflarına baktığımızda kolonların daha büyük ve heybetli olduğu görülüyor. Şu anki durumda kolonların ince ve narin olduğunu görüyoruz. Bu camiinin statiği açısından tehlike oluşturur mu?

Hayır oluşturmaz. Camide mihrap cephesine yakın tuğla ayakların üzerinde kalınlığı 20cm~25cm’ye varan çok az donatılı kalitesiz betonla oluşturulmuş betonarme mantolar bulunmaktaydı. Bu tabaka tamamen alınarak yerine çelik köşebentler ve etriye gibi çalışan ön gerilmeli çubuklarla oluşturulmuş çelik manto konuldu. Çelik manto, tuğla ayağın üst kotlarında kapatılmayarak görünür halde bırakıldı.

Sizce restorasyonla yeniden inşa projeleri arasında nasıl bir denge sağlanmalıdır? Bu denge Ağa Camii örneğinde nasıl korunmuştur?

Ağa Camii’nde yapılan işin adı “restorasyon” olup yapıda korunması gereken ya da korunabilecek tüm öğeler korunmuştur. Yeniden yapım ise, laftan da anlaşılacağı üzere “yeniden yapım” dır. Bu iki kavramı karıştıranların eleştirisine kulak asmamak gerekir.

“Ağa Camii 16. Yüzyıla ait anonim bir yapı hüviyetine dönüşmüştür” iddiası hakkında neler söylemek istersiniz?

Cami gerektiği şekilde restore edilmiş ve güçlendirilmiştir. Gerisi boş laftır…

 

 

Ağa Camii de gerçeklerin üzeri örtüldü

Yüksek Mimar Uludağ: Ağa Camii tartışmalarında bilimsel gerçeklerin üzeri örtüldü

Ağa Camii de gerçeklerin üzeri örtüldü (Foto-Galeri)

SON DEVİR-İbrahim Ethem Gören

Beyoğlu’nun simgelerinden Hüseyin Ağa Camii restore edilerek Şubat ayında ibadete açılmıştı. Ağa Camii, iki yıllık restorasyon sürecinin ardından 14 Şubat Cuma günü cemaatiyle buluşmuş, Cuma namazı öncesinde yapılan törende Başbakan Yardımcısı Bülent Arınç ibadethanenin kurdelesini kesmişti…

M. 1594 yılında Galatasaray Ağası Şeyhülharem Hüseyin Ağa tarafından yaptırılan İstiklal Caddesi’ndeki Hüseyin Ağa Camii 400 yılı aşkın geçmişiyle Beyoğlu silüetinde önemli bir yer edinmişti.

Halk arasında Ağa Camii olarak bilinen 420 yıllık geçmişe sahip Osmanlı dini mimari eseri, 1999 yılındaki Gölcük depreminde hasar görmüş, ardından kontrollü olarak ibadete açık tutulmuştu.

Cami yıkılma riskiyle karşı karşıya kalınca restore edilmişti. Geride kalan bir aylık süre zarfında Ağa Camii restorasyonu gündemde tutulma gayretine girildi. Hükümetle hesabı olanlar sanat, estetik ve mimari çalışmalara da gölge düşürecek yayınlar yaptı.

Bu bağlamda yapının üzerindeki çok katmanlı tarihsel dönemlerin izlerini taşıyan müdahalelerin kazınarak homojen bir hale dönüştürüldüğü, camiinin anonim bir 16. Yüzyıl eseri haline dönüştürüldüğü ve Ağa Camii’nin 2013 model bir yapı haline getirildiği iddia edildi…

Ağa Camii’nde konuyla ilgili olarak tarihi eser ve restorasyon uzmanı yüksek Mimar Sevilay Uludağ ile görüştük

İbrahim Ethem Gören: Sevilay Hanım, Ağa Camii mimarisinin Beyoğlu, Taksim ve bir adım öte İstanbul için önemi hakkında neler söylemek istersiniz?

Sevilay Uludağ: Osmanlının her döneminde özellikle ticaretin canlandığı 18. ve 19. yüzyıllardan itibaren İstiklal Caddesi yerleşim olarak İstanbul’un kalbi, merkezi olmuştur. İstiklal Caddesi, Beyoğlu, gayrimüslim ve Müslümanların yüzyıllardan beri birlikte yaşadığı kültür ve ticaret  merkezidir. İstiklal Caddesi farklı dinlere mensup vatandaşlarımızın birlikte yaşadığı bir mekândır ve Hüseyin Ağa Camii de buradaki tek cami olmasından dolayı önemli bir yapıdır. Ağa Camii Beyoğlu için ve İstanbul için bir simgedir.

Ağa Camii’nde hangi sebeplerle restorasyon yapılması gündeme geldi?

İstiklal Caddesi üzerinde günümüze ulaşan önemli kültür varlıklarımızdan olan Hüseyin Ağa Camii restorasyonu harim tonozundaki çatlaklar nedeni ile gündeme gelmiştir. Ancak bu sadece nedenlerden biridir.

Bu konuyla ilgili tarihi belgeler ne diyor?

Çok şey… Eski belgelerde görüldüğü üzere Ağa Camii’nin restorasyon öncesindeki durumu yapının özgün cephe ve plan şemasından oldukça uzakta idi. Cami, özgün özelliğini kaybetmişti. Yapılan araştırmalar sonucunda doğru verilere dayandırılarak hazırlanan restitsüyon ve restorasyon projelerinin yine doğru bir şekilde uygulamasının yapılması ile cami özgün mimarisine kavuşmuştur.

Camiinin restorasyon öncesindeki genel durumu hakkında bilgi verir misiniz?

Cami her ne kadar dışarıdan iyi durumda gözüküyor idiyse de, projelerini hazırlamaya başladığımızda bünyesinde birçok sıkıntının mevcudiyetini tespit ettik. Pencerelerin ahşap doğramalarında çürümeler vardı. Tepe pencerelerinin durumu kötüydü. Alçılarında kırılmalar ve bozulmalar vardı. Minber ve vaaz kürsüsü yapının mimarisi ile uyuşmuyordu. Ahşap korkuluklarında doğramalarda olduğu gibi çürümeler vardı. Duvarlarında çatlaklar, tonozunda daha ciddi çatlaklar vardı. Kadınlar mahfili döşemesi betonarme idi ve sağlıklı değildi.

AĞA CAMİİ ÖZGÜN YÜZÜNE KAVUŞMUŞTUR

Restorasyon süreci nasıl ilerledi?

Restorasyon projeleri ve uygulaması Bilim Kurulu danışmanlığında ilerlemiştir. Özellikle uygulama sürecinde en az 2 haftada bir, alanda kontrollerimizle ve bilim kurulumuzla toplantılar yapılmak sureti ile imalatlar kontrol edilmiş, böylelikle uygulamaya yön verilmiştir.

Çimento harçlı sıvaların yapıdan uzaklaştırılmaya başlamasından kısa bir süre sonra özellikle son cemaat yerinin duvarlarında proje ve belgeleri doğrulayan pencere yerlerinin çıkması, yapılan restorasyonun doğru yöntem ve belgelemelerle yapıldığını gösteren en önemli tespit olmuştur.

Aynı şekilde saçaklardaki dendanların betondan yapıldığı ve özgün olmadığının tespit edilmesi, mihrap nişinin yine çimento harçlı tuğla ile değiştirildiğinin tespit edilmesi restorasyonun doğru bir şekilde yapıldığını gösteren tespitler olmuştu.

Restorasyon sürecinde kontrolör olarak İstanbul Vakıflar Bölge Müdürlüğü ve İstanbul’daki teknik üniversitelerde öğretim üyesi olarak görev yapmakta olan bağımsız bilim kurulu Ağa Camii restorasyonunu özverili şekilde denetlemiştir. Tüm çalışmalar uygulamada kullanılan yöntemler, teknikler bilimsel şekilde yapılmıştır.

Eleştiri bu süreç içinde ve sonrasında da olmuştur. Bizler açıkçası böyle eleştirileri bekliyorduk çünkü Ağa Camii bugüne kadar özgün olmayan yüzü ile İstiklal’deydi ve insanlar bunu görmeye alışmıştı.

Son yapılan restorasyon ile Ağa Cami özgün yüzüne kavuşmuştur. Bilinmesi gereken en önemli nokta restorasyonun sırf olabilecek eleştirilerden kaçarak restorasyon ilkelerine uymayan bir yöntemle yapılmayıp tamamen yapıyı özgün kimliğine kavuşturmak için bilimsel yöntemlerle yapılmış olmasıdır.

AĞA CAMİİ 1930’LU YILLARDA YAPILAN RESTORASYONLA ÖZGÜNLÜĞÜNÜ KAYBETMİŞTİ

Maalesef şunu belirtmeliyiz ki 1930’lu yıllarda yapılan restorasyon ile yapı büyük ölçüde özgünlüğünü kaybetmiştir. Yapının duvarları, çatı saçak bölümleri, harime bakan kolonlarının etrafı, kadınlar mahfil döşemesi betonarmeye çevrilmiş, formları değiştirilmiştir.

Camiinin tarihi dokusunun korunması için neler yapıldı?

Az önce de bahsettiğim üzere yapıdaki raspalar elimizdeki arşiv belgeleri ile tamamen örtüşmüştür. Eski harita belgesi Alman Mavilerindeki kontürü ile de örtüşmüştür.

Bu belgeler ve izler doğrultusunda uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Minaresi, külah ve şerefe alt kısmı tamamen eski fotoğraf belgelerine göre yapılmıştır. Pabuç kısmının çimento harç ve tuğla dolgularla değiştirildiği tespit edilmiş, bu dolgular alınarak taş ile bu kısımlar aslına uygun yapılmıştır.

Son cemaat önündeki betonarme giriş muhdes olduğundan alınmış, cami cepheleri özgün haline kavuşmuştur. Son cemaat yerinin yüksek pencereleri arşiv belgeleri ve raspa sonucunda ortaya çıkan sonuçlara göre doğru bir şekilde restore edilmiştir.

Yapılan restorasyon ile yapı özgün dış duvar örgü sistemine kadar sıvalarından soyulmuş, çıkan verilere göre rstorasyonu yapılmıştır. Yapıda harim pencere sistemi aynen korunmuştur. Tepe alçı pencereleri onarılarak korunmuştur. Yapı içindeki kalem işleri de büyük ölçüde korunmuştur.

Cami tarihi izleri barındırmaya devam ediyor mu?

Tabiii ki… Biz camideki özgün olmayan pencere ve mihrap gibi değiştirilmiş elemanları restore ettik. Yapıyı yıkmadık, yeniden yapmadık. Cami kendisi tamamen tarihidir. Günümüze kadar yapılan yanlış uygulamalar ile kaybettiği, yitirdiği değerlerine bu restorasyon uygulaması ile kavuşmuştur. Zaten yapıda sıva altında bugün yapılan restorasyona ışık tutan tüm izler duruyordu, sadece bu restorasyonla bu izler gün ışığına çıkarıldı.

Ağa Camii’ndeki çalışmalar “Müteahhitlik ürünü” yakıştırmasını hak ediyor mu?

Kesinlikle hayır. Yapılan tüm uygulamalar restorasyon ilkelerine göre olması gerektiği gibi yapılmıştır. Camide kullanıla ahşap elemanlar eleştiri konusu yapıldı. Ahşap elemanların tamamı birinci sınıf malzemedir.

Empreyenlenmiş, fırınlanmıştır. Yapılan güçlendirmelerin tamamı paslanmaz demir ile yapılmıştır. Sıvalar laboratuar sonuçlarında verilen özgün horasan karışım harcı ile yapılmıştır. Kullanılan taşlar küfegi taşıdır.

Özgününe uygun olarak alana getirilmiştir. Kalem işleri tezyinat sıvası üzerine olması gerektiği gibi yapılmıştır. Böyle bir çalışma müteahhitlik ürünü olamaz. Zaten hiçbir restorasyon müteahhitlik ürünü olamaz ve olmamalıdır.

Tarihimizin en önemli değerleri olan taşınmaz kültür varlıklarına bir çivi dahi düşünmeden, bilinçsizce çakılamaz, bu yapılara yapılacak her hangi bir yanlış müdahalenin geri dönüşü olmayacağından tüm ekibimiz tüm dikkati ve enerjisi ile alanda çalışmalarını yapmıştır.

Camide rekontrüskiyon çalışması yapıldığına dair iddialar var? Böyle bir çalışma yapıldı mı? Ağa Camii’nde restorasyon projesi mi yeniden inşa projesi mi yapılmıştır?

Yeniden inşaa, rekonstrüksiyon; adından da anlaşılacağı gibi olmayan bir yapının ya da statik açıdan yıkılarak yapılması ön görülen yapıların yapılmasıdır. Biz Hüseyin Ağa Camii’ni yıkmadık, temelini yeniden atmadık, çimento harçlı sıvaların altında gizlenmiş özgün izleri görünür hale getirdik. Restorasyonda zaten budur…

AĞA CAMİİ RESTORASYONU TARTIŞMALARINDA BİLİMSEL GERÇEKLERİN ÜZERİ ÖRTÜLDÜ

Peki sizce bu türden tartışmalar niye ortaya atılıyor?

Hüseyin Ağa Cami İstanbul’un kalbi olan Taksim’in simgelerinden biridir. 1940’lı yıllardan beri insanların gördüğü bir yüzü vardı Hüseyin Ağa Camii’nin bu restorasyon ile bu yüz değişti. İnsanlar şaşırdı ve tam araştırılmadan, nedenini niçinini bilmeden talihsiz tartışmalar yapıldı.

Bizler de sizler gibi kültür sanat ve estetik değerlere önem atfeden ve at gözlüğü takmayan gazetecilerin yardımı ile Hüseyin Ağa Camii’nin özgün yüzüne kavuştuğunu anlatmaya çalışıyoruz ve anlatacağız da… Ama bir yandan da üzülmüyor değiliz çünkü gerçekten bilimsel araştırma ve yöntemlerle yapılan bir uygulamanın, bizlere sorularak tartışılacaksa tartışılması gerekliliğine inanıyoruz. Maalesef tartışmalar hakikatin üzeri örtülerek, bilimsel gerçekler çarpıtılarak yapılıyor.

Erdemli gazetecilik çünkü böyle bir şeyi gerektirir. Bize Ağa Camii’nde neler yaptığımızı, neler yapmadığımızısorabilirlerdi.

TARİHİ CAMİLERİN KORUNMASINDA DİN ADAMLARINA BÜYÜK GÖREVLER DÜŞÜYOR

Camiinin bu haliyle kuşaklar sonrasına miras kalması için nasıl bir koruma/bakım sağlanmalıdır?

Ülkemizde yapılan restorasyon uygulamalarından sonra restore edilen eser yine kendi kaderi ile başbaşa kalmaktadır. Biz, alandan çıktığımız anda yapının tarihe mâl olduğu unutulmakta, işlevler ön plana çıkmaktadır.

Burada en önemli görev camideki din görevlilerine düşmektedir. Cemaate yapının tarihi değeri anlatılmalı ve ona göre yaklaşmaları sağlanmalıdır.

Ağa Camii’nde yapılacak en ufak bir müdahalede İstanbul Vakıflar I. Bölge Müdürlüğü’ne, İlgili Koruma Kurullarına başvurulmalı, yapılacak müdahaleler restorasyon ilkeleri çerçevesinde gerçekleştirilmelidir.

Ağa Camii de gerçeklerin üzeri örtüldü

 

TEKİRDAĞ-ÇORLU FATİH CAMİ RESTORASYONU

SANAT TARİHİ RAPORU-RÖLÖVE-RESTİTÜSYON-RESTORASYON PROJESİ VE RESTORASYON UYGULAMASI

image1

ÇORLU’NUN TARİHİ

Çorlu Trakya’nın merkezin de, plato yüzeyinin üzerinde ki düzlükte yer alır. İlk çağ insanlarının aradığı bütün coğrafi özelliklere sahip olan bu yerleşim yerine, Trak göçleriyle birlikte yerleşmeye ve tarıma açıldığı şüphesizdir. Nitekim yakın çevrede Prehistorik döneme inen yerleşme merkezlerinin ortaya çıkarılması, bu görüşü doğrulamaktadır. Bununla birlikte yeterince araştırma yapılmadığı için, Çorlu şehrinin kuruluş tarihi hakkında kesin bilgi verilmemektedir. Çorlu’nun adı ile ilgili çok değişik ifadeler mevcuttur.

Eski Atlaslarda şehrin adı ‘Tzarylus’,’Tzurulum’,’Tzurulus’,’Tzurule’ şeklinde geçmektedir. Bizans döneminde peyniri meşhur olduğu için ‘Peynir Kasabası’ anlamında ‘Tribiton’ adı verilmektedir. Halk arasında Çorlu adının çorak işe yaramaz anlamındaki ‘çor’ veya ‘çur’  dan kaynaklandığı şehrin Türkler tarafından alınışı  sırasında zorluklarla karşılaşıldığından ‘zor’ kelimesine benzetme yapılarak ‘çor’ dan geldiği ifade edilmektedir. Roma zamanında Trakya da Cohors 3.Lucensum adını taşıyan bir askeri birliğin bulunduğu ve bu birliğin tamamen Trakya savaşçılarından oluştuğu bilinmektedir.

Marmara Ereğlisi’nin hemen doğusundaki Karamaradere de ortaya çıkarılan tarihi belge, Çorlu hakkında en eski ve kesin bilgileri vermektedir.

Çorlu şehrinin adının da bu sırada 9yy. başında şekillenmesi kuvvetle muhtemeldir. ’Çor’ ve ‘çur’ terimi eski Türk boylarında yüksek rütbe veya unvan olarak kullanılmaktaydı. Böylece ‘çor’ veya ‘çur’ dan Çorlu şehrinin adı çıkmıştır. Yeni araştırmalara göre şehrin kuruluşunun Roma be Bizans’tan çok daha eskilere gittiğini kesin olarak gözler önüne sermektedir.

Bölgede tarih öncesi döneme ait buluntuların elde edilmiş olması bölge tarihini ilk Tunç çağına kadar götürmektedir.

Ortaçağda burada Bizans’ı korumak için kullanılan ‘Tzirallum’ kale kentinin bulunması İstanbul yolu üzerinde yer alan Çorlu’ya askeri bir önem kazandırmıştır. Osmanlılar döneminde ise Anadolu’dan Rumeli sınır boylarına kadar uzanan ana yol üzerinde konaklama yeri olmasından dolayı önemli tarihi olaylara sahne olmuştur.

Çorlu 1357 tarihinde 1.Murat tarafından fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmıştır. Süleyman Paşa ve Orhan Gazi’nin ölümleri üzerine tekrar Bizans egemenliğine geçen Çorlu 1361 tarihinde kesin Osmanlı hakimiyetine girmiştir.

Çorlu imparatorluk döneminde ilk defa 2.Beyazıd ile oğlu Şehzade Selim(Yavuz) arasında geçen baba-oğul savaşında yer almıştır.

Balkan savaşlarının ikinci devresinde Edirne’ye doğru ilerleyen Türk ordusu tarafından 15 Temmuz 1913 de kurtarıldı.25 Temmuz 19202’de Kurtuluş savaşı sırasında Çorlu Yunan işgaline uğradı. Ekim 1922 de Türk Jandarma Kuvvetleri tarafından kesin olarak kurtarıldı. Çorlu halen 2.Dünya harbinden beri savunma bakımından önemli bir garnizon olma özelliğini devam ettirmektedir.

Çorlu bugün Marmara Bölgesinde Ergene Bölümü Tekirdağ iline bağlı ilçe merkezidir.

ÇORLU FATİH CAMİİ TARİHİ

1453 yılında İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’in otuz yıllık saltanatı devrinde başta İstanbul, Bursa ve Edirne olmak üzere imparatorluğun çeşitli şehirlerinde 85i kubbeli olarak 300e yakın cami inşaa edilmiştir. Camii hususunda Fatih Devri Osmanlı’nın mimari devletini meydana getirmiştir. Sonra gelenler zirveye ulaşacaktır.

Fatih Sultan Mehmet camiyi tek başına veya bir yanda bırakmamış onu plan itibarı ile ortaya alarak büyük bir topluluğun merkezi haline getirmiştir.

H.857/M.1453 olarak kaynaklarda yer alsa da yapılışıyla ilgili kesin bir bilgisi olmayan Çorlu Fatih Camide bu yapılardan biridir. Cami dikdörtgen plan şemasın’ da Fatih Sultan Mehmet’in süt annesi Daye Hatun tarafından Çorlu’da inşaa edilen en eski yapılardan biridir. Cami ilk yapıldığı yıllarda medrese, hamam, hazire, çeşme ve tek bir minareden oluşan bir külliye niteliğindedir. Fakat medrese ve hamam günümüze kadar gelememiştir.

Evliya Çelebiye göre medrese 12 odadan oluşmaktadır ve ahşaptandır. Lakin 17yy.geçirmiş olduğu yangından dolayı yok olmuştur. Yanan medrese’ nin yerinde müftülük binası yer almaktadır.

Caminin haziresi ise güney kısımda yer bulunur. Bir kaç yıl öncesine kadar bu hazireye gömü işlemleri yapılabilmekteyken şuan yapılmamaktadır. Hazirede iki mezar önem teşkil etmektedir. Bunlardan biri H.1134 tarihli mermerden bir sanduka olup tüm cephesi hafif kabartma şeklinde rozet ve motiflerle kuşatılmıştır. Diğer mezar ise sanduka şeklindedir ve bu sandukanın Kırım Hanı Giraya ait olduğu bilinmektedir. Sandukanın dört cephesi bitkisel motiflerle ve üzüm salkımlarıyla kuşatılmıştır. Sandukanın üzerinde yer alan üzüm salkımları cennette yer alan meyveler arasında olmasıyla birlikte aynı zamanda bolluk ve bereketinde temsilcisidir.(Bkz-fotoğraf2)

Caminin yanında klasik döneme ait çeşmesi bulunmaktadır. Fatih devrinin mimari özelliklerini taşıyan çeşmenin birde kitabesi bulunmaktadır fakat okunamayacak kadar harap durumdadır. Çeşme duvar çeşmesi olarak inşaa edilmiş dikdörtgen plan şemasındadır. Sivri kemerli niş içerisinde aynataşı yer alır ve dış cephesi de bir silme ile çevrelenmiştir. Çeşme günümüzde kullanılabilir niteliktedir.(Bkz-fotoğraf3)

Caminin kitabesi olmadığı için banisiyle ilgili herhangi bir bilgiye de ulaşılamamıştır. Son cemaat yeri üzerinde bir kitabe bulunmaktadır ve burada yapılan onarımla ilgili bilgi yazmaktadır. Kitabe Pertev Paşa tarafından yazılmış olup, caminin 2.Mahmut ‘un sadrazamı Benderli Mehmet Selim Paşa tarafından tamir edilmiştir.(H.1240/M.1824). Caminin minaresinin ilk adımlarının bu dönemlerde atılmış olduğu düşünülmektedir.

20.yy geldiğimizde ise caminin 1960-1970 yılları arasında onarımdan geçmiş cephelerin alt kısmındaki pencerelerle oynanmıştır. Aslında pencereler yuvarlak kemerli olmalıdır. Ahşap olan son cemaat mahalli ise betonarme olarak yapılmıştır. Bir diğer onarım ise minarede olmuştur. Çimento ve harç ile yer yer onarımı gerçekleştirilmiştir. Tekirdağ bölgesinde zaman içerisinde gerçekleşen depremlerde yapının zarara uğramasına neden olmuştur.

image2

image3 image4 image5 image6 image7 image8 image9 image10 image11 image12 image13 image14 image15 image16

ÇORLU FATİH CAMİ MİMARİSİ

Çorlu Fatih Cami; cami, şadırvan, abdesthane, hazire, tuvalet, müezzin lojmanı ve çeşmeden oluşmaktadır.(Bkz-fotoğraf 1)

Fatih Camisi; son cemaat mahalli, kadınlar mahfili ve merkez kısımları mevcuttur. Cami dikdörtgen planlı yaklaşık 18mx20m boyutlarındadır. Tek minareli bir yapıdır. Minare çeşitli zamanlarda onarım gördüğü için orjinalliğini kaybetmiş durumdadır. Minarenin kaide kısmı kesme taştan yapılmıştır. Minarenin petek kısmı inceliği ile dikkat çekmektedir.(Bkz-fotoğraf6)

Avluya ise sonradan şadırvan, abdesthane ve tuvalet yapılmıştır. Ayrıca avlu içerisinde bir adet kuyuda bulunmaktadır.(Bkz-fotoğraf4)

Caminin güneybatı-güneydoğu cephelerinde hazire yer almaktadır. Güneybatı duvarında bulunan Fatih Devri Klasik dönem çeşmesinin ise ön yüzü hasar görmüş, kitabesi okunur durumda değildir. Cami çatısı alaturka kiremitle kaplanmıştır. Çatının üst noktasında tek alem bulunmaktadır. Cami cephelerinde sıva izleri ve bozulmalar söz konusudur.(Bkz-fotoğraf2)

2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ CAMİNİN GENEL GÖRÜNÜŞÜ FOTOĞRAF1
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ CAMİNİN GENEL GÖRÜNÜŞÜ FOTOĞRAF1
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HAZİRENİN DURUMU FOTOĞRAF2
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HAZİRENİN DURUMU FOTOĞRAF2
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ÇEŞME GÖRÜNTÜSÜ FOTOĞRAF3
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ÇEŞME GÖRÜNTÜSÜ FOTOĞRAF3
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ŞADIRVAN FOTOĞRAF4
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ŞADIRVAN FOTOĞRAF4
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ AVLU FOTOĞRAF6
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ AVLU FOTOĞRAF6
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HARİM FOTOĞRAF7
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HARİM FOTOĞRAF7
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ MİNARE FOTOĞRAF8
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ MİNARE FOTOĞRAF8
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ KADINLAR MAHFİLİ ÇIKIŞ MERDİVENLERİ FOTOĞRAF9
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ KADINLAR MAHFİLİ ÇIKIŞ MERDİVENLERİ FOTOĞRAF9
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ KADINLAR MAHFİLİ FOTOĞRAF10
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ KADINLAR MAHFİLİ FOTOĞRAF10
2011 UYGULAMA ÖNCESİ MİHRAP FOTOĞRAF11
2011 UYGULAMA ÖNCESİ MİHRAP FOTOĞRAF11
2011 UYGULAMA ÖNCESİ MİNBER FOTOĞRAF 12
2011 UYGULAMA ÖNCESİ MİNBER FOTOĞRAF 12
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ SON CEMAAT MAHALLİ FOTOĞRAF13
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ SON CEMAAT MAHALLİ FOTOĞRAF13
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HARİM GİRİŞ KAPISI FOTOĞRAF 13
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ HARİM GİRİŞ KAPISI FOTOĞRAF 13
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ CAMİ İÇİ AYDINLATICILARI FOTOĞRAF14
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ CAMİ İÇİ AYDINLATICILARI FOTOĞRAF14
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ALT PENCERE DETAYI FOTOĞRAF 15
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ALT PENCERE DETAYI FOTOĞRAF 15
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ÜST PENCERE DETAYI FOTOĞRAF16
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ÜST PENCERE DETAYI FOTOĞRAF16
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ABDESTHANE FOTOĞRAF 17
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ ABDESTHANE FOTOĞRAF 17
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ MUSALLA TAŞI FOTOĞRAF18
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ MUSALLA TAŞI FOTOĞRAF18
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ SON CEMAAR MAHALLİ ÜZERİNDEKİ KİTABE FOTOĞRAF19
2011 SENESİ UYGULAMA ÖNCESİ SON CEMAAR MAHALLİ ÜZERİNDEKİ KİTABE FOTOĞRAF19

 

Mükteday-ı ehl-ı sünnet hasret-ı Mahmut Han

Cami-i ayat-ı kudret kıblegah-ı adı üdad

Ol şahinşah-ı dil-agahın vezir-i azamı

Sadr-ı hem-nam-ı Muhammed asaf-ı Sami nihad

Maksadı Bünyan-ı din ü devleti imardır.

Eylemiş bu pişey-i tab-ı selimi itiyad

Çorlu’da merhum Fatih Camii’in gördü harab.

Sadra geldikçe hemen yaptırdı ber verk-ı Murad

Eyledi hoşnud rüh-ı sakıfı bu babda

Eylesin hak ömrü ikbalin siyad-ender ziyad

Ben de pertev eyledim inşa bu beyt-i dil kesi

Oldu tarih diğer her mısra-i gevher idad

Hayr için ihya buyurun Fatih’in bu Camii’in 

Asaf-Mahmud Han Sadr-ı Selim ü’l itikad

Mustafa Nuri                       1240

Yapıda ki Bozulmalar

Fatih Cami kitabesi olmadığından ve çeşme kitabesinin zarar görmesi sonucu yapının inşaa zamanı tam olarak bilinmemektedir. Aynı zamanda çeşmenin ön cephesi zarar görmüş ve çatı örtüsü değişmiştir. Tek minareye sahip olan caminin minaresi de geçirdiği onarımlar sonucunda orjinelliğini kaybetmiştir. Fatih Cami günümüzde sağlamdır fakat yapılan müdahaleler sonucunda bozulmalara maruz kalmıştır.(Bkz-fotoğraf19)

Caminin iç kısımlarında yer alan ahşap dikmeler ve ahşap süslemeler yağlı boya ile boyanarak yıpratılmıştır. İç duvarlarla ilgili yapılan işlemler sonucunda da orjinellik bozulmuştur. Ayrıca alt kat pencerelerin orjinelleri sökülerek yerine pvc doğrama pencereler takılmıştır. Bu değiştirme işlemi yapılırken cami duvarları kırılmıştır.

 

Genele baktığımızda cami birçok değişim geçirmiştir; fakat buna rağmen ayakta kalmayı başarabilmiştir. Cami cephelerinde sıvayla yapılan müdahaleler yontu taşının kaybolmasına neden olmuştur. Yağmur suyu gider borularında meydana gelen bozulmalar cephelerde ki bozulmaların nedenlerinden biridir. Cami avlusuna sonradan yapılan şadırvan ve abdesthanelerde avlu bütünlüğüne uymamaktadır. Cami cephelerindeki elektrik kabloları ve klimalar hem görsellik açısından çirkin bir görüntüye hem de cephelerde bozulmalara neden olan etmenlerdendir. Hazirenin bakımsızlığı ve mezar taşlarındaki yıpranmalarda yapıdaki bozulmalardan biridir.

RESTİRÜSYON PROJESİ

image36 image37 image38 image39 image40 image41

ÇORLU FATİH CAMİNİN RESTORASYON PROJESİ 

Yüzeyde Fiziksel Temizlik

Mevcut özgün taşlara zarar vermeden fırça ve taraklama yöntemi ile temizlik yapılacaktır.
Mevcut özgün taşlara zarar vermeden fırça ve taraklama yöntemi ile temizlik yapılacaktır.

Yüzeyde Kimyasal Temizlik

Mevcut özgün yüzeyler üzerindeki muhdes boya, sıva gibi malzemeler kimyasal yollarla (boya çözücü)temizlenip yüzeyler özgün haline döndürülerek pas önleyici önlemler alınacaktır.

Dış Yüzeylerin Onarımı

Dış yüzeyde taşlar temizlenerek gerekli yerlerde derz onarımı yapılacaktır.10cm’den fazla yüzey kayıpları çürütme yöntemi ile yenilenecektir.

Çimento Sıva Müdahaleleri

Tüm çimentolu müdahaleler temizlenecektir. Sıva ve derz gerekli kısımlar horasan harcı ile doldurulacaktır.

Sıvaların Yenilenmesi

Hala sıvalı olan yapının beden duvarları özgün görüntüsünden uzaktır. Dış cephelere özgün görünüm kazandırmak için sıvaların kalkması gerekmektedir. Ortaya çıkartılacak özgün duvar dokusu kireç bazlı harç ile sıvanarak güçlendirilmelidir.

Derz Harçlarının Yenilenmesi

Özgün nitelik taşımayan minare gözdesinde kullanılan taş, tuğla ve tuğla benzeri taş örgü düzeni içerisindeki derz harçları eskimiş ve dökülmüştür. Eskiyen bu derzler sökülerek kireç bazlı harç ile yenilenmelidir.

Kılcal Çatlakların Doldurulması

image43

Kılcal çatlaklar gerektiği yerlerde enjeksiyon yöntemi ile gerektiğinde ise dikiş + enjeksiyon yöntemiyle onarılacaktır.
Kılcal çatlaklar gerektiği yerlerde enjeksiyon yöntemi ile gerektiğinde ise dikiş + enjeksiyon yöntemiyle onarılacaktır.

İç Yüzey Onarımı

image45

Yapının iç yüzeylerindeki tüm eklentilerden arındırıldık tan sonra tüm sıvalar raspalanarak özgün horasan harcı ile yeniden sıvanacaktır.

Kırık Eksik Mimari Elemanlar

Kırık ve eksik mimari elemanlar temizlenerek tamamlanacaktır. Gerekirse yenilenecektir. Muhdes kısımlar varsa sökülecektir.

Muhdes Elemanların Kaldırılması

Cephe üzerindeki muhdes elemanlar (elektrik, tel, aydınlatma kabloları, ses sistemleri) kaldırılacaktır. Tüm tesisat projeye uygun olarak yenilenecektir.

Muhdes Parmaklıkların Kaldırılması

Mevcut demir parmaklıkların kaldırılarak, demir lokma parmaklıklar takılacaktır.
Mevcut demir parmaklıkların kaldırılarak, demir lokma parmaklıklar takılacaktır.

Muhdes Doğramaların Kaldırılması

Mevcut pencere, kapı ve boşlukları iyileştirilecek, muhdes doğramalar doğramalar kaldırılacak detayına uygun çift camlı ahşap doğramalar takılacaktır.

Mevcut Çatının Onarılması

Mevcut oturtma çatı, restorasyon sırasında kaldırılarak, emprenye edilmiş ahşap malzeme kullanılarak restorasyon projesine uygun olarak yeniden yapılacaktır. Mevcut Marsilya kiremit örtü kaldırılarak alaturka kiremit ile örtülecektir.

Cami İçindeki Muhdeslerin Kaldırılması

image47

Cami içindeki ahşap lambirin, ses sistemi, elektrik kabloları gibi eklentiler kaldırılacaktır.
Cami içindeki ahşap lambirin, ses sistemi, elektrik kabloları gibi eklentiler kaldırılacaktır.

Mevcut Tavan İyileştirmesi

image49

Mevcut tavan projesine uygun kota getirilecek, niteliğini yitirmiş ahşap elemanlar özgün örneğine göre emprenyeli yeni ahşap elemanlar ile değiştirilecektir.
Mevcut tavan projesine uygun kota getirilecek, niteliğini yitirmiş ahşap elemanlar özgün örneğine göre emprenyeli yeni ahşap elemanlar ile değiştirilecektir.

Minare İyileştirme

image51 image52

Mevcut betonarme çekirdek ve çimento sıvalar kaldırılacaktır. Ancak betonarme çekirdeğin kaldırılması sırasında tuğla minare gövdesi zarar görebilmektedir. Ayrıca küfeki taşından yapılacak yeni taş minare çekirdeğinin gövdeye bağlanması gerekmektedir. Bu nedenle minare kaide kısmından şerefeye kadar iyileştirilerek onarılacak ve ancak şerefe şebekeleri, petek kısmı ve külah yenilenecektir.

image53 image54

Mevcut Isıtma Sistemlerinin Değiştirilmesi

Mevcut ısıtma sistemi ve klima sistemi kaldırılarak yerine yerden elektrikli şilte ile ısıtma sistemi kurulması önerilir.

Mihrap

image55

Mevcut mihrap üzerindeki boya raspalanacak, özgün yüzey ortaya çıkarılacaktır. Çıkan yüzey iyileştirilerek korunacaktır.

Minber

Mevcut ahşap minber üzerindeki yağlı boya temizlenerek ahşap yapısındaki bozulmalara karşı gerekli yenileme ve empreye işlemleri yapılacaktır.

image56

Ahşap Dikmeler

İç mekanda ki ahşap dikme ve hatılların üzerindeki boya tabakaları kimyasal usulle temizlenerek bozulmalara karşı emprenye işlemleri yapılacaktır. Çürüme kurtlanma gibi durumlarda niteliğini yitirmiş ahşaplarda birebir değiştirme yapılacaktır.

image57 image58

Şadırvan

şadırvan

Mevcut şadırvan kaldırılarak cami giriş aksına projedeki detaylara uygun yeni şadırvan yapılacaktır.

Avlu

avlu

Cami avlusuna projedeki detaylara uygun yeni bir peyzaj ve çevre düzenlemesi yapılacaktır. Dökme mozaik beton kaldırılıp alttaki çıkması muhtemel taş kaplama ortaya çıkarılacaktır. Çıkmaması halinde yaklaşık 40cm eninde serbest boyutlarında yonu taş kaplanacaktır. Avludaki abdesthane ve imam lojmanı kaldırılacaktır. Yapı çevresinde drenaj yapılarak hazireyi koruyucu çelik çit yapılacaktır. Yeni oluşturulacak yeşil alanlar çimlendirilerek yöreye özgü çiçeklendirme yapılacaktır.

Musalla Taşı

musalla

Mevcut musalla taşı olduğu yerde betonarme eklentileri kaldırılarak korunacaktır. Yeni yapılacak çevre düzenleme sonrası yeni musalla taşı korunacaktır.

Son Cemaat Yeri

sonc1 sonc2 sonc3

Kapalı bir mekan olan son cemaat mekanında bulunan alüminyum kapı ve pencere doğramalarının sökülerek son cemaat mahalli restitüsyona dayalı olarak ahşap konstrüksiyon olarak yeniden oluşturulacaktır.

Restorasyon Uygulama Fotoğrafları

Uygulama süresince yapılan imalatların değerlendirilmesi ve öneriler

Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Tur. San ve Tic. Ltd. Şti. tarafından İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi Dekanlığına yapılan 23.05.2012 tarihli başvuruyla, Tekirdağ İli, Çorlu İlçesi Fatih Camisi’nin restorasyon projesi kapsamında güçlendirme önerileri konusunda bir çalışma yapılması istenmektedir.

Bu çalışma İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Yönetim kurulunun 23.05.2012 günlü 22 sayılı toplantısında alınan karar uyarınca, konu ile ilgili olarak Anı Anıtsal Yapıları Koruma Değerlendirme ve Yapı Mimarlık Restorasyon Ltd. Şti için Öğr. Gör.Dr. Haluk SESİGÜR, Doç. Dr.Oğuz ÇELİK, Prof. Dr. Feridun ÇILI tarafından hazırlanan 17.08.2009 tarihli ve ‘Tekirdağ İli, Çorlu İlçesi, Fatih Camisi Rölöve-Restitüsyon-Restorasyon Projesi Taşıyıcı Sistemin Mevcut Durumu, Onarım ve Güçlendirme Önerileri Hakkında Teknik Rapor’ ve yapının sıvaları alındıktan sonra yerinde yapılan inceleme sonuçları esas alınarak hazırlanmıştır.

Onarım ve güçlendirme önerileri; Yapı taşıyıcı sistemi üzerinde iç ve dış sıvalar alındıktan sonra yapılan incelemede belirlenen hasar türleri, nedenleri ve onarım önerileri aşağıda özetlenmiştir.

Cephe duvarlarının dış yüzleri

Yapının cephelerinde ve özellikle cephelerin alt kotlarında yoğun olmak üzere, karbonlaşmadan kaynaklanan yüzey kirliliği/yosunlaşma, çimentolu onarım izleri, değişik derinliklerdeki yüzey bozulmaları bulunmaktadır. Cephelerde nitelikli bit yüzey temizliği yapılması, tüm çimentolu onarımların ve derzlerin sökülerek yapının özgün harcı ile benzer özelliklerde bir harç kullanılarak derzleme yapılması önerilir(bkz.fotoğraf 21-29-30-32). Taşlarda yüzey bozulması görülen bölgelerde taşların yüzeyindeki bozulmanın derinliğinin 5cm den az olması durumunda yüzeyin olduğu gibi bırakılması yada plastik onarım ile yetinilmesi, bozulma derinliğinin 5cm ile 15cm arasında olması durumunda çürütme/kaplama yapılması, bozulmanın 15cm den derin olması durumunda taşın/tuğlanın benzer fiziksel, mekanik özellikli taşlara/tuğlalarla değiştirilmesi uygun olacaktır. Yapıda sıvalar alındıktan sonra belirlenen tüm kılcal çatlaklar, yapının özgün harcı ile benzer özelliklerde bir malzemenin 1.5-2 bar gibi düşük basınç altında enjeksiyonu yöntemiyle, kılcaldan geniş çatlaklar çelik çubukla dikildikten sonra yapının özgün harcı ile benzer özelliklerden bir malzemenin düşük basınç altında enjeksiyonu yöntemiyle daha geniş çatlaklar, çatlağın her iki yanı çürütülerek benzer özelliklerdeki malzemeyle yeniden oluşturularak onarılmalıdır.

Cephe duvarlarının iç yüzeyi

Cephe duvarlarının değişik kotlarında düzgün, sürekli ahşap hatıllar kullanıldığı anlaşılmaktadır, iç sıvalar alındıktan sonra yapılan incelemede ahşap hatılların tamamına yakınının çürüyerek/mantarlaşarak ahşap olma özelliğini ve kendilerinden beklenen fonksiyonu yerine getiremediği görülmüştür(bkz. Fotoğraf 31-33) Mevcut ahşap hatılların bir bölümünün o halleri ile yerinde durduğu bazılarının yerlerinin de tuğla yada taş ile doldurulduğu görülmektedir. Yapıda özelliğini yitirmiş tüm ahşap hatılların mevcut kesit ölçülerinden 20-25mm daha küçük en kesitli ahşap hatıllarla yenilenmesi, ek yerlerinde ve köşelerde çelik levhaları kullanılarak sürekliliğinin sağlanması önerilir. Benzer şekilde yerleri tuğla/taş ile doldurulmuş hatılların da yerleri boşaltıldıktan sonra ahşap hatıllar düzenlenmesi , yenilenen tüm ahşap hatılların çevrelerinde kalan boşlukların yapının özgün harcı ile benzer özelliklerde bir harç kullanılarak sıkıca doldurulması önerilir. Yapıda pencere lentoları ahşap elemanlar kullanılarak oluşturulmuştur. Yerinde yapılan incelemede lento ahşaplarının tümünün özelliğini yitirdiği görülmüş olup yine ahşap elemanlar kullanılarak yenilenmesi önerilir.

Yapının özellikle yatay yükler altındaki davranışını düzeltmek amacı ile duvarların üst kotunda epoksi ile yalıtılmış, galvanize edilmiş normal yapı çeliği yada paslanmaz çelik kullanılarak bir hatıl oluşturulması uygun olacaktır.

Minare

Minarenin dış ve iç yüzü çimento esaslı sıva ile sıvalı olup bu sıvanın alınması daha uygun olacaktır. Minarenin çekirdeği ile basamaklarının betonarme olarak sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır(bkz. Fotoğraf 8-23).Özgün durumda çekirdek ve basamakların ahşap olabileceği düşünülmektedir. Minarenin yatay yükler etkisi altındaki güvenlik düzeyini düşürmemek amacıyla betonarme çekirdek ve basamakların betonarme ile onarılarak olduğu gibi bırakılması önerilir. Minarenin sıvaları kaldırıldığında ,derz bozulması görülen bölgelerde derzlerin minarenin özgün hacı ile benzer özelliklerde harç kullanılarak yenilenmesi yüzey kaybı görülen bölgelerde yüzey bozulmasının derinliğine göre daha önceki bölümde açıklandığı şekilde davranılması önerilir. Minarede düşeyden kaçıklığı çıplak gözlede görülebilen petek bölümünün ve külahının yenilenmesi uygun olacaktır.

Çatı

Caminin ahşap iskeletli çatısında ve özellikle tavan kaplamasında önemli olarak kabul edilmesi gereken bozulmalar bulunmamakla birlikte harimde tavanın su aldığı gözlenmiş olup çatı kaplamasını oluşturan kiremitlerin elden geçirilmesi önerilir(bkz. Fotoğraf 24-25-26).

Son cemaat mahalli

Caminin ahşap iskeletli son cemaat mahalli oluşturulmuş ve tüm cepheleri kapatılmıştır. Yapının özgün karakterine uymayan betonarme iskeletli son cemaat mahallinin yıkılarak yerine restorasyon projesinde ön görülecek şekilde ahşap iskeletli tek eğimli ahşap çatılı bir son cemaat mahalli oluşturulması önerilir(bkz.fotoğraf 13).

Şadırvan

Sonradan betonarme olarak yapıldığı açık olan şadırvanın da sökülerek restorasyon projesinde önerileceği şekilde mermer sütunlu ve ahşap iskeletli kubbeli olarak yeniden oluşturulması önerilir(bkz. Fotoğraf-4). 

Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-21)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-21)
Çorlu Fatih Cami Kazı Çalışmaları(fotoğraf-22)
Çorlu Fatih Cami Kazı Çalışmaları(fotoğraf-22)
Çorlu Fatih Cami Minare Sıva Raspası(fotoğraf-23)
Çorlu Fatih Cami Minare Sıva Raspası(fotoğraf-23)
Minare petek kısmı söküldükten sonra özgün minare basamak sistemi ile ilgili yapılan araştırma raspasında ahşap basamak tespiti yapılmıştır.
Minare petek kısmı söküldükten sonra özgün minare basamak sistemi ile ilgili yapılan araştırma raspasında ahşap basamak tespiti yapılmıştır.
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Kiremit Sökümü(fotoğraf-24)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Kiremit Sökümü(fotoğraf-24)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Çatı Sökümü(fotoğraf-25)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Çatı Sökümü(fotoğraf-25)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Yerinin Çatısı ve Doğramalarının Sökülmesi(fotoğraf-26)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Yerinin Çatısı ve Doğramalarının Sökülmesi(fotoğraf-26)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Yerinin Yıkılması(fotoğraf-27)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Yerinin Yıkılması(fotoğraf-27)
Çorlu Fatih Cami Molozların Temizlenmesi(fotoğraf-28)
Çorlu Fatih Cami Molozların Temizlenmesi(fotoğraf-28)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Sıva Raspası(fotoğraf-29)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Sıva Raspası(fotoğraf-29)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Beden Duvarı Raspası(fotoğraf-30)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli Beden Duvarı Raspası(fotoğraf-30)
Çorlu Fatih Cami Harimde Sıva Raspası(fotoğraf-31)
Çorlu Fatih Cami Harimde Sıva Raspası(fotoğraf-31)
Çorlu Fatih Cami Cephe Raspası(fotoğraf-32)
Çorlu Fatih Cami Cephe Raspası(fotoğraf-32)
Çorlu Fatih Cami İç Sıva Raspası(fotoğraf-33)
Çorlu Fatih Cami İç Sıva Raspası(fotoğraf-33)
Çorlu Fatih Cami Mihrap Kalemişi(fotoğraf-34)
Çorlu Fatih Cami Mihrap Kalemişi(fotoğraf-34)
Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısının Onarımı(fotoğraf-35)
Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısının Onarımı(fotoğraf-35)

ÇORLU FATİH CAMİNİN RESTORASYON SONRASI MEVCUT DURUM

Tüm pencereler 1.sınıf cam malzeme ile projeye uygun olarak değiştirilmiştir. (bkz.fotoğraf-37)

Çorlu Fatih Cami Pencere Detayı(fotoğraf-37)
Çorlu Fatih Cami Pencere Detayı(fotoğraf-37)
Çorlu Fatih Cami Çeşmesi(fotoğraf-38)
Çorlu Fatih Cami Çeşmesi(fotoğraf-38)

Mevcud şadırvan kaldırılarak projedeki detaylara uygun yeni
şadırvan yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-39)

38a

Çorlu Fatih Cami Şadırvanı(fotoğraf-39)
Çorlu Fatih Cami Şadırvanı(fotoğraf-39)
Çorlu Fatih Cami Kuyusu(fotoğraf-40)
Çorlu Fatih Cami Kuyusu(fotoğraf-40)

 

Çimento harçlı sıva müdahaleleri raspa yapılmıştır ve horosan sıva uygulanmıştır. Sıva üzerine nefes alan boya uygulaması gerçekleştirilmiştir.

Döşemeler özgün tuğla özelliğine uygun olarak altıgen formda tuğla ile yenilenmiştir.

Minare peteği, şerefe ve şerefe altı tuğla örgü sistemi sağlıklı olmadığından sökülmüş özgününe uygun olarak tuğladan örülmüştür.(bkz-41)

Çorlu Fatih Cami Minaresi(fotoğraf-41)
Çorlu Fatih Cami Minaresi(fotoğraf-41)

minare

Minarenin kürsü bölümü kesme taş, gövde kısmı ile petek kısmı tuğladır. Köşelerde pah yapan pabuç kısmı kısadır. Ortalama 1 m. Yüksekliğindeki bu bölümde kesme taştır.

Minare ile ilgili İstanbul Teknik Üniversitesinden Prof. Dr. Feridun Çılı tarafından alınan taşıyıcı sistem raporunda  ‘ Minarenin dış ve iç yüzü çimento esaslı sıva ile sıvalı olup bu sıvanın alınması uygun olacaktır. Minarenin çekirdeği ile basamaklarının betonarme olarak sonradan yapıldığı anlaşılmaktadır. Özgün durumda çekirdek ve basamakların ahşap olabileceği düşünülmektedir. Minarenin yatay yükler etkisi altındaki güvenlik düzeyini düşürmemek amacıyla betonarme çekirdek ve basamakların betonarme ile onarılarak olduğu gibi bırakılması önerilir.

Minarenin sıvaları kaldırıldığında, derz bozulması görülen bölgelerde derzlerin, minarenin özgün harcı ile benzer özeliklerde harç kullanılarak yenilenmesi, yüzey kaybı görülen bölgelerde yüzey bozulmasının derinliğine göre daha önceki bölümde açıklandığı şekilde davranılması önerilir.

Minarede düşeyden kaçıklığı çıplak gözle de görülebilen petek bölümünün ve külahının yenilenmesi uygun olacaktır.’   Yazmaktadır. Bu doğrultuda hazırlanan restorasyon tadilat projesi de Edirne Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 06.11.2012 tarih 681 sayılı karar ile onaylanmıştır.

Uygulama bu karar doğrultusunda yapılmaktadır. Minarenin külah ve petek kısmı sökülmüştür. Uygulama sırasında minare gövdesinde yapılan raspalarda minare tuğla gövde duvarı ile betonarme çekirdek arasında 8,5 cm. kalınlığında tuğla 2. Bir duvarın örüldüğü ve basamakların hiçbir şekilde gövdeye oturmadığı tespit edilmiştir. Bu durumda betonarme olan merdivenlerin alınmasının minarenin özgün yapım sistemi açısından daha doğru bir yaklaşım olduğuna karar verilmiştir. Bu nedenle minare ile ilgili uygulamalar durdurularak özgün yapım sistemine uygun revize restorasyon projesi hazırlanarak ve koruma kurulu bilgisine sunulmuştur.

Minarenin külah ve petek kısmı sökülmüştür. Uygulama sırasında minare gövdesinde yapılan raspalarda minare tuğla gövde duvarı ile betonarme çekirdek arasında 8,5 cm. kalınlığında tuğla 2. Bir duvarın örüldüğü ve basamakların hiçbir şekilde gövdeye oturmadığı tespit edilmiştir. Bu durumda betonarme olan merdivenlerin alınmasının minarenin özgün yapım sistemi açısından daha doğru bir yaklaşım olduğuna karar verilmiştir. Bu nedenle minare ile ilgili uygulamalar durdurularak özgün yapım sistemine uygun revize restorasyon projesine göre yapılmıştır.

Çorlu Fatih Cami Minaresi(fotoğraf-42)
Çorlu Fatih Cami Minaresi(fotoğraf-42)

Minare merdiveni tuğla ve ahşap ile yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-43)

Çorlu Fatih Cami Minare Merdiveni(fotoğraf-43)
Çorlu Fatih Cami Minare Merdiveni(fotoğraf-43)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf-44)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf-44)

Musalla taşı mevcut yerinde durarak betonarmelerden arındırılmıştır.(bkz.fotoğraf-45)

Çorlu Fatih Cami Musalla Taşı(fotoğraf-45)
Çorlu Fatih Cami Musalla Taşı(fotoğraf-45)

Restorasyon öncesi kapalı bir mekan durumda olan son cemaat
mahallinin alüminyum kapı ve pencere doğramaları sökülerek ahşap konstrüksiyon olarak yeniden yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-46-47)

Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf-46)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf-46)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf 47)
Çorlu Fatih Cami Son Cemaat Mahalli(fotoğraf 47)

Harim giriş kapısı atölyede onarılmış bakım yapıldıktan sonra
fümügasyon ve emprenyesi uygulanmıştır. Üzerine boyamı işlemi yapılmıştır.

Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısı(fotoağraf-48)
Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısı(fotoağraf-48)
Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısı Üzerindeki Kitabe(fotoğraf-49)
Çorlu Fatih Cami Harim Giriş Kapısı Üzerindeki Kitabe(fotoğraf-49)

Harimdeki jadınlar mahfili,minber,mihrap ve tavanlarda boya
raspası yapılmış,emprenye sürüldükten sonra çift renk düzeni ile boya yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-50)

Çorlu Fatih Cami Harimi(fotoğraf-50)
Çorlu Fatih Cami Harimi(fotoğraf-50)

Kurul kararı ile yapı içerisinde kalem işi araştırma raspası yapılmıştır. Caminin birçok onarım geçirdiği dikkate alındığında günümüzde çimento harçlı olan özgün olmayan sıva bölümlerinden kalem işi raspası sonucunda bir belgeye ulaşılamamıştır. Raspa sonucunda bir ize rastlanılmamasına karşın elimizdeki fotoğraf belgeleri dikkate alınarak kalem işi programı hazırlanmıştır. Fotoğraflarda koltuk altı silmelerinde, silmelere sabitlenen alın kısımlarında ve harime bakan mahfil dikme üst kısımlarında rozetlerin yapıldığı tespit edilmiştir. Fotoğraflar da tespit edilen formlar rokoko tarzı yapıldığını göstermektedir. Ancak fotoğrafların çözünürlüğü’ nün iyi olmamasından dolayı motif ana hatları çizilebilse de detaylarının tamamlanamadığı görülmüştür.

Kalem işi programının sağlıklı yapılabilmesi için dönem olarak aynı olan Malkara Gazi Süleyman Paşa Cami incelenmiştir. Yapıda mevcutta kalem işi olamamasına karşın yapıda yapılan raspalarda alttan çıkan kalem işleri dikkate alınarak Fatih Camin de de bu detaylardan yararlanılmıştır.
Bu benzerlikler göz önünde bulundurularak Malkara Gazi Süleyman Paşa Camii tezyinatının  Çorlu Fatih Camii’ne aynı dönemi  ve renkleri yansıtan benzer tarzda  rokoko bezemelerin projesi çizilerek uygulanmıştır.

Çorlu Fatih Cami Eski Fotoğraflardan Kalemişi Örneği(fotoğraf-51
Çorlu Fatih Cami Eski Fotoğraflardan Kalemişi Örneği(fotoğraf-51
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüşü(fotoğraf-52)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüşü(fotoğraf-52)
Çorlu Fatih Cami Eski Tavanı(fotoğraf-53)
Çorlu Fatih Cami Eski Tavanı(fotoğraf-53)

Mihrap üzerindeki boya raspalnmış ve özgün yüzey ortaya
çıkarılarak iyileştirilmiştir(bkz.fotoğraf-54)

Çorlu Fatih Cami Mihrabı(fotoğraf-54)
Çorlu Fatih Cami Mihrabı(fotoğraf-54)

Minber üzerindeki yağlı boya temizlenerek ahşap yapısındaki bozulmalara karşı gerekli yenilemeler yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-55)

Çorlu Fatih Cami Minberi(fotoğraf-55)
Çorlu Fatih Cami Minberi(fotoğraf-55)
Çorlu Fatih Cami Kadınlar Mahfili(fotoğraf-56)
Çorlu Fatih Cami Kadınlar Mahfili(fotoğraf-56)
Çorlu Fatih Cami Aydınlatıcısı(fotoğraf-57)
Çorlu Fatih Cami Aydınlatıcısı(fotoğraf-57)
Çorlu Fatih Cami Vaaz Kürsüsü(fotoğraf-58)
Çorlu Fatih Cami Vaaz Kürsüsü(fotoğraf-58)

Mevcut vaaz kürsüsü çürümüş olduğundan dönemine uygun olarak birinci sınıf çam malzemeden yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-58)

Çorlu Fatih Cami Bahçesi(fotoğraf-59)
Çorlu Fatih Cami Bahçesi(fotoğraf-59)

Mevcut çatı restorasyon sırasında kaldırılmıştır. Ahşap malzeme kullanılarak projeye uygun alaturka kiremit ile örtülmüştür. Çatı içerisine girilerek çürüyen ahşap elemanlar 2.sınıf cam malzeme ile yenilenmiştir. Ahşap tavan alttan teraziye alınarak kot düzeltilmiştir.
Çatı kiremitleri alaturka kiremit olarak yenilenirken alt kısmına su
yalıtımı yapılmıştır.(bkz.fotoğraf-60)

Çorlu Fatih Cami Çatı Detayı(fotoğraf-60)
Çorlu Fatih Cami Çatı Detayı(fotoğraf-60)

 

Çorlu Fatih Cami Ahşap Dikmeleri(fotoğraf-61)
Çorlu Fatih Cami Ahşap Dikmeleri(fotoğraf-61)

İç mekanda ki ahşap dikme ve hatılların üzerindeki boya tabakaları kimyasal usulle temizlenmiştir. Çürüme ve kurtlanma olan ahşaplar ise birebir değiştirilmiştir.(bkz.fotoğraf-61)

Cami içerisinde yer alan klima ve ısıtma sistemleri kaldırılarak yerden elektrikli ısıtma sistemi yerleştirilmiştir.

Mevcut pencere ve kapı boşlukları iyileştirilmiş, çift camlı ahşap doğramalar takılmıştır.

Çorlu Fatih Cami Ahşap Pencereler(fotoğraf-62)
Çorlu Fatih Cami Ahşap Pencereler(fotoğraf-62)

Camide ki demir parmaklıklar kaldırılarak demir lokma parmaklıklar takılmıştır.(bkz.fotoğraf-62)

Cami avlusunda ise peyzaj ve çevre düzenlemesi yapılmıştır. Yeşil alanlar çimlendirilmiştir. Ayrıca cami avlusunda yer alan imam lojmanı abdesthane kaldırılmıştır.(bkz.fotoğraf-59)

Betonarme olan son cemaat mahalli projeye uygun olarak kaldırılmıştır yine proje ve eski belgelerine uygun olarak ahşap strüktürlü kapalı son cemaat yeri yapılmıştır. Son cemaat yeri 2.sınıf cam doğramalar, kaplamalar ise 1.sınıf camla imal edilmiştir. Yapıda kullanılan tüm ahşap elemanlar fırınlanmış ve emprenye edilmiştir.

Çorlu Fatih Cami Minaresi ve Son Cemaat Yeri(fotoğraf-63)
Çorlu Fatih Cami Minaresi ve Son Cemaat Yeri(fotoğraf-63)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-64)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-64)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-65)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-65)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-66)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüş(fotoğraf-66)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüşü(fotoğraf-67)
Çorlu Fatih Cami Genel Görünüşü(fotoğraf-67)

KAYNAKÇA

1. O.ASLANAPA “Fatih Devri Abideleri,” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri, 1, 1963, 1- 20

2. E.H.AYVERDİ, Fatih Devri Mimari Eserleri, İst. Fetih Derneği Yayını 1953 (1961)

– Osmanlı Mimarisinin İlk Devri, İstanbul 1966

3. Sedat ÇETİNTAŞ, Fatih Devri Mimarisi, Türk Düşüncesi, C.5, S.29, 1956, S. 267- 277

4. Selçuk MÜLAYİM,” Fatih Devri Kültür ve Sanat Hayatı Bibliyografyası”, İstanbul Armağanı Fetih-Fatih 1, İstanbul B.Ş.B. Yayını, İstanbul 1995, S. 273- 282

5. O.ASLANAPA, “Fatih Sultan Mehmet zamanındaki Mimari Eserler”, İstanbul Armağanı Fetih-Fatih 1, İsanbul B.Ş.B. Yayını İstanbul 1995, S. 143- 149

6. O.ASLANAPA, Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 1985, S. 83- 114

7. E.H.AYVORDİ, Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 755- 786 (1453- 1481) 3- 4 2cilt, İstanbul 1973- 74

8. O.ENGİN, Fatih Mehmet 2 Vakfiyeleri, Ankara 1938

9. E.H.AYVERDİ,” Osmanlı Mimarisinin İlk Asrı”, Milletlerarası Birinci Türk Sanatları Kongresi, Ankara 19- 24 Ekim 1959 Tebliğler, Ankara 1962, S. 70- 82

10. S.EYİCE, ”Fatih Devri Mimarisi, ”Bilgi, C. 11, S. 122, 1957, S.23- 25

11. D.KUBAN, Osmanlı Mimarisi, Yem Yayını, İstanbul 2007

12. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi

13.C.E.ARSEVEN, SANAT ANSİKLOPEDİSİ,C.2,1965

İstanbul’un Fethinden Önce Su Mimarisi ve Yerebatan Sarnıcı

I. İstanbul’un Fethinden önce su mimarisi

Klasik çağlarda İstanbul ilk defa kurulduğu zaman Byzantion diye adlandırıldı ve kurulduğu yer olan Topkapı sarayı çevresinde bu ilk döneme ait 5 su kuyusu tespit edilmiştir. Bunlardan bir tanesi Topkapı Sarayının birinci avlusunda Dolap Ocağı denen yerdeki kuyudur

İstanbul M.Ö 2yy da Roma devletinin eline geçince şehir kademeli olarak genişletilmiş ve buna bağlı olarak şehrin su sistemi de gelişmiştir. Şehrin gerek Roma gerekse Bizans döneminde bu kadar teşkilatlı bir su sitemine sahip olması şu nedenlerle özellikle eski başkent Roma ile kıyaslanarak açıklanabilir. Roma da şehrin içinden geçen Tiber nehri eski başkente yeteri kadar su sağlayabiliyordu bu yüzden eski başkentte İstanbul’daki kadar sarnıç yoktur. İstanbul batıya doğru büyütüldüğünden şehrin gelişmesi hep tepelik engebeli arazide olmuştur. Bütün bunlara ilaveten şehirde az sayıda su kaynağı vardır artan nüfus ve ona bağlı olan imar faaliyetleri su ihtiyacını da arttırmıştır. İlerleyen zaman içerisinde özellikle 7. Ve 8.yüzyıllarda şehrin düşman saldırılarıyla kuşatılması esnasında dışarıdan şehre su getiren tesislerin tahrip olması ya da deprem gibi başka nedenlerden etkilenmesi su ihtiyacını daha da arttırmıştır.

İstanbul da Bizans dönemi su şebeke sistemi hakkında ilk kapsamlı incelemeler 19yy da yapılmaya başlanmış ve günümüze kadar değişik yoğunlukta devam etmiştir. Yapılan münferit çalışmalarla birçok sistem unsuru yapı elemanı aydınlatılmışsa da bunların çapı sistemin esasını ortaya çıkartmaya yetmediği için, bu konuda bazı hipotezler ortaya atılmıştır.

İstanbul da Bizans dönemi su şebeke sisteminin ilk oluşumu hakkında ileri sürülen bir yaygın görüşe, İstanbul un kuzeyindeki Belgrat Ormanı çevresinde yapılan bentler vasıtasıyla yerel sular toplanmış. Toplanan sular boru hatlarıyla Halicin kuzeyine getirilmiş. Oradaki derelerin vadileri su kemerleri yapılarak aşılmış. Haliç yönünden Eğri kapı civarında şehir suruna kadar getirilmiştir oradan şehre sokulduktan sonra belli bir yerde 3e ayrılmış üç ana koldan üç merkezde (Muhtemelen At Pazarı Fatih-Yeni Bahçe-Ayasofya) yer alan su taksim tesislerine ulaştırılmış ve böylece buralardan şehrin tüm mahallelerine su dağıtılmış olabileceği ileri sürülmüştür. Bu akla yatkın görüşe ilaveten başka öneriler de vardır. Bunlardan şu çıkarımlar yapılabilir.

Şehrin batısında Trakya bölgesinden getirildiği düşünülen ilk suyolunun İmparator Hadrianus (117-138) tarafından yaptırıldığı ileri sürülür. Bu günümüzd de kabul edilen ve varlığı arkeolojik olarak ispatlana bilen bir görüştür (J.CROW The Water Supply of Byzantine Constantinople London 2008 s.14-15) Şehir 4yy da Romanın başkenti haline getirilince imar edilip nüfusun arttırılması ile birlikte getirilen su miktarı da arttırılmış olmalıdır ki bu arttırmaya yarayan en önemli tesis Valentinianus (Valens)(364-378) su kemeridir.

Yeni başkentin yerüstü ve yer altı su yollarının inşa faaliyetleri yanında,yine bu dönemde(4yy da)yeraltında ve üstünde sarnıçlar yapıldığı bilinmektedir.7. ve 8. Yy dan itibaren bu tesisler önceleri batıdan gelen akınlarla ve zaman zaman yaşanan depremlerle tahrip olmuştur.Çeşitli zamanlarda yapılan onarımlar yeterli olmadığı için artık küçük çaplı sarnıçlar da yapılmaya başlanmıştır.Bunlar tahrip olmuş su taşıma sistemlerinin yetersizliğinden dolayı genellikle yağmur ve sızıntı sularla beslenecek şekilde inşa edilmişleridir.

Şehre gelen suyun dağıtımı konusunda çok taraftar bulan bir diğer görüş de suyun çok yükseklerde yapılmış açık hava rezervuarlarında toplanıp buradan şehirdeki daha küçük sarnıçlara kanal veya borularla dağıtıldığıdır. Halk arasında mevzubahis olan ve şehrin neredeyse her tarafında Aya Sofya ya çıkan tüneller efsanesinin nedeni de budur(S.Eyice İstanbul’un Bizans Su Tesisleri Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi 5/2 1989 s.5)Sözü geçen bu üç açık su toplama havuzları günümüze kadar sağlam vaziyette gelmiştir.

Fetihten sonra, Osmanlı devrinde şehrin su şebekesinin onarıldığı bilinmektedir. Valens su kemeri tekrardan hayata geçirilmiştir. Su kaynaklarını şehre bağlayan su kanalları onarılmış ve bakım işi için suyolcu denilen görevliler istihdam edilmiştir. İstanbul’un Bizans döneminde oluşturulan ve zaman içinde geliştirilen su şebeke siteminin başlıca bilinen elemanları kuyular, suyolları, su kuleleri, çeşmeler, ayazmalar, hamamlar, sarnıçlar olarak sayılabilir. Bunlardan bazılarını kısaca açıklayıp esas konumuz olan Yerebatan Sarayı ve Şerefiye Sarnıcı hakkında daha detaylı bilgiler vereceğiz.

II. Kuyular

İstanbul’un Bizans döneminde n önce görülen kuyular bu dönemde hem sur içinde hem de sur dışında yeni ilavelerle kullanılmaya devam etmiştir. Bu kuyular taş ya da muntazam kesme taşlardan yapılmışlardır. Formları yuvarlak ya da köşeli başlayıp sonra yuvarlaklaşan biçimler gösterir. Ağız kısımlarında bilezik taşları yer alır. Bazılarında yukarıdan aşağı inen döner merdivenler vardır. Diplerinde kemerli(veya tonozlu)galeriler bulunabilir. Zeminleri taş kaplıdır. Hayvan gücüyle dolap usulü su çıkarılırdı İstanbul sur içinde şimdiye kadar Topkapı Sarayı çevresindekiler hariç başka bir örnek bulunamamıştır.

III. Çeşmeler.

İstanbul’da günümüze çık az örnek gelebilmiştir. Yunan kültüründe görülen çeşmelere Nymphaion denir. Yunan ve onu takip eden Roma döneminde birçok değişik çeşme örnekleri yapılmıştır.(S.Eyice age s.11 J.CROW age s.9-10)

IV. Ayazmalar.

Bunlar halkın su ihtiyacı için yapılmamışlardır dini su tesisleridir.Kelime manası Kutsal-Mübarek tir.Kutsal sayılan,şifa ve hayır getirdiğine inanılan bazı doğal su kaynaklarının genel olarak basit havuz ya da suya yaklaşmayı huşu uyandırarak sağlayan yapılardır.Belli aziz veya azizelere ithaf edilmişlerdir.İstanbul’da çok bulunurlar en önemlisi Ayvansaray’daki Blakherna Ayazmasıdır.sur dışında en meşhur olanı Zoodokhos Piği adıyla anılan Balıklı Rum ayazmasıdır.Bu ikincisi aynı zamanda İstanbul Rum Patriklerinin resmi mezar kilisesidir.

(Ö.Ertuğrul İstanbul’da Bizans Devri Su Mimarisi İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Doktora Tezi İstanbul 1989 s.78.E.Karakaya Ayazmalar Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 1 1993 s.473-474 )

V-Hamamlar:

Yıkanmaya ve temizliğe yönelik tesisledir. Kaynaklarda çok sayıda hamam adı geçse de çok azı tespit edilebilmiştir. Ayrıca eldeki bilgiler bu yapıların mekân özelliklerini ve işlevlerini öğrenmek için yeterli değildir. İstanbul’daki bir zamanlar var olan Bizans hamamlarının erken örnekleri bilinen Roma Hamamlarından farklı değildir. En belirgin farklılıkları Roma Hamamlarında görülen aksiyalitenin kaybolmuş olmasıdır zaten bu yüzden mekân özellikleri tam olarak öğrenilememektedir. İstanbul’da kazılarla ortaya çıkartılan bu tip hamamlardan bazıları şunlardır,

a-Sultanahmet Hipodrom yakınındaki Zeuksippos Hamamı 2yy sonu b-Valens Su Kemeri bitişiğinde Saraçhanede Kalenderihane yanındaki çifte hamam

c-Sultanahmet Peykhane sokak da bulunan ve 5yy tarihlenen hamam kalıntısı(F.Özgümüş 2007 Istanbul Suriçi Arkeolojik Yüzey Araştırması Araştırma Sonuçları Toplantısı 26/1 Ankara 2009 s.5 Çizim 2)

VI.Sarnıçlar:

İstanbul’daki su sisteminin en önemli elemanlarındandır. Genellikle kâgir yer altı su depolarıdır. İstanbul un antik su şebeke sisteminin kapsamlı incelemesi olmadığından bu sarnıçların nasıl işlediği ve nasıl kullanıldığı hakkında tam bir fikrimiz yoktur.

Sarnıçlar şehrin çeşitli yerlerinde yapılmışlardır. Ayrıca şehir dışında ve Anadoluda da görülürler. Bugün İstanbul da bilinen sarnıç sayısı 65 den fazladır. Yayınlananların yanında yayınlanmayanlar olduğu gibi tümden ortadan kalkmışlar da vardır. Hepsinin tüm bir envanteri çıkarılmamıştır.

Sarnıçlar genelde açık ve kapalı sarnıçlar diye ikiye ayrılırlar. Üstü açık olanları sarnıç olarak değerlendirenler olduğu gibi farklı şeyler söyleyenler de vardır. Mesela bunların büyük su toplama havuzları olduğu ve bu havuzlardan Sur hendeklerine su verildiği ileri sürülmüştür. Fakat bu öneri ilim dünyasında pek kabul görmemiştir.(S.Eyice age s.5).

5 -Karagümrükteki Sarnıç (Karagümrük Stadyumu)

Bu sarnıca Aetios Sarnıcı da denmektedir ana bu durum tam olarak açıklığa kavuşmamıştır.421 senesinde yapıldığı kabul edilir.Toprağa gömülü inşa edilmiştir.244X85m ölçülerindedir.15m derinliğindedir

-Sultan Selim deki Çukur Bostan

Bu su haznesi de yukarıdaki gibi toprağa gömülü olarak inşa edilmiştir.459 senesinde yapıldığı kabul edilip Aspar sarnıcı diye anılır. Fakat inşa tarihi daha sonra olmalıdır. Bitişiğindeki Selimiye Camisi altında kalan Bonos sarayının sahibi 7yy da yaşamış Vali Bonos tarafından yaptırılmış olmalıdır.15X152m ölçülerinde kare bir mekândır 11m derinliği vardır

-Fındıkzade Altı Mermerdeki Çukur Bostan

Adı tam olarak belli olan tek açık hava su haznesidir. İmparator Anastasios zamanında(491-518) toprağa gömülü olarak yapılmıştır.170X147m ölçülerindedir. Mokios Sarnıcı olarak bilinir

Üstü Kaplı Sarnıçlar:

Kamu ya da özel binaların alt yapı olarak veyahut bağımsız inşa edilmiş tesislerdir. Bunların çeşitli fonksiyonları vardır.

1-Su ihtiyacı için yapılanlar şehrin suyunu karşılamak amacıyla inşa edilmişlerdir

2-Meyilli bir araziyi düzeltmek için yapılanlar üzerine oturacak binaya düz bir zemin teşkil eder. Bu tip kapalı sarnıçlara emprovize sarnıç da denir.

3-Bazen de bu alt yapılar sığınak olarak kullanılmışlardır.

Üstü kapalı bu sarnıçlara ilave ten mahzen sarnıçlar denin bir grupta bazı Bizans kiliselerinin alt yapıları sarnıç sıvasıyla sıvanarak su ihtiyacını karşılamak üzere değişik fonksiyon verilmiştir. Bunun nedeni Bizansın son yıllarında şehre su getiren suyolları çalışamaz olmuş, su kemerleri gerek düşman istilası gerekse depremlerden zarar gördüğünden kullanım dışı kalmış dolayısıyla bu mahzen su sarnıçları su biriktirmek için çok işe yaramıştır.

Üstü kapalı sarnıçların genel özellikleri şu şekilde açıklanabilir: Çoğunlukla kare planlıdırlar ancak bazı farklı plan tiplerinde de olabilirler. Duvarları düz olabildiği gibi bazen içten dıştan payandalarla takviye edilmişlerdir. Bunların üzerinde derin nişler vardır(Zeyrek Sarnıcı)Bunun nedeni su basıncına karşı statik bir koruma olmalıdır. Üst örtülerinde çeşitli tonoz tipleri kullanılmıştır. Bazılarının içinde destek yoktur ama genellikle üst örtü sistemi kolonlarla desteklenmiştir. Burada bizim konumuz olan Yerebatan ve Şerefiye sarnıcı bu tipe girer. Taşıyıcılar sütunlarla oluşturulur bazen payeler de vardır (ikisi karışık)Payeli olanlarda payeler genellikle Osmanlı döneminde mevcut sütunun ağır bir kılıf içine alınmasıyla statik amaçlı yapılmışlardır. Yerbatan Sarayı sarnıcında bunun örnekleri görülmektedir.

Kapalı sarnıçlardaki sütun başlıkları başlı başına bir çalışma konusudur. Bu başlıklar devşirme olabildiği gibi özellikle belli bir sarnıç için yapılanları da vardır. Konumuz olan Şerefiye Sarnıcındakiler buna en güzel örnektir orijinal 5yy olup bu sarnıç için yapılmışlardır. Başlık tipleri geç antik dönemin özelliklerini gösteren türdendir. Korent, Kompozit ve Sepet başlıklar(=İmpost Başlık) kullanılmıştır. Sütunlar yuvarlak kemerlerle birbirlerine bağlanır. Gene bir Geç Antik dönem özelliği olarak kemer ayağı ile sütun başlığı arasında ikinci bir başlık gibi duran impostlar bulunur.Bunlardan bazıları da İyonik Volütlere sahiptir bu tip 6yy İyonikl impostlar 6yy Jüstinianus devrine tarihlenir.Bir çok sarnıçta devşirme olarak kullanıldığından tarihleme konusunda dikkatli olunmalıdır.

Sütunların kaideleri iki kısıma ayrılır çoğunda iç bükey dış bükey kesitli Attik kaideler kullanılmıştır. Zemin kare tuğlalarla kaplıdır eğer Osmanlı tamiri varsa çokgen kaplama görülür. Zeminlerin bir noktasına su tahliye gideri vardır ve bu kısımları genel olarak yapı dışında inşa edilmiş kuyularla bazen de çeşmelerle bağlantılıdırlar.

Tesislere su girişi ya da zemine iniş genellikle tonozların muhtelif yerlerinde açılan (Bir köşesinden )menfezlerle sağlanmıştır. Su bacaları denen bu açıklıklar ile sarnıç yanındaki kuyunun aynı zamanda sarnıçta toplanan suyun bozulmasını önlemiş olabileceği ileri sürülmüştür. Bazen pandantiflerde görülen amfora delikleriyle bu açıklıklar karıştırılmamalıdır. Su getiren delikler künklerle birbirlerine bağlıdır.Bu tip künkler Zeyrekteki Zeyrek Sarnıcında yapılan restorasyon çalışması sırasında bulunmuşlardır.

Yapıların duvarları kemer başlangıçlarına kadar taş ve tuğla örgüsü şeklinde yapılmış üzeri su geçirmez hidrolik sıvayla kaplanmıştır. Üst örtü ise tamamen tuğla ile inşa edilmiştir ancak sıvanmamıştır. Bazı yapıların duvarlarında konsollar bulunur kademeli dizilmişlerdir ama zemine ulaşmazlar.Bunların su seviyesini ölçmeye yaradığı düşünülebilir.Bazı yapılarda üst örtü bir duvarla çevrilidir ve buralarda pencere açıklıkları vardır(Zeyrek)

Sarnıçlarda kullanılan su geçirmez sıva sarnıcın için ne kadar su konacaksa o hizaya kadar duvarları kaplar. Bunların genellikle sütun başlığı seviyesine kadar oldukları görülür buradan da içindeki su seviyesinin bazen başlıkları da içine aldı anlaşılmıştır. İstanbul’da Sayısı bilinen kapalı sarnıçlar 65 den fazladır.Bizim konumuz olan Yerebatan ve Şerefiye sarnıcı haricindeki belli başlı kapalı sarnıçlar şunlardır.Sultanahmet Binbirdirek,Zeyrek Sarnıcı,Fatih Sultan Sarnıcı,Kadir Has Üniversitesindeki sarnıç,Soğuk çeşme Sokaktaki Sarnıçlar,Topkapı Sarayındaki Kapalı Sarnıçlar,Yedikule Studios Sarnıcı,Sultanahmet Manganlarda ki Sarnıçlar, Mercan Yokuşu Eski Bible House günümüzdeki Red House kitabevi altındaki Sarnıç,Fatih Müftü Ali mahallesi müftü hamamı sokaktaki sarnıç,Fatih Arat Pazarındaki Sarnıç,Fatih deki Otlukçu yokuşundaki sarnıç, Pammakristos olan Fatih deki Fethiye Camisi altındaki su dolu sarnıç, Hipodromdaki Sphendone sarnıcı, Ayasofya nın altındaki sarnıç,Eski adı Pantepoptes olan Esski İmaret camisindeki su dolu sarnıç, Karagümrük Kasımağa deki Sarnıç,Haydar Semtindeki Sarnıç,Eminönü Acı Musluk sokağı(şimdiki Cemal Nadir sokağı)nda bulunan Botaniates Sarayı denen yerdeki su dolu sarnıç,Beyazıt Antik Otelin altındaki Sarnıç,Beyazıt Yeniçeriler Caddesi Kafar Handaki sarnıçlardır.Sadece sur içerisinde değil İstanbul un başka semtlerinde de kapalı sarnıçlar bulunur,Küçükyalıdaki Bryas Sarayı sarnıcı bunlara örnektir.

Yerebatan Sarayı Sarnıcı: 

Yerebatan Sarayının Yerini Gösteren Harita
Yerebatan Sarayının Yerini Gösteren Harita

Yeri:İstanbul Sultanahmet semtinde Yerebatan Caddesi No:13 de bulunmaktadır.Kuzey Batısında Aya Sofya hemen bitişiğinde 4yy dan kalma Million anıtı vardır

Araştırmalar:Yerebatan Sarayı hakkında onu merak eden ve gezi notları arasına alan en eski bilgin ve gezgin 16yy da İstanbula gelen Petrus Gillius tur(P.Gilles The Antiquities of Constantinople Yay.Ball and Musto New York 1988 s.111-112)Yapının varlığını bir evin içine girerek öğrenmiş ve üzerindeki Basilika adlı yapı hakkında da bilgi vermiştir(J.Crow age.s.244)Bunu takip eden yıllarda kronolojik olarak sırayı A.F.Andreossy almaktadır 19yy başlarında Napolyon tarafından Fransa elçisi olarak İstanbul’a gönderilen Andreossy nin vazifesi Osmanlı İmparatorluğunun Fransa ya karşı savaşan Rusya ile ittifakını önlemekti.İstanbul’da kaldığı kısa süre içerisinde şehirdeki su sistemleriyle çok ilgilenmiş ve bir de kitap yazmış Yerebatan hakkında bilgiler vermiştir(A.F.Andreossy Constantinople et le Bosphore de Thrace,pendant les annes 1812,1813 et 1814 et pendant 1826 Paris 1828)Fakat arkeolojik olarak en eski ve oldukça doğru bilimsel araştırmalara dayanan bilgilerimiz 19yy ın ,ikinci yarısından gelmektedir.Bir Sanat Tarihçi ile bir mühendisin yazdığı kitap hala geçerliliğini korumaktadır(P.Forcheimer-J.Strzygowskı Die Byzantinischen Wasserbehalter von Konstantinopel Vienna 1893 s.54- 55 no 5)Bunu takip eden araştırmaların başında Mamboury ve Wiegand ın çalışmaları gelir.O güne kadar yazılmış en detaylı Yerebatan çalışmasıdır.Günümüzün bilgileri bile halen ona dayanmaktadır.Çok düzgün bir planıda mevcuttur(E.Mamboury-Th.Wiegand Kaiserpalaste von Konstantinopel Leizig1934).İstanbul un Topografyasını araştıran ve bu konuda ilk kapsamlı bir kitap yazan R.Janin de bu yapıdan bahsetmekte ve konu hakkında çalışanların eserlerini yazmaktadır(R.Janin Constantinople Byzantine:Developpement urbain et repertoire topographique Paris 1964 s.208-9 no 71)İstanbul un tarihsel topografyası hakkında o güne kadar yazılmış en kapsamlı kitaptır.İçerisinde bahsi geçen her eser için bibliografya verilmiştir.

Son zamanlarda yukarıda bahsi geçen eserlere dayanılarak daha başka topografya araştırmaları ve monografileri de yapılmış bunlar da yayınlanmıştır.(Tarih sırasıyla yapılan bu çalışmalar şöyle sıralanırlar A.M.Schneider Byzanz:Vorarbeiten zur Topographie und Archaologie der Stadt İstanbuler Forschungen 8 Berlin 1936 s.23-26 ve 86.W.Kleiss Topographisch-archaologischerPlanvonIstanbul1965Tübingen No 71) Sadece sarnıcın değil ama yaptıkları araştırmalarda önemli bir yer tuttuğu için J.Crow bilimsel çalışmaların en sonuncusudur(J.Crow-J.Bardill- R.Bayliss The Wtaer Supply of Byzantine Constantinople London 2008 s.140 ve 222-232-233-241-244)

Bulunuşu:İstanbul un Osmanlı Türkleri tarafından fethinin üzerinden 100 yıl geçmesinden sonra şehre gelen ve şehirdeki anıtlar hakkında bilgi veren ve özellikle Yerebatan Sarayını anlatan en iyi kitap yukarıda da bahsettiğimiz Petrus Gillius un notlarıdır.Yerebatan Sarayı sarnıcının onun tarafından keşfedildiği dahi ileri sürülebilir çünkü kendisi en heyecanlı ve zevkle okunan bilgileri keşiften sonra çok akıcı bir dille anlatmıştır.İstanbul’daki birçok kapalı Sarnıcın ve diğerlerinin adları tam olarak bilinmezken Yerebatan Sarayının Bazilika Sarnıcı olduğu açıktır.(J.Crow age s.128)

Tarih:Ayasofya’nın yakınında olan ticaret bazilikasından adını alan sarnıç,kayalık olan arazinin oyulması suretiyle İmparator I.Jüstinianus tarafından yaptırılmıştır(hd527-565).Bu imparatorun inşa ettirdiği binalar hakkında bir eser yazan Prokopios Basilike Stoa denilen etrafı revaklı meydanın bir kenarında şehrin su ihtiyacını büyük ölçüde karşılayan bu su haznesini onun yaptırdığını bildirir(Prokopios Buidings 6Trns.H.B.Dewing- G.Downey The Loeb Classical Library 1940 London s.91-91)Tahmine göre,sarnıcın yapımı 542 yılından az sonra gerçekleşmiştir.Üzerindeki taş döşeli meydan zamanla bozulmuş ve Bizans dönemi içinde burada evler yapılmaya başlanmıştır.Fetihten sonra ise Sarnıcın üzerinde evler hatta konaklar inşa edildikten başka daha ll.Mehmet döneminde (1451- 1481)Mehmet Ağa adlı biri tarafından Üskübiye Mescidi denen bir mescit yapılmıştır.Böylece sarnıcın üstünün yoğun yerleşmelere sahne olduğu anlaşılır.Üstündeki evlerden tonozlarda delikler açılarak buradan su çekiliyordu.18yy ilk yarısında sarnıcın kuzeydoğu tarafında sekiz sütun etrafları taşlan duvarlarla çevrilerek takviye edilmiştir.Fakat en büyük değişiklik güneybatı tarafta yapılarak sarnıcın geniş bir bölümü doldurulmuştur. Bu dolgu Abdülhamid döneminde yapılmıştır(1876-1909)

İstanbul’a gelen yabancı seyyahların meraklarını çeken Yerebatan Sarayı ile ilgili hurafelerde çıkmıştır. Bazı intihar olaylarından hatta sarnıç içerisinde bulunan cinlerden bahsedilir. İçeride kayıkla dolaşıp kaybolan insanların hikâyeleri anlatılır.19yy ait İstanbul a ait bazı gravürlerde sarnıca da yer verilmiştir(Resim 2). Daha sonra üzerine Vakainüvist Mehmet Esat Efendinin konağı yapılır(1789-1848)Yan tarafında da kütüphanesi vardı. Ölünce bu kütüphanenin yanına defnedilmiştir.

19yy da Ph.Forcheimer ve J.Stryzygowskı Yerebatan’ın en batıdaki ucunu tespit edemediklerinden buradaki sütun sayısını tahmini olarak vermişlerdir(P.Forcheimer-J.Strzygowskı age s.54-55)Fakat sonraki inceleme ve ölçümler tahminlerinin doğru olduğunu göstermiştir.

Yerebatan Sarayı denen sarnıcın tam ölçüleri l.Dünya Savaşı yıllarında alınabilmiştir. Istanbula kadar gelebilen bir Alman Denizaltısının katlanabilir botu buraya getirilerek arkeolog E.Unger tarafından etraflı bir inceleme yapılmıştır. Sonraları sarnıcın içine bir sandal indirilmiş ve üstteki evin sahibi tarafından ücret karşılığı sarnıcın içinde dolaşma imkânı sağlanmıştır.

Resim 1 1940 lı yıllarda Yerebatan’da kayıkla yapılan bir gezinti
Resim 1 1940 lı yıllarda Yerebatan’da kayıkla yapılan bir gezinti

1940 lı yıllarda giriş kısmındaki evler istimlak edilmiş,giriş için muntazam bir bina yapılmıştır.Çok geniş ölçüde temizlik ve onarım İstanbul Büyük Şehir Belediyesi tarafından 1985-1989 yılları arasında yapılmıştır

Resim 2 Th.Allomu n Yerebatan Sarayını Gösteren gravürü
Resim 2 Th.Allomu n Yerebatan Sarayını Gösteren gravürü

İçerisindeki su ve dipteki çamur birikintisi boşaltılmış, temizlenmiş, batıdaki ucuna kadar uzanan bir iskele yapılmıştır

Resim 3 Yerebatan Sarayında içerisini dolaşabilmek için yapılan iskele
Resim 3 Yerebatan Sarayında içerisini dolaşabilmek için yapılan iskele

Ayrıca kuzeydoğu köşeye de kafeterya olarak kullanılması tasarlanan bir platform inşa edilmiştir(Yukarıdaki tarih açıklamaları S.Eyice den alınmıştır Bknz.S.Eyice Yerebatan Sarayı Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi 7 İstanbul 1994 s.503-504)

Yerebatan Sarayı olarak adlandırılan sarnıç içten 138X64,6m ölçülerindedir. Herbir dizide 28 tane olmak üzere 12 sıra sütun tuğla kemerleri ve bunların desteklediği tonozlar taşır. Toplam sayıları 336 olan sütunlardan 8 tanesi kuzey bölümde örme kılıf içerisine alınmıştır güneybatıda 37 kadar sütun etraflarını çeviren bir dolgu duvar içinde kalmıştır. Sütun başlılarından yaklaşık 98 tanesi korent düzenindedir ve bu yapı için yapılmışlardır. Bazılarda başka yapılardan getirilmişlerdir Bu konuda daha fazla açıklama Sütun balıkları bölümündedir. Üzerilerinde impost bulunur.Kemer başlangıçlarında evvelce var olan ağaç gergilerin yuvaları görülmektedir.Tonozlar kalıp kullanılmadan örülmüş manastır tonozlarıdır.Ortalara doğru bir sütun bir sütun gövdesi dalları budan mış bir ağaç gibi işlenmiştir.Herhalde bu 4yy ait devşirme malzemedir.Sarnıcın duvarlarında 3-5cm kalınlığında su geçirmez sarnıç sıvası vardır.Son onarımlarda içerisi tamamen temizlendiğinden,sarnıcın tabanını muntazam tuğla döşeli olduğu görülür. Duvarlar kemer başlangıcına kadar sıvalı olduğuna göre içerideki su bu seviyeye kadar doluyordu. Zaten sütun gövdelerinde suyun yükseldiği seviyelerin bıraktığı izler görülür.Son restorasyonda içi kuru olmasına rağmen sarnıca tekrar su geldiğinden içeride halen su vardır ama derin değildir.(S.Eyice agy. S.503)Son onarımlar sırasında o ana kadar bilinmeyen bir keşifte bulunulmuş ve sarnıcın güney batı köşesinde geç dönemde yapılan dolgu duvarının arkasındaki sütunların, kısa gelen gövdelerini yükseltmek için altlarına kaide olarak ilk çağa ait muhtemelen Septimius Severus(193-211) zamanında yapılmış mermeden bir anıtın parçalarının konulduğu görülmüştür. Bunlar medusa(veya Gorgo) başları olup Geç Antik Çağda bir İstanbul anıtını süslüyordu. Yerebatan Sarayı yapıldığında bu dev ölçülü kafalar sütunların kaidesi olarak kullanılmıştır. Bu son yıllarda Yerebatan da ortaya çıkan en önemli buluştur.(S.Eyice age.s.504)Eskiden inanıldığına göre bakışlarıyla insanları taşa çeviren bir güce sahipmiş.Antik Çağda bu özelliğimden dolayı halk yararına olan binaların önüne konur ve böylece bu binaların hırsızlığa karşı korunduğuna inanılırdı. (C.Barsanti Note Archeologice su Bizansio romana in Constantinopoli e l!arte dele Provincie Orientali Milion 2 Roma 1990 s.37-38)

Resim 4 Yerebatan Sarayında Son yıllarda Ortaya Çıkarılan Medusa Başı
Resim 4 Yerebatan Sarayında Son yıllarda Ortaya Çıkarılan Medusa Başı

Yerebatan Sarayı hakkında yazanlardan en önemlilerin den Gillius Osmanlı dönemi suyolcu denen ve su sisteminin bir çeşit bakıcısı ve mühendislerinden çok etkilenmiştir. Hatta Gillius Yerebatan anlatırken büyük bir akarsuyun borulardan akarak Yerebatan Sarayını doldurduğunu görmüştür. Su dolarken çok büyük gürültüler çıkarıyormuş.Dolan suyun sütun başlıklarını da içine aldığını yazmaktadır.(J.Crow age s.114)Bazı kayıtlarda yapının ilk döneminin Anastasius dönemine gittiğini sarnıcın ortasındaki sütun sırasının onun döneminde inşa edildiğini snoradan Justinianus tarafından sarnıcın tamamlandığı yazılıdır fakat bu konuda araştırmacıların daha dikeli olmaları gerekmektedir Fakat bu kayıtlarda açık olarak belirtilen Sarnıcın ilk yapıldığında Hadrianus dönemi su tesisleriyle doldurulduğunun anlatılmasıdır(J.Crow age s.232- 241)İnandırıcılı güç olan bir diğer olayda Petrus Gillius un anlattığı balık tutma sahnesidir. Onun kayıtlarında sarnıcın üzerindeki bir eve misafir olmuş orada ev sakinlerinin sarnıcın tonozunu delerek su aldıklarını ve hatta balık tuttuklarını söylemiştir.Su lamsı doğru olabilir ama balık tutma meselesi bira şüphelidir(J.Crow.age s.244)

Son araştırmacıların anlattığına göre Yerebatan Sarayının kapladığı alan 9000m karedir. Forchemer ve Stryzgowskı yapıyı dıştan dışa 154mX90m olarak ölçmüşlerdir.Tarihi yarımada daki en büyük kapalı sarnıçtır(Bknz.Plan 1)

Sütun başlıkları: Sütun başlılarından yaklaşık 98 tanesi bu bina için yapılmış olup orijinal başlıklardır. Korent düzeninde yapılmışlardır. Bir tane başlık devşirme olup Septimius Severus (193-211)zamanındandır.Yerebatan sarayında korent düzenindeki sütun başlıklarının yanı sıra gene aynı döneme ait ve yakınındaki Binbirdirek sarnıcında da görülen impost sütun başlıkları vardır.( W.E.Betsch age s.344-345)Bunlarda 6yy ait Justinianus devrindendir. İmpost sütun başlıkları altta yuvarlak üstte kare biçimlidir ve Nika isyanından sonra ortaya çıkmışlardır. Genellikle süssüzdürler. Bazen bunlara sepet başlık da denir. Bilinen bu iki yapı yanında İstanbul da başka yapılarda da kullanılmışlardır(Zeyrek sarnıcı-Beyazıt Kafar Handaki sarnıç- Sirkeci Cemal Nadir Sk.Botaniates Sarayı) Bu tip süssüz impost başlıklar bilindiği kadarıyla sadece sarnıçlarda kullanılmışlardır yerüstü yapılarında Zeyrek Sarnıcı hariç bilinmezler Fakat Kiliselerde kullanıldığı bilinmektedir kiliselerde kullanılanlarında ajur denen bir süsleme biçimi de ortaya çıkmıştır.Bu impost başlıkların yanı sıra sarnıçta korent düzeninde olanların 7 tanesi taslak halinde olup bitirilmemiştir.İstanbul da bu tip yarı fabrik sütun başlıkları en çok kapalı sarnıçlarda bulunurlar.Taş ocağında işlenen başlığın detayları şehirdeki atelyelerde tamamlanmıştır(W.E.Betsch The History,Production and the Distribution of The Late Antique Capital in Constantinople Ann Arbor 1977 s.11-122,123)Fakat Yerebatan Sarayındaki yukarıda bahsedilen 98 adet ve de orijinal olarak bu sarnıç için yapılmış korent sütun başlıkları tam olarak bitirilmişlerdir.Bunlar C.Mango tarafından yanlış olarak stoklardan kalma başlıklar diye sınıflandırılmışlardır(W.E.Betsch age s.134)İstanbul da bilinen en eski 2 tane korent başlık Yerebatan Sarayındadır(Resim 5)Klasik ruhu yansıtan normal tipteki başlıklardır.Bir korent başlığın tüm özelliklerine sahiptirler.Bazı araştırmacılar bunları Theodosius öncesine tarihlerken Kautzsch M.S.200 dolayları yani Severus lar dönemi demektedir(W.E.Betsch age s.183-184)Bizce de bu tarih doğrudur.İstanbul’da bilinen Konstantinos öncesine ait tek sütun başlığıdır.Yedici yüzyıldan önce Prokennenos Adasındaki işerin durmasıyla İstanbul da devşirme sütun başlığı kullanımı hızla arttı.Halbuki 6yy sonuna kadar durum pek böyle değildi.Mesela bizim konumuz olan Yerebatan sarayında 336 tane sütun başlığından sadece 3 tanesi devşirmedir.En eskisi 2yy sonu 3yy başı olup diğer ikisi Konstantinos dönemine aittirler.( W.E.Betsch age s.251Sütun kaidelerinin çoğu attik tipi iç bükey-dış bükey kaidelerdir.Tahminlerimize göre çoğu bu sarnıç için yapılmışladır ama aralarında devşirme olanlarda vardır.Bazıları örneğin Medusa başlarının üzerindekiler devşirme olup tahminen Severuslar dönemine aittir.(Resim 5-6).Tüm bunlara ilaveten sarnıcın içerisinde 3 veya 4 adet gene aynı dönemden kalma sütun başlıklarıyla devşirme malzeme olarak kullanılmış 4.yy ait Theodosius forumundan gelme tavus kuşu kuyruğu bezemeli sütun gövdeleri vardır.(Resim 7-8).Medusa başlarının ve Abdülhamid dönemi duvarın önünde görülen kitabeli devşirme parçanın da Konstantinos forumundan(Çemberlitaş) getirildiği sanılmaktadır.Üzerinde tavus kuşu kabartmaları olan bu sütun gövdesinin hemen arkasında Resim 7 de gösterilen Roma Dönemi sütun başlığı vardır ve sütunun kendisi üzerindeki alışılagelmemiş geç antik çağ bezemesi tavus kuşu motifi bir çok hikayeye konu olmuştur.

Resim 5 Severuslar dönemi Sütun başlığı
Resim 5 Severuslar dönemi Sütun başlığı
Resim 6 Severuslar Dönemi kaidesi
Resim 6 Severuslar Dönemi kaidesi
Resim 7 Theodosius Forumundan gelme sütun gövdesi
Resim 7 Theodosius Forumundan gelme sütun gövdesi
Resim 8 Theodosius Forumundan gelme sütun gövdesi
Resim 8 Theodosius Forumundan gelme sütun gövdesi
Yerebatan Sarayını diğer açık ve Kapalı Sarnıçlarla kıyaslayan plan
Yerebatan Sarayını diğer açık ve Kapalı Sarnıçlarla kıyaslayan plan

Yerebatan Sarayının Bizans Mimarisindeki Yeri:

İmparator Justinianus devrinde 6yy ikinci çeyreğinde yaptırılan bu sarnıç İstanbul’daki Geç Antik Çağ arkeolojisinin en önemli anıtlarından biridir. Kapalı Sarnıçların en büyüğüdür. Ayasofyanın batısından başlayan antik yol Mese nin bitişiğinde onun kuzey-batısında yer alır. Karşısında antik Augusteion Meydanı bulunmaktadır. Birinci derecede arkeolojik sit olan bu mevkide yapının güneyinde Alemdar semtinde 5yy ait Khalkepreteia Basilikası bulunur. Dikdörtgen planlı yapının çevre duvarları tuğladandır.Üst örtü sistemi tonozlarla kaplıdır.Bu tonozların çoğu ayanlı tonozdur. Geleneksel olarak tümü tuğladandır8Bknz.Resim 9)

Resim 9 Yerebatan Sarayının tonozların biri
Resim 9 Yerebatan Sarayının tonozların biri

Sütunlar yaklaşık 5m yüksekliğindedir. Yukarıda anlatıldığı gibi Attik kaidelere sahiptir.Bazılarının altında (devşirme olanlarda)Kısa geldiği için yükseltmek amacıyla ikinci bir malzeme kullanılmıştır.Tüm sütunlar monolittir.Tüm sütun başlıklarında ikinci bir başlık iigibi olan impostlar vardır.Bu bir Geç Antik Dönem özelliğidir.Bizans Mimari geleneğine uygun olarak kemerler yuvarlaktır.Dört sütunun çevrelediği birimlere pandantiflerle geçilir.

Yapıya giriş güney doğu köşesindendir. Burada duvara bitişik olarak aşağıya inen taş merdiven yer alır. Bugünkü merdiven 1985 onarımıdır ama Bizans döneminde de burada merdiven olduğu düşünülmektedir.Yapının duvarları tamamen hidrolik sıvayla kaplıyken diğer kapalı sarnıçlarda olduğu gibi üst örtüsü sıvasızdır.Üst örtüde tonozların bazılarında su bacaları yer almaktadır bunların bir kısmı restorasyonlarda kapatılmıştır.

Zeminde suyun tahliyesi için bir kanal yoktur veya varsa da bugün görülemez.Bu gün görülen zemin suyu sızıntı olup gerektiği zaman motor- pompalarla boşaltılmaktadır.Günümüzde İstanbul’un en ilgi çekici müzelerinden olan Yerebatan Sarayında düzenlenen bazı aktivitelerin bu anıtla hiçbir ilgisi olmadığı gibi,bu aktiviteler sırasında çalınan yüksek volümlü müzik binaya zarar da vermektedir.Yapılacak restorasyon ve koruma çalışmalarında bunlar muhakkak göz önünde bulundurulmalıdır.

Edirne Kapı Aya Yorgi Kilisesi Sanat Tarihi Raporu

TARİHİ VE SOSYAL BAKIŞ

Eski Yunan döneminde Byzantion adlı bir koloni iken,MS.330 yılında Konstantinopolis adıyla Roma İmparatorluğunun başkenti olan İstanbul ,İmparatorluğun 395 de ikiye bölünmesiyle,Doğu Roma’nın başkenti ve tarihe Bizans olarak anılacak bir uygarlığın merkezi olur.Kuzeyinde Haliç e Güneyinde Marmara ya kıyısı olan,üçgen biçimi alanda ve yedi tepe üzerinde kurulmuş olan İstanbul;Marmara da ve Haliç de deniz surları,batıda ise kara surlarıyla çevrilidir.Bizans İmparatorluğu denen Doğu Romanın başkenti olan İstanbul 1204-1261 yııları arasında 4.Haçlı Seferinde işgal edilir.Katolikler şehri soyarlar tüm çaldıkları eşyalrı kıymetli hazineleri İtalya ya götürürler.O sırada şehri terk eden imparatoru İznik şehrine kaçmış ve burada hüküm süren Laskarisler sülalesinden Vlll.Mikhael Palaiologos şehri Latinlerden geri alınca İstanbul tekrardan Bizans Devletinin başkenti olmuş ve bu durum 1453 de Türklerin gelmesine kadar sürmiştür.

Osmanlılar tarafından feth edildiği sırada İstanbul Latin istilasının ve ekonomik çöküntünün izlerini hala taşıyordu.Yıkı ve terk edilmiş bir kent görünümündeydi bunlara ilaveten yangınlar ve büyük göçler şehrin nüfusunun azalmasına neden olmuştu.Onbeşinci yüzyılda İstanbul’u tanıtan eserlerde büyük mahalleleriyele kent dokusunun yerini,geniş bağ ve bahçeler arasında kalan manastırların aldığı ve iskanın azaldığı şehirdeki yerleşim birimlerinin ise birbirinden uzak hendeklerle çevrili olduğu belirtilir.Bu yüzyılın ikinci yarısında Cristofer Boundelmontinin hazırladığı İstanbul haritasında kilise ve manastırlarının çevresi dışında büyük boş alanların bulunduğu görülmektedir.

Boundelmonti nin İstanbulu 1420 yıılarında gösteren haritası
Boundelmonti nin İstanbulu 1420 yıılarında gösteren haritası

İstanbul un fethinden sonra Sultan ll. Mehmet (Fatih)(1451-1481)tarafından kentin büyük ölçüde sarsılmış olan sosyal ve ekonomik yapısını düzenlemek amacıyla yoğun girişimler başlatılır. İlk önce şehir surları onarılır ve boşalmış olan nüfus sorunu ele alınır. Çeşitli mesleklerden Türkler İstanbul da iskâna tabi tutulur. Başka milletlerden insanlarında şehre getirildiği bilinmektedir bunlardan denizcilikle uğraşan Rumlar haliç çevresine yerleştirilir(Z.Karaca İstanbul’da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri İstanbul 2008 s.27-28)

Onbeşinci yüzyılın ikinci yarısında İstanbul’da başlatılan imar faaliyetleri kapsamında, yeni yapılan cami mescit ve külliyeler çevresinde yeni mahalleler oluştu ve bunlar genellikle çevresinde kuruldukları caminin adıyla anılmaya başlandılar. Fetihten sonra Bizans yapılarının cami mescit tekke imaret ve olarak kullanıldığı görülür.Aya Sofya fethin sembolü olarak cami olur Aya Sofya dan sonra en büyük kilise olan Havarion Kilisesi Rumlara bırakılarak patrikhane vazifesi görür.Patrikhane daha sonra Pammakaristos Manastırına(Fethiye Camii-Çarşamba)taşınır.

İstanbul da onbeşinci yüzyılın ikinci yarısındaki yerleşimin Topkapı Sarayındaki kayıtlara göre 8951 hane Müslüman,3151 hane Rum,1642 hane Yahudi,756 hane Ermeni,31 hane Çingene vardır. Galata bölgesinde ise 535 hane Müslüman 592 hane Rum vardır(Z.Karaca age s.30-31)

Şehirde Rumların yayılışı genellikle şu şekilde olmuştur:Haliç civarında yukarıda belirtildiği gibi denizci olan Rumlar vardır.Fener-Edrinekapı-Ayvansaray üçgeninde farklı cemaat grupları yoğunlaşır.Schneider Rumlara ait kiliseleri incelediğinde Kumkapıda 4 kilise Samatya da 6 kilise Fener-Edrinekapı-Ayvansaray üçgeninde 17 kilise olduğunu görmüştür

İstanbuldaki 1453-1510 yılları arasında dini yapıların yayılmasını gösteren harita
İstanbuldaki 1453-1510 yılları arasında dini yapıların yayılmasını gösteren harita

Hıristiyanlar için
yerleşim merkezleri yeni kilise yapamamalarından dolayı eski kiliselerin  çevresinde yoğunlaşmıştır.Rum Ortodoks ahalinin dini yapıları önceleri nüfusun  az oluşu nedeniyle genellikle surlardan girişin sağlandığı kapıların
yakınlarında olmuştur.Fakat nüfus arttıkça yeni önceleri kilise yapamayan  Rumlar sonradan kilise yapabilmeye başlamışlardır(Z.Karaca  age s.32).

Fetihten sonra  Padişah ll.Mehmet,çıkardığı bir fermanla son Bizans Patriği ilk Osmanlı dönemi  patriği Gennadios a mevkisini geri vermiş ve Ortodoks ahali için bazı  düzenlemeler girişmiştir.(Bundan amaç Hıristiyanlık  aleminde önmeli ölçüde hakimiyet kurmuş olan Katoliklere karşı bir tavırdır) Aslı  daha sonra yandığı için yok olan bir fermanla Fatih Rum cemaatin can ve mal  güvenliğini sağlamış onlara ibadet hürriyeti ve kendi dini liderlerini seçme  hakkı getirmiştir.Ayrıca kiliselerinin varlığı da kabul edilmiştir. Rum cemaat  Patrikhanenin sorumluluğunda evlenme cenaze ve benzeri adetlerini özgürce  uygulayabilecekti.Böylece Patrik Millet Başı sıfatıyla önceki Bizans döneminden  daha fazla yetkilere kavuşuyordu ve Osmanlı Veziriyle aynı statüye  sahipti.Kendisine Divan da yer veriliyor ve maiyetindeki diğer yöneticilerle  birlikte her türlü hizmet ve vergiden muaf tutuluyordu.Patrik aynı zamanda Rum  cemaat için hukuki ve cezai işlerde tam yetkili idi. (Z.Karaca  age s.33)

1-Rum Patriği Gennadios u Fatihle beraber gösteren resim(Z.Karaca dan)
1-Rum Patriği Gennadios u Fatihle beraber gösteren resim(Z.Karaca dan)
2-Gennadios u Fatihle beraber gösteren mozaik Fener Rum Patrikhanesi
2-Gennadios u Fatihle beraber gösteren mozaik Fener Rum Patrikhanesi

Rum kiliseleri üzerinde otorite kullanma hakkına sahip olan Patrik tüm Ortodoksların Ruhani lideriydi.(Rum Ortodoks Patrikhanesi Osmanlılar döneminde önceleri Fatih Camisinin yerinde bulunan Büyük Konstantinos devri yapısı serbest haç planlı Havarion kilisesinde idi 1455 senesinde bugünkü adı Fethiye camisi olan Aya Maria Pammakaristos kilisesine taşındı 17 yy da Fener deki yerine geldi.Fenerdeki yapı 19 yy a ait Aya Yorgi kilisesidir.Patrikhane Pammakaristos da iken Gennadios Fatihle özel olarak görüşmüş ve Patrik ona Hıristiyanlığı anlatan 20 paragraflık itikadname vermiştir.Z.Karaca age.s34)Fatih’den sonra dönemde İstanbul da imar iskan faaliyetleri sürmüştür.Özellikle Fatih in oğlu ll.Beyazıt zamanına birçok Bizans Kilisesi cami olur(16 adet)Şehrin nüfusu artar ve sonraki padişahlar zamanında Hristiyanlara bazı kısıtlamalar gelir Fatih devrinde elde ettikleri hakları kısmen kaybederler.Yüzyıl sonunda şehride Müslüman sayısı Hıristiyanlardan biraz fazladır.Yüzde 58 Müslüman yüzde 42 Hıristiyan vardır(Z.Karaca age.s35).

Onbeş ve onaltıncı yüzyıllarda İstanbul da bulunan önemli yapıları bir kroki üzerinde gösteren W.Müller-Wiener kentte ibadete açık on kilise haricinde, kiliseden çevrilmiş yirmiüç cami ve fetihten sonra inşa edilmiş otuzyedi camii dört mescit dört medrese yedi han altı hamam iki saray bir hisar belirtmiştir (Z.Karaca age.s37)

3-İstanbul da ki Rum Ortodoks Kiliselerine onarım ve yeniden yapılanması için Padişahlar tarafından verilen fermanlardan biri
3-İstanbul da ki Rum Ortodoks Kiliselerine onarım ve yeniden yapılanması için Padişahlar tarafından verilen fermanlardan biri

Osmanlılarda bulunan Hassa Mimarlar ocağı günümüzdeki Koruma Kurullarına benzer işlev görürler ayrıca uygulamaya da girişirlerdi. Bunların azınlık vakıflarındaki inşaatlarda da sorumlukları vardı. Keşifle ve kabuller burada yapılırdı. Uygulanan kurallarda sınırlamalar ve yasaklamalar ardı bu yüzden çoğunlukla yeni kilise yapımına izin verilmiyordu. Ancak bir kilise yangın veya deprem neticesinde yıkılırsa Hıristiyanlar izin alabiliyorlardı. Bu iş için Bab-ı Aliye başvuruluyor Hassa Mimarları keşif yapmaya karar veriyor onarım bittiğinde de kurallara uygun iş yapılıp yapılmadığını görmek için yeniden keşif yapılıyordu. Onarımlarda veya yeniden yapımlarda kilisenin mevcut biçiminde yeniden yapılması ve herhangi bir eklenti yapılmaması istenirdi. Buna uymayan inşaatlar yıktırılırdı. Ayrıca kiliselerde dıştan tamamlayıcı işaretler süslemeler ve haç kullanımı yasaklanmıştı. Çok uzun süre kubbe yapımı da yasaktı. Eski veya kullanılmış malzeme teşvik edilirdi.( Z.Karaca age.s39-40)

Ancak 17yy da Köprülü Fazıl Mustafa Paşa Sadrazamlığı (1637-1691)döneminde bazı serbestlikler getirilmiştir kullanılmış malzeme mecburiyeti kalkmıştır.

İstanbuldaki Ortodoks cemaatin siyasal anlamda yurt dışında hamiliğini Ortodoks Rusya Üstlenmişti.1700 lü yıllarda Rus gemilerinin ticaretiyle ilgili konuları görüşmek üzere İstanbul da bulunan Rus elçisinin talepleri arasında Kumkapı Liman Caddesindeki Aya Kriaki kilisesinin yeniden yapımı vardı ve bu talep kabul edilmiştir.(Z.Karaca age.s41).Osmanlının daha geç yüzyıllarında bazı kısıtlamaların hala var olduğu görülür mesela 17yy sonunda ve 18yy da nüfusu çok artan İstanbul da ki ahalinin sur dışına alınması yoluna gidilirken Hıristiyanların sur dışında yerleşmelerine ve kilise yapmaları yasaklanır sur içinde ise hristiyan evleri Müslüman evlerinden daha yüksek olamazdı.(Bu yüzyıllarda İstanbul da meydana gelen yangınlarda sadece ahşap evler değil bir çok kilise de tahrib olmuştur Z.Karaca age.s44)

18yy sonlarına doğru Rusya ya karşı alınan ağır yenilgiler sonucu varılan anlaşmalarda (Aynalı Kavak Anlaşması1779)Rusya nın Ortodoks cemaatin hamisi olduğu kabul edilir ve yeni kiliselerin yapımına izin verilmeye başlanır.19yy başında Sırpların isyanı kiliselerine haç takmak gibi masum bir istekle başlar(1804)Bu tarihten sonra özellikle lll.Selim (1789-1809)zamanından sonra Hıristiyanlara yönelik politika tamamen değişir.(Bazı çelişkiler bu dönemde hala mevcuttur.Mesela Hıristiyan evleri siyah Yahudi evleri mavi Müslüman evleri Beyaza boyanırdı.Hıristiyanların mezhep değiştirmesi yasaklanmıştı Katolik Ermeniler Ankara’ya sürülmüşlerdi Daha sonra 1830 ayrı bir cemaat olarak kabul edilmişlerdir,Z.Karaca age.s49-50)

Padişah ll. Mahmut (1808-1839) zamanında vuku bulan Yunan İsyanı şehirdeki Ortodoks ahaliye çok etkilese de Padişah tarafından çıkarılan bir fermanla Ortodokslara bir çok serbestlik getirilmiştir hatta bazı sadrazamlar kilise inşaatlarına bağış yapmışlardır.(Z.Karaca age.s50)3 Kasım 1839 Tanzimat Fermanı ve 18 Şubat 1856 Islahat Fermanıyla ülkedeki tüm dini azınlıklar neredeyse Müslümanlardan fazla serbestliğe kavuşmuşlar ve başta kilise olmak üzere bir çok yapının inşaatına başlamışlardır (Z.Karaca age.s.51)

EDİRNEKAPI AYA YORGİ RUM KİLİSESİ

Yeri: İstanbul un Edirnekapı semtinde 16yy a ait Mihrimah Sultan Camisinin karşısında yer alır Adresi Edirnekapı Kaleboyu Caddesi No 8 dir.

Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesinin Yerini Gösteren Harita
Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesinin Yerini Gösteren Harita

Araştırmalar:İstanbul da ki Rum Ortodoks Kiliseleri hakkında yapılan araştırmalar çok azdır.Edirnekapı da ki Aya Yorgi Kilisesi dahil diğerleri hakkındaki bilgiler de tek tek veya parçalar halinde şehir hakkındaki kitaplardan toplanabiliyordu.Başlı başına bir  çalışma yakın zamana kadar yoktu.

İstanbul hakkında yayın yapan bazı müelliflerin eserlerinde bazen küçük bir bölümü kapsardı.Bunlara ilaveten ansiklopedi maddelerinde çok kısa olarak yer almıştır.Son zamanlarda eksikliği çok hissedilen bu konu hakkında Ankara Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümünde Zafer Karaca tarafından önce bir Yüksek Lisans tezi sonra da bir Doktora tezi hazırlanmıştır.Yüksek Lisans Tezinde sadece sur içindeki kiliselerden bilgi varken Doktora çalışmasında tüm İstanbul da ki Rum Ortodoks Kiliseleri çalışma kapsamına alınmış daha sonra da Yapı Kredi Bankası tarafından yayınlanmışlardır.(Zafer Karaca İstanbul’da Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri YKB yayınları İstanbul 1995 s.121-129.Z.Karaca İstanbul da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri YKB Yayınları İstanbul 2008 s.245-254.Her iki araştırmada da bazı önemli hatalar olduğundan son derece dikkatle okunması gereken kaynaklardır.Konu hakkındaki derli toplu tek yayın olduğu için büyük ölçüde bu çalışmalardan düzeltmelerle faydalandık)

Tarihçe:Edirnekapı da ki Aya Yorgi kilisesi bazı pek güvenilir olmayan kaynaklara göre Bizans İmparatoru V.Konstantinos Tarfından(741-775) yıktırılıp yeniden inşa edildiği ileri sürülmüştür.Kilisenin varlığı 9yy dan sonra kesin olarak bilinir(R.Janin Les Eglises Byzantines des Saints Militaires Echos d’Orient XXXIII 1934 s.167. Bu eserler görülemedi.R.Janin Le Geographie Ecclesiastique de l’Empire Byzantine.Les Eglises et les Monateres Paris 1969 s.77. Z.Karaca İstanbul da Tanzimat Öncesi Rum Ortodoks Kiliseleri YKB Yayınları İstanbul 2008 s.245)Yapı anlatıldığına göre İstanbul un Osmanlılar tarafından fethine kadar ayakta kalmış olmalıdır(R.Janin age s.77)Osmanlılar zamanında 1556 yılında Edirnekapı da ki Mihrimah Sultan Camisi yapılırken o zamana kadar caminin bulunduğu arazide olan Aya Yorgi adlı Bizans kilisesi yıktırılmış Mihrimah Sultan camisi yapılmış kilise de bugünkü yerine  taşınmıştır.(R.Janin Les Eglises Byzantines des Saints Militaires Echos d’Orient XXXIII 1934 s.167.A.M.Schneider Byzanz.Vorarbeiten zur Topographie und Archaeologie der Stadt 1936 Amsterdam s.40)17 yy da bazı kaynaklarda adı geçen kilise Aya Yorgi Platea dOignon adıyla bilinir 18yy da 1726 da restıre edilmiştir.Bir diğer enteresan restorasyon kaydı da 1730 tarihlidir.İslam kaynaklarında Hızır İlyas olarak bilinen Aya Yorgi İstanbul kadısı Mehmet Raşit e yazılan bir hükümde Edirnekapı Atikali Mahallesinde ki Hızır İlya diye adlandırılmaktadır.(Z.Karaca age.s.245)18 yüzyıl 1764 yılına ait bir listede okulu olan Kilisler arasında gösterilirken bu listeyi hazırlayan patrik Samuel tarafından Georgios Edirnekapı diye adlandırılır.Aynı yüzyılın sonuna ait Ermeni müellif S.S.Hohannesyan yapıyı surların hemen bitşiğinde gösterir.Yapı bir süre sonra yıkılmış olmalı ki kitabelerden birinde Patrik VI:Georgios zamanında(1835-1840) 13 Eylül 1836 ya kadar süren bir inşaatla yeniden yapılmıştır.Mimarı hacı Nikolaos tur.(Z.Karaca age s.246)Bugünkü yapı budur.Reşat Ekrem Koçu nun hazırladı İstanbul Ansiklopedisinde de bugünkü yapının baştan aşağı yeniden yağıldığı anlatılmaktadır.(Reşat Ekrem Koçu İstanbul Ansiklopedisi 3.Cilt  1960 s.1592)En son günümüzün Patriği esas adı Dimitri olan Bartolomeos tarafından ufak bir tamiratı 1991 yılında geçirmiştir.(Z.Karaca age s.246)

Narteks ve Avlu :19 yy da inşa edilmiş kilise bazilika planlı 3 nefli tek apsislidir.Duvarla çevrili bir avlu içinde yer alıp doğu-batı yönünde uzanmaktadır. Batı cephesindeki giriş yapısı kagir yapılmıştır. Dikdörtgen planlı bu mekan yaklaşık yarı yüksekliğe kadar narteks cephesini örter. Bu mekan dışta yarım piramidal çatı ile örtülüdür. Pervitich haritalarında bu kısım ahşap olarak görülmektedir. Buradan da sonradan değişiklik yapıldığı anlaşılmaktadır. İçinde bulunduğu avlunun kuzeyinde kiliseye ait müştemilat ile doğusunda günümüzde kullanılmayan okul binası vardır.

4-Aya Yorgi Kilisesi Edirnekapı Avlunun Doğusundaki Kullanılmayan Okul Binası
4-Aya Yorgi Kilisesi Edirnekapı Avlunun Doğusundaki Kullanılmayan Okul Binası

Ayrıca  yapının kuzey ve güneyinde ve doğusunda kare mekanlı yapılar bulunur bunlardan  çok azı günümüzde kilise görevlileri tarafından kullanılmaktadır. Kilise  yapısıyla çağdaş değildirler. Daha geç döneme aittirler.Güneyindeki yapı Aya  Basileios ayazmasıdır.Basilika planlı yapı batısında nartex doğusunda tek bir
apsisle nihayetlenir.Apsis yarım yuvarlaktır.Apsisin 2 yanında dıştan yapıya 2  oda halinde çıkıntılar eklenmiştir.Yapının dıştan dışa boyu 25,58 eni ise 13,28m dir.Yükseklik yaklaşı 10m dir.Yapıyı örten çatı batıdaki çıkıntıları örten ters yöndeki çatılarla kırılmıştır.Apsis yarım konik çatıyla örtülüdür.Galerili olan bu basilikal yapının galeriye çıkışları narteksin kuzeyinde bulunan ahşap merdivenlerle sağlanmıştır.

5-Aya Yorgi kilisesi kadınlar galerisine  çıkan merdivenler(Gynekaion)
5-Aya Yorgi kilisesi kadınlar galerisine çıkan merdivenler(Gynekaion)

Narteksin kuzey ve güneyindeki köşe mekanları dışa çıkıntılıdır, narteksin örtüsü ise içte düz tavandır.naostaki yan nefler de aynı sistemle kapatılmıştır.

Çizim 1 Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Rölövesi
Çizim 1 Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Rölövesi

Yuvarlak kemerli bir  kapıdan girilen narteksin 19yy a ait metal bir kapısı vardır. İçeride 19yy sonuna ait iki adet ikona kuzey duvarında görülür. Bunlardan bir tanesi Son  Akşam sahnesidir ama menüde alışılagelmişin dışında balık yerine kuzu(?)  bulunur.

6-Narteks deki son akşam yemeği sahnesi
6-Narteks deki son akşam yemeği sahnesi

Yapının batısındaki narteks kuzey ve güney yönde çıkıntılar yaptığı için adeta transepte benzer ve bu çıkıntılar yapının çatısıyla aynı hizadadır(çizim1-2)

Çizim2 Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Narteks ve Apsisi yanındaki ekler
Çizim2 Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Narteks ve Apsisi yanındaki ekler

Naos:Üç nefli ve nefleri sütun sıralarıyla ayrılmış naosu vardır.Naosun batısında yukarıda az önce
bahsedilen kadınlar galerisi bulunur.

7-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi naosu ve batıda üstte kadınlar galerisi(Foto doğudan batıya çekilmiştir)
7-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi naosu ve batıda üstte kadınlar galerisi(Foto doğudan batıya çekilmiştir)

Nartekse uygun biçimde kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen olanlı olan galeri,nefler hizasında çıkıntılıdır.Orta nef hizasında yarım yuvarlak çıkıntı yapan galeri,yan nefler üzerinde önce batıdaki son sütunlara kadar,sonra içbükey ve dışbükey kıvrımlarla ikinci sütunlar hizasına kadar naosa uzanır.Naosta nef ayrımı,beşer sütunun bulunduğu sıralarla sağlanmıştır.Doğudaki ilk sütunlar,kare kesitli taşıyıcı biçimindedir.Yan nefler orta nefle aynı zamindedir.Doğuda ilk taşıyıcılar hizasında belirlenen bema,yan nefler ve orta neften bir basamak daha yüksektir.

Naosta nefleri sıralayan sütunlar basık kemerlerle bağlanır.Doğuda,duvarda üstteki kademeye oturan kemerler,batıda son sütunlara oturduktan sonra arşitrav biçiminde duvara bitişir.

8-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Basık Kemerle ve Duvarla bitişmesi
8-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Basık Kemerle ve Duvarla bitişmesi

Kare kesitli yüksek postamentlerin üzerinde bulunan sütunların gövdesi yeşil renkte boyanmıştır.Başlılar stilize
edilmiş Dor düzenindedir ve kartonpiyerden yapılmışlardır

9-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Sütunlar ve Postamentler
9-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Sütunlar ve Postamentler

Kilisede naosa açılan üç girişin biri batıda nartekste orta nef hizasında ikisi kuzey ve güneyde eksende
batıya yakın konumda karşılıklıdır.Batıdaki giriş dikdörtgen açıklık yanlardaki girişler yuvarlak kemerli açıklılardır.Nartekse açılan üç girişin biri batı ekseninde ikisi yanlardaki çıkıntıların doğusunda yer alır.Yapının güneyinde doğudaki ek mekanda bulunan ve bemaya açılan giriş içten örülerek kapatılmıştır.Yapının nartekse açılan girişleri de naosa açılan yanlardaki girişler gibi yuvarlak kemerli açıklıktır ve bu girişler eş boyutludur. Girişlerin çift kanatlı demir doğrama kapıları vardır

10-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Naosda Bema yakınında sonradan kapatılan açıklıklardan biri
10-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Naosda Bema yakınında sonradan kapatılan açıklıklardan biri
11-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi NaosdaNarteks  yakınında açıklıklardan biri
11-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi NaosdaNarteks yakınında açıklıklardan biri

Yapının kuzey ve  güneyinde orta yükseklikte yer alan karşılıklı üçer pencere aynı hizada eş aralıklı ve eş boyutludur.Pencereler yuvarlak kemerli dikdörtgen açıklıktır.Doğu ve batı uçlarında üstte bulunan karşılıklı birer pencere küçük  ve dikdörtgen açıklıklıdır.Batıdaki çıkıntılarda da birer pencere bulunur.

12-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Güney Duvarındaki Pencereler
12-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Güney Duvarındaki Pencereler

Doğuda batıda üstte orta  nef hizasındaki üçlü pencere düzenlemesi karşılıklıdır.. Üçlü pencere
düzenlemesinde eksendeki pencere daha geniş ve basık kemerli iki yandakiler  simetrik ve yarım kemerlidir.Batıda eksende bulunan naos girişine iki yanda  simetrik ikişer kare pencere açıklık bulunur.Naosda bemanın doğu duvarında  kuzey ve yan nef hizasında üç niş güney yan niş hizasında iki niş ve güney  duvarına yakın bir niş daha görülmektedir.Bu sonuncusu daha büyüktür. Bemanın  kuzay duvarında bir küçük dörtgen niş daha vardır

13-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içinde Bema Duvarında Doğudaki Nişler
13-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içinde Bema Duvarında Doğudaki Nişler

Bu nişlerden bir tanesi  kutsal suyun saklanması için kullanılmaktadır.Doğudaki apsisin içinde bulunan
atlar masası tüm ortodoks kiliselerinde olduğu gibi tekbir parça desteğe oturmaktadır. bu destek anlaşıldığı kadarıyla devşirme malzemeden yapılmıştır

14-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içi ve Altar Masası
14-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içi ve Altar Masası
15-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içi ve Altar Masası desteği
15-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsisin içi ve Altar Masası desteği
16-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsise Batıdan Bakış ve Naos Genel
16-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsise Batıdan Bakış ve Naos Genel

Apsis dışa taşkın ve yuvarlak yarın daire olup semer dam çatının tüm yüksekliğini kapsamaz.

17-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsise doğudan dıştan bakış
17-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Apsise doğudan dıştan bakış

Semer dam çatı alınlığında yapının üçlü pencereleri görülür.Ne naosta ne de apsis altında bir mahzen veya alt yapı yoktur.Yapılan incelemelerde herhangi daha eski bir yapı kalıntısına veya devşirme malzemeye rastlanmamıştır.

Sadece kuzey duvarı dışında batıya yakın bir vaziyette duvar altında altıncı yy a it olan korent düzeninde geç antik bir başlık vardır. Bunun haricinde başka antik bir parça yoktur.

18-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Kuzey duvarı batısında dışta duvar altındaki Geç Antik Korent Başlık
18-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Kuzey duvarı batısında dışta duvar altındaki Geç Antik Korent Başlık

Dışta sıvaları dökülmüş olan yapı, kaba yontu taş ve tuğlayla inşa edilmiştir.Köşelerde düzgün kesme
taş tuğla kullanılmıştır

19-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Güney Cephesi (Batıdan Doğuya) Köşelerde Kullanılan Kesme Taşlar
19-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Güney Cephesi (Batıdan Doğuya) Köşelerde Kullanılan Kesme Taşlar

Kuzey ve Güney cephelerinde tuğla sıraları vardır.Yapıda derz araları kalın olup tuğla kırıntıları da içeren pembe renkli yumuşak harç kullanılmıştır.Doğuda ve Batıdaki pencerelerin kemerleri taşla kuzey ve güneydeki pencerelerin kemerleri tuğla ile örtülüdür.Cephelerde antik olmayan daha önceki yüzyıllarda Osmanlı Döneminde yaşamış Rumlara ait devşirme parçaların cephede kullanıldığı görülür

20-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Cephe Duvarlarındaki DevşirmeAntik Olmayan Devşirme Malzemelerden Biri
20-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Cephe Duvarlarındaki DevşirmeAntik Olmayan Devşirme Malzemelerden Biri

Yapıyı Saçak altında taştan iki düz silme arasında bir dış bükey silme dolaşmaktadır.Bu da sıvayla kaplanmış olup dökülen sıvaların altında tuğla örgü görülür.Yapı önceden de bahsedildiği gibi semerdam beşik çatıyla örtülüdür.Bu çatının altında orta nef üzerindeki örtü sistemi beşik tonozdur.Yan nefler ahşap düz tavanla kapatılmışlardır.Tüm örtü sistemi bağdadidir.Örtü içten Horasan kaplama ve sıvalıdır.Naosta orta nefin örtüsü eteğinde iki yanda birer içbükey silme bulunur.Silme yüzeyi dizi halinde yuvarlak içinde haç motifleriyle bezenmiştir.Tonoz ortasında ve örtünün etekleri boyunca birer sıra siyah renkte haç motifi uzanır.Pencerelerin önünde ve alınlılarında da haç motifi kullanılmıştır

Naosta orta nefin tonozu ortasında yer alan madalyonda Pantokrator İsa tasviri görülür.Kemerlerin orta nefe bakan yüzünde sütunlar hizasında bulunan madalyonlarda Havarilerin portrelerinin vardır.Apsis yarım kubbesinde sıva üstüne yapılmış İsa ve Havrielri taviri yer alır.

21-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Orta Nefi Örten Beşik Tonoz
21-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Orta Nefi Örten Beşik Tonoz
22-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Orta Nef Beşik Tonozundaki Pantokrator İsa Resmi
22-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Orta Nef Beşik Tonozundaki Pantokrator İsa Resmi
23-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Yan Neflerden Kuzey nefin örtüsü
23-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Yan Neflerden Kuzey nefin örtüsü

İkonastasis ve bazı İkonalar:İkonastasis Ortodoks kiliselerinde apsis ve bemayı cemaatin durduğu
yer olan naos dan ayıran bşr çeşit duvardır ve üzerinde Yunanca resim anlamına gelen ikonalar bulunur.Bu ikonalar belli bir program çevresinde ikonastasise asılır.Edirnekapı Aya Yorgi kilisesinde deahşap bir ikonastasis bulunur.Bu ikonastasis üstten üçgen alınlıklıdır.

24-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi İkonastasis
24-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi İkonastasis

Bu ikonastasis paye biçiminde sütunçelerle dilimlenmiş ve panolar halinde düzenlenmiştir.İkonastasis in apsise olan girişinin hemen kuzey yanında daima Meryem Ana ikonası güney bitişiğinde de İsa ikonası bulunur.Meryem ananın hemen kuzey bitişiğinde kilise kime ithaf edildiyse onun resmi vardır.Burada da Aya Yorgi görülmektedir.Üzeri sonradan adak gümüşüyle kaplanmıştır.Siyah renkte boyalı ikonastasisoyma ve kabartma tekniğinde bitkisel ve geometrik motiflerle süslüdür.Üstteki panolarda yarım yuvarlak güneş kursu üçgen alınlıkta ve alttaki panolarda ışın demetleri kullanılmıştır.En üst sırada İsanın hayatından sahnelerin olduğu resimler vardır.Alt sıardaki büyük çerçeve içinde olan ikonalar kuzeyden güneye doğru Aya Konstantinos,Ayia Helene(annesi),Aya Yorgi,Meryem ve Çocuk İsa,İoannes Prodromos(vaftizci Yahya) ve Aya Basileos tasvirleridir.Meryem ikonası 1859 Aya Yorgi İkonası 1862 tarihlidir.(Aya Yorgi Hıristiyan azizi. Romalı bir askerken sonradan Hıristiyanlıkta aziz ilan edilmiştir. Yunanca aziz, kutsal anlamlarına gelen aya unvanı ile birlikte Hıristiyanlıkta Aya Yorgi olarak anılır. M.S 275-281 – Ölümü 23 Nisan 303,. Hayatı hakkında çok az şey bilinen, Roma İmparatorluğu’nun bir askeri iken Hıristiyanlara zulmetmeyi reddedince idam edildiği sanılır. Bugün Kapadokya’da bulunan Güzelöz köyüne dehşet saçan bir ejderhayı öldürmesi hikâyesi Orta Çağdan beri dillerde dolaşır.İslami kaynaklarda ismi Cercis Aleyhisselam olarak geçer ve peygamber olduğu düşünülmektedir.Evliya Çelebi Seyahatname isimli eserinde Diyarbakırdan (Silvan İlçesi) bahsederken buranın “Cercis Nebi” ümmetinden insanlar tarafından kurulduğunu söylemiştir.)

Naosda kuzeydeki taşıyıcı sıranın doğudan üçüncü sütununa oturan anbon ahşaptır.üzerinde aplikasyon tekniğinde haç vardır ikona asılmamıştır.Güneydeki taşıyıcı sıranın doğudan üçüncü sütunu önünde ahşap despot koltuğu bulunur Bu sadece Patriklerin oturabileceği bir koltuktur.Üzerinde kabartma tekniğinde bitkisel motifler yer alır.

25-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Anbon
25-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Anbon
26-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Ptriklik Tahtı
26-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesi Ptriklik Tahtı

Son olarak bu kilisede bulunan önemli bir ikonadan bahsetmeden önce yapıdaki bazı kitabeler değinmek istiyoruz.Tanzimat dönemi Rum Kiliselerini çalışan Zafer karaca altı adet kitabe tesbit etmiştir.Kitabelerin tasnifinde numaralandırma denemesine girişen Karaca kronolojik yönteme göre sıralamıştır En eski kitabe 1726 yılına aittir yapının geçirdiği restorasyonu anlatır.İkinci kitabe 13 Eylül 1836 tarihli olup bugünkü yapının mimarı  Hacı Nikolaos un adı zikredilmektedir.Üçüncü kitabe Sisanion dan İoannis Nikolaos a ait bir mezar kitabesidir 1836 tarihlidir.Dördüncü kitabede bir mezara ait olup İoannes adlı bine aittir o da 1836 yılına tarihlenir.Beşinci kitabede mezara ait olup 1836 yılından Kosma Stefana aittir,Altıncı kitabe 1998 yılından olup bir restorasyondan ve İstanbul Rum Patriği Bartholomeos tan bahseder.

YENİ MARTİR(ŞEHİT)AZİZ YEORGİOS İKONASI

aziz1

1808 Yılında Yanya da  doğan Yeorgios(veya Georgios-Yorgi).Türklerin hizmetinde çalışan ve adı Gavur Hasan olarak bilinen genç bir  delikanlıydı.Ahırlarda çalışarak hizmetçilik yapıyordu.Annesi ve babası  hıritiyan ve kendisi de Hıristiyan olduğu halde Türkler tarafından Müslğman  kabul edilmiş hatta Hasan ismi verilmişti.1837 yılında hıristiyan bir kız olan  Eleni ile evlendi.1838 de doğan çocuklarını bir hritiyan olarak vaftiz ettirnce Türkler bunun islamdan dönme mürted olduğunu sanıp yargıladıktan sonra idam  ettiler.Yanyalı bu martirin İstanbulda bilinen tek ikonası bu kilisededir ama  yeni olup 20yy başına aittir.Bu ikonada tam boy olarak gösterieln Yanyali Yeorgios elinde haç tutar şekilde tasvir edilmiştir.Resmin arkasında onun eski  kimliğini vurgulayan mimariler yer alır Bunlar camilerdir bir tanesinin  üzerinde hilal vardır.Alt Sıralarda ise Padişahın veya kadının önünde yargılanması, mahkemeye götürlmesi asılması ve gömülmesi anlatılmıştır. Ayakta  duran halinde Yunanlıların milli kıyafeti olan palikarya kıyafeti giyerken  resmedilmiştir.

27-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Yanyalı Yeniz Aziz Georgiosun İkonası
27-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Yanyalı Yeniz Aziz Georgiosun İkonası
28-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Yanyalı Yeniz Aziz Georgiosun Türkler Tarfından yargılanması
28-Edirnekapı Aya Yorgi Kilisesindeki Yanyalı Yeniz Aziz Georgiosun Türkler Tarfından yargılanması

Tüm mimari özelliklerinin yanı sıra bu tip tarihi açıdan çok önemli eserleri barındıran Edirnekapı Aya Nikola kilisesinin şehrin mimarlık tarihinde oynadığı önemli rol bellidir. Yapının son devirde yapıldığı anlaşılan sıvaları dökülmüş tuğla kısımlarında kullanılan derzler ve tuğla sıraları ortaya çıkmıştır.Yapılacak bir restütisyon denemesinde derzlerin sağlamlaştırarak sıvasız bırakılması uygun olacaktır.Tüm bunları yaparken özellikle kuzey duvarında dıştan da görülen çatlaklıklar en önce ele alınması gereken konudur.Şu andaki durumu hiç de iyi olmayan yapının geç kalmadan restore edilmesi gerekmektedir

Doç.Dr.Ferudun Özgümüş

İstanbul Üniversitesi

İSTANBUL’DAKİ RUM OKULLARI

FAALİYETTE OLAN RUM OKULLARI

Özel Zapyon Rum İlköğretim Okulu ve Lisesi

1975 tarihinde Tepebaşı’nda, Etap İstanbul Oteli’nin bulunduğu yerde faaliyete geçti. 1985’te hayırsever Konstantinos Zappas’ın maddi katkılarıyla inşa edilen Taksim Meşelik Sokak’taki şimdiki binasına taşındı.

zapyon

Özel Zoğrafyon Rum İlköğretim Okulu ve Lisesi
1846’da Panayia Kilisesi’nin Okulu adıyla Beyoğlu’nda faaliyete geçti. 1993’te mevcut okul yıktırılarak yerine şimdiki bina inşa edildi ve inşaat masraflarını üstlenen banker

Hristakis Zoğrafos adına hürmeten Zoğrafyon Lisesi adını aldı.

zografyan

Özel Fener Rum İlköğretim Okulu ve Lisesi
1454 yılında kuruldu. Farklı birkaç yerde faaliyet gösterdikten sonra, 1881’de okul mezunlarından K. Dimadis’in çizimleriyle inşa edilen şimdiki binasına taşındı.

fener

Özel Langa Rum İlköğretim Okulu

1850’de, Agioi Theodoroi Kilisesi’nin avlusunda, bugün toplantı salonu olarak kullanılan binada faaliyete geçti. 1906’da Kostandinos Adosidis’in maddi katkılarıyla inşa edilen şimdiki binasına taşındı.

langa

Özel Maraşlı Rum İlköğretim Okulu

Odessa şehri Belediye Başkanı hayırsever Grigoris Maraslis’in maddi katkılarıyla 1901’de Fener’de kuruldu.

maraşlı

Özel Karaköy Rum Ana ve İlköğretim Okulu

1885’te kuruldu. Şimdiki binası 1903’te inşa edilerek 1906’da faaliyete geçti. Okul binası mahkeme kararıyla kamulaştırıldığı halde Rum cemaatince okul olarak kullanılmaya devam etmektedir.

karaköy

Özel Arnavutköy Karma Rum İlköğretim Okulu
1902’de sadece erkek öğrenci kabul eden bir ilkokul olarak faaliyete geçti, 1925’te karma oldu. İlk yapıldığında ahşaptı, 1947’de esaslı bir tadilat gördükten sonra zemin katı kâgir hale getirildi.

arnavutköy

Özel Kadıköy Rum İlköğretim Okulu

1861’de Caferağa semtinde kızların ve erkelerin ayrı binalarda öğretim gördüğü iki ilkokul açıldı. 1898’de iki okul, yeni kurulan anaokuluyla birlikte yeni binalarına taşındı. 1924’te okulun altı ilkokul sınıfından başka, iki orta sınıfı da vardı. 1946-47 öğretim yılından itibaren karma ilkokul olarak faaliyetine devam ediyor.

kadıköy

Özel Büyükada Rum İlköğretim Okulu

1850’de ahşap bir binada faaliyete başladı. O tarihlerde Büyükada’da 680 Rum ailesi yaşıyordu, cemaatin 190 öğrencili bir erkek ve 165 öğrencili bir kız ilkokulu vardı. 1911’de yanan okul binası aynı yerde taştan inşa edildi. 1999 depremiyle büyük hasar gören bina şu anda kullanılmamaktadır. Okul faaliyetini başka bir binada sürdürmektedir.

büyükada

büyükada1 büyükada2

 

RESMEN KAPANMADIKLARI HALDE FAALİYETTE OLMAYAN RUM OKULLARI

Heybeliada Özel Rum Lisesi

1772’de Heybeliada Hagia Triada Manastırı’nda küçük bir okul faaliyet gösteriyordu. 1821’de Manastır’la birlikte yanan okul binası 1844’te yeniden inşa edilerek Ruhban Okulu olarak hizmete girdi. Manastır’la Ruhban Okulu 1894 depremiyle yıkıldı ve 1896’da yeniden inşa edildi. 1951’de bir kararnameyle Lise Bölümü Ruhban Okulu’ndan ayrıldı. 1971’de Ruhban Okulu kapatıldı, Lise Bölümü de 1984’te faaliyetini durdurdu.

heybeli

Özel Merkez Rum İlköğretim Okulu ve Lisesi

Beyoğlu’nda 1850 yılında ilkokul olarak kuruldu, 1864’te kız lisesi bölümü faaliyete geçti. 1893’te Stefanos Zafiropulos’un bağışlarıyla şimdiki okul binası inşa edildi. 1991’de karma olan okul 1998’de faaliyetini durdurdu.

merkez

Fener Yoakimyon Rum Kız Lisesi

1882’de Patrik II. İoakim’in Fener’de bağışladığı arsada, okul kurulması için mirasıyla bıraktığı 2.000 altın lirayla kuruldu. 1998’de faaliyetini durdurdu.

fener

Özel Ayakostantin Rum İlköğretim Okulu

Beyoğlu Kalyoncukulluk’ta 1840’ta kuruldu. Şimdiki binası 1875’te inşa edildi. İlkokul ve anaokulundaki öğrenci sayısı bir dönemler 550’yi bulmuştu. 1989’de faaliyetini durdurdu.

rum

Özel Kurtuluş Rum İlköğretim Okulu

1886’da kuruldu, 1937’de karma öğretime geçti. 2003’te faaliyetini durdurdu.

kurtuluş

Özel Feriköy Rum İlköğretim Okulu

1889’da kuruldu ve 1932’de kız ilkokuluyla birleştirildi. 1953’te okul ve satın alınan yanındaki ahşap ev yıktırılarak
şimdiki okul binası inşa edildi. 2003’te faaliyetini durdurdu.

feriköy

Özel Bakırköy Rum İlköğretim Okulu
1892’de kız ilkokulu olarak kuruldu, 1938’de karma oldu. 2003’te faaliyetini durdurdu.

bakırköy

Özel Yeşilköy Rum İlköğretim Okulu

1903’te kuruldu, 2006’da faaliyetini durdurdu.

yeşilköy

Özel Yeniköy Rum İlköğretim Okulu

1870’te Zoğrafyon Lisesi’nin kurucusu Hristakis Zoğrafos’un bağışlarıyla kurulduğu için Zoğrafyon Kız Okulu olarak da bilinir. 1950’de yanan okul 1954’te restore edildi. 1980’de faaliyetini durdurdu.

yeniköy

Özel Tarabya Rum İlköğretim Okulu
1880’de kuruldu. Okul binası mazbut Hagios Nikolaos Vakfı’na ait. 1984’te faaliyetini durdurdu.

tarabya

 

KAPALI RUM OKULLARI

Beşiktaş Rum İlkokulu
1903’te kuruldu, 1975’te kapatıldı.

beşiktaş

Ortaköy Rum İlkokulu

1881’de kuruldu, 1972’de kapatıldı.

ortaköy

Büyükdere Rum İlkokulu

1874’te kuruldu, 1974’te kapatıldı

büyükdere

Sarıyer Rum İlkokulu

1886’da kuruldu,

sarıyer

Aya Triada Rum İlkokulu

Taksim Hagia Triada Kilisesi’nin avlusunda 1895’te kuruldu, 1980’de kapatıldı.

taksim

Aynalıçeşme Rum İlkokulu
Beyoğlu Aynalıçeşme’de 1891’da kuruldu, 1975’te kapatıldı.

beyoğlu

Nane Rum İlkokulu

Beyoğlu Sakızağacı’nda 1907’de kuruldu ve 1973’te kapandı.

nane

Evangelistria Rum İlkokulu

Beyoğlu Yenişehir’de 1858’de kuruldu, 1980’da kapatıldı.

yenişehir

Samatya Rum İlkokulu

Samatya’daki en eski Rum okulu 1764’de kuruldu. Yirminci yüzyıl başlarında
Samatya’da iki ilkokul faaliyetteydi. 1980’de kapatıldı.

samatya1 samatya2 samatya3 samatya4

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İSTANBUL’DA BULUNAN RUM ORTODOKS KİLİSELERİ

İSTANBUL RUM ORTODOKS KİLİSELERİ

Aya Triada Kilisesi (Beyoğlu)
Taksimde Meşelik sokağındadır Patrik IV Dionisios cemaatin mezarlık ihtiyacı için 1672 de Mehmet Çelebi’nin 30 dönümlük tarlasını Yoannis Topazi adına satın alarak bir bölümünü hastahane diğer bir kısmını da mezarlık olarak düzenlemiştir Burası 1672-1865 yılları arasında kullanılmış kuzey tarafına Rumlar güney tarafına da Rus,Bulgar,Sırp,Kara dağlı gibi ortodokslar defnedilmiştir “Beyoğlu Ospitali” adı ile tanınan hastahane binası daha sonraki yıllarda “Stavrodromi Veba Hastahanesi” olarak kullanılmış olup bugün yerinde İstiklal Caddesindeki Fransız konsolosluğu bulunmaktadır Rum mezarlığının içine Aya Yorgi’ye ithaf edilmiş ahşap bir kilise yapılmıştı Tanzimatın ilanı ile yeni bir kilise yapma izni alan Patriklik ve cemaat bu ahşap kiliseyi yıkıp yerine Zapyon Kız Lisesini inşa etmişler mezarlığın bir kısmını da kaldırarak 13 Ağustos 1867 de inşaata başlayarak bugünkü Aya Triada Kilisesini yaptırmışlardır Onüç sene gibi oldukça uzun bir süre devam eden inşaat sırasında çeşitli proje değişiklikleri yapılarak Patrik III İoakim (1878-1884) zamanında Kutsal Haç Yortusu olan 14 Eylül 1880 Pazar günü de ibadete açıldı İlk mimari proje mimar Potessaro’ya aittir Daha sonra inşaatı Vasilaki Yoannidis yürütmüştür İçerideki İsa,Meryem ve Aziz tasvirlerini ressam Sakellarios Meğaklis yapmış,mermer süslemeleri Aleksandros Krikelis’in çalışmalarıdır Aya Triada yüksek duvarların çevrelediği geniş bir avlu içerisinde yer alır Avluda kiliseye ait lojman ve diğer idari binalar ile bir de “Aya Yorgi” ye ithaf edilmiş ayazma bulunmaktadır Kubbeli bazilika tipinde inşa edilmiş olan bina 28 inci yy Avrupa eklektik mimarisinin bütün özelliklerini devasa ve kütlesel görünüşü ile taşır Orta mekanın üzerini yüksek kasnaklı ,iki yanda yükselen çan kulelerini çinko kaplı kubbeler örter Apsisler yarım kubbe ile örtülüdür Cephelerde açılmış büyük boyutlardaki pencereler bir üslup beraberliği göstermezler Apsislerin önünde mermerden aralarına aziz incil yazarları İsa ve Meryem’i gösteren resimlerin yerleştirildiği Barok tarzda yapılmış ikonastasis vardır Mermerden despot koltuğu dört ince sütun’un taşıdığı bir silme ve üzerinde de baldakin tarzı küçük bir kubbecik ile nihayetlenir Mermerden ve korkuluklarına aziz resimleri yapılmış ambonu yan taraftaki taşıyıcı sütunlardan birinin üzerindedir

Aya Paraskevi Kilisesi (Beyoğlu)
Hasköy’de Baçtar ve Çançan sokaklarının arasında Azize Paraskevi’ye atanmış Rum Ortodoks kilisesidir Romalı zengin bir ailenin üç kızından en büyüğü olan Paraskevi, ailesinin ölümünden sonra hıristiyan olmuş ve bütün mallarını fakirlere dağıtarak Roma çevresinde hıristiyanlığı yaymağa çalışmıştır Hıristiyanların takip edildiği bu yıllarda İmparator Antoninus Pius (138-161) emriyle tutuklanmış ve başı kesilerek 26 Temmuzda öldürülmüştür Hıristiyanlığın kabulünden sonra ilk azizelerden kabul edilmiş ve bakire olduğu için “Parthenomartis” unvanın almıştır Çocuk sahibi olmak isteyen kadınlara ve göz hastalığına uğrayanları iyi ettiğine inanılır ve öldürüldüğü gün olan 26 Temmuz yortu günü olarak kabul edilmiştir Yüksek duvarların çevrelediği bir avlu içerisinde yer alan kilise,ilk yapılışı Eflak voyvodası Konstantin Brankovanos (1654-1714) tarafından 1692 de inşa edildiği kitabesinde yazılıdır Daha evvelce kilisenin bulunduğu yerde bir aynı adı taşıyan bir ayazmanın bulunduğu 1583 ve 1604 listelerinde yazılı olduğu gibi 1652 de İstanbul’a gelen Antakya Patriği’nin katibi Paulus’da raporunda bu ayazmadan bahsetmektedir Bu kilise harap olduğundan Patrik Konstantinos zamanında (1830-1834) zamanında yeni baştan inşa edilmiş olup günümüze gelen kilise bu tarihe aittir Üç nefli bazilika planında olan yapı kaba yonu taşı ve tuğladan inşa edilmiş olup yarı sıvalıdır Nefleri kare şeklinde ahşap taşıyıcılar ayırmaktadır Naos’a giriş yuvarlak tuğla kemerlidir Apsis içten yarım yavarlak kubbe olup genel örtü sistemi dışarıdan kırma çatıdır Apsis ve iki yandaki hücreleri kapsayan ahşap ikonastasis sütuncuklarla bölümlere ayrılmış olup içerisinde büyük çerçevelerin çevrelediği Meryem ve çocuk İsa,İsa ,aziz ve azizelerin portreleri yağlıboya ile resmedilmiştir Daha küçük çerçevelerin içinde ise İhncil’den sahneler vardır Narteksin üzerindeki galeriye “L” şeklinde olup naos’dan çıkılır Avluda sonradan yapılmış mermerden ikizli açıklıkları olan baldaken tarzındaki üzeri kubbeli kare şeklindeki yüksek çan kulesi kilise ile mimari bakımdan bir bütünlük teşkil etmez Avluda ayrıca kilise görevlilerine ait binalar vardır

Ayios Athanasios Kilisesi (Şişli)
Kurtuluş’da Omuzdaş Sokağındadır Tanzimat’ın verdiği yetki ile izin alınarak yapılmış kiliselerdendir Kilisenin atandığı Athanasios 296-373 yıllarında yaşamış çok sayıda dini eserleri olan bir din adamıdır 325 deki İznik konsiline katılmış sonra 328 de İskenderiye Patriği olmuştur Daha sonra Arius’un başlattığı ,İsa’nın tanrısal kişiliğini soruşturan Arius’culara karşı mücadele etmiş ,Mısır’a giderek oradaki keşişleri yönlendirmiş 2 Mayıs 373 de 75 yaşında da ölmüştür Kilisenin günü onun ölüm günü olan 2 Mayıs’dır Yapı, Tanzimat fermanı ile inşa edilen Rum ortodoks kiliselerindendir 1855 de inşa edilmiş,1893 ve 1949 da tamir edilmiştir Eğimli bir arazide yüksek duvarların çevrelediği bir avlunun içerisinde kubbeli bazilika plânında bir yapıdır Apsis üzerinde korkuluklarında İncil’den sahnelerin işlendiği küçük bir galeri vardır Ahşep ikonastasis’de yuvarlak kemerlerin içinde Meryem kucağında çocuk İsa ve aziz figürleri büyük boy yağlıboya tablolar olarak işlenmiştir Giriş dışarıdan üçgen bir alınlıkla nihayetlenir bunun iki yanında da oldukça yüksek çan kuleleri vardır Orta mekanın üzeri yuvarlak kasnaklı,basık,çinko kaplı kubbe ile örtülüdür Kubbenin etrafını ağırlık payelerinin oturduğu dört köşede küçük istinat kuleleri yapılmıştır

Ayios Konstantinos ve Ayia Eleni Kilisesi ( Beyoğlu)
Tarlabaşında Kalyoncukulluğu caddesindedir Tanzimat fermanı ile yeni kilise inşa etme izni alındıktan sonra 25 Mart 1856 de inşaata başlanıp 9 Nisan 1861 de Patrik II Iohakim’in (1860-1863) kutsamasıyla ibadete açılış yakın devir Rum kilisesidir Hıristiyanlığı ilk kabul eden Roma İmparatoru olan Konstantinos (306-337)’un annesi Elena’nın anısına yapılmıştır Bitinya’da doğan Eleni hıristiyanlığı kabul ettikten sonra yoksullara laptığı yardımlar ve kutsal yerleri ziyaretleri ile tanınmış ve ölümünden sonra azize ilan edilmiştir İmparator Konstantin 312 de taht kavgası nedeniyle Maxentus ile savaşırken gökyüzünde hale ile çeverelenmiş kutsal haç’ı görür ve savaşı da onun sayesine kazandığına inanır Bu olaydan sonra şükran borcunu ödemek üzere Kudüs’e giden Eleni oradan “Kutsal Haç” kabul edilen röligi İstanbul’a getirir Ölümünden sonra azize payesi verilir Yüksek duvarların çevrelediği bir avlunun ortasında yer alan kilise bazilika ile Yunan haçı planın birleştirildiği bir plâna sahiptir Doğu ekseninde yarım yuvarlak üç apsis dışarıya çıkıntılıdır Batı tarafında ise binanın iki tarafında yüksek çan kuleleri bulunmaktadır Dış cephede değişik pencere sistemleri kullanılmış olup narteksin üzerindeki yarım kubbenin üstünde bir de saat kulesi yapılmıştır Cephe mimarisi Barok ile karışık eklektik üsluptadır İkonastasis bema’nın tamamını kaplar mermer,altın varak ve yağlıboya tablolar halinde Aziz tasvirleri çerçeveler içinde bütün yüzeyi doldurur Despot koltuğu ve ambon da aynı üslupta yapılmıştır Kubbede Pantokrator İsa,pantantiflerde de dört incil yazarı resmedilmiştir
Ayios Nikolaos Kilisesi (Beyoğlu)
Karaköy ile Tophane arasında Hoca Tahsin ve Mumhane caddesi arasındadır 1583 ve 1604 listelerinde yer alan bu kilise 1695 deki yangında yanmış 30 sene kadar metruk kaldıktan sonra yeniden inşa edilmiş fakat kısa bir süre sonra çıkan 1731 yangınında bir kere daha yangın geçirerek tamir edilmişse de 1796 da tekrar yanmıştır 1804 de temelden inşa edilmiştir IV üncü yy da Patara’da doğup Myra’da piskopos olan,IX uncu yy da ise doğu kilisesi tarafından aziz ilan edilen, gemicilerin ve çocukların azizi olarak bilinen Aziz Nikolaos’a ithaf edildiği için İstanbul’a gelen denizcilerin ibadet yeri olarak tanınan bu kilise 1834 yılında büyük bir onarım geçirmiş ve bazı ilaveler yapılmıştır 1867 de ise narteks’deki ayazma yapılmıştır Yonu taşı ile yapılıp üzeri sıva ve günümüzde de kiremit rengine boyalı olan kilise üç nefli bazilika plânındadır Üst örtüsü kiremit kaplı kırma çatıdır Nefleri ayıran sütunlar iyor başlıklı olup düz bir silme ile bağlanırlar Ahşap ikonastasis bemanın tamamını kaplar ve çerçevelerin içine aziz,Meryem,İsa ve incil’den sahneler yapılmıştır Naos’da orta nefin üzerinde Pantoğrator İsa tasviri vardır Narteks’deki merdivenlerle iki taraftan galeriye çıkılır
İoannes Prodromos Kilisesi (Beyoğlu)
Tophane ile Galata arasında Vekilharç sokağındadır İoannes Prodromos’a (Vaftizci Yahya) atanmıştır İoannes İsa ile aynı zamanda yaşamış ve Meryem’in akrabası olan Elizabeth’in oğludur Çocukları olmadan yaşlanan Elizabeth ve Zekeriya’nın ileri yaşlarında bir oğulları olur,hatta Meryem ile Elizabeth’in hamilelikleri aynı dönemdedir İoannes büyüdüğünde insanları Şeria ırmağında kutsayarak günahlarından arındırdığı için İbraniler tarafından beklenen Mesih kabul edilmek istenmişse de o “Ben “O” nun habercisiyim” der Hatta İoannes İsa’yı da şeria nehrinde vaftiz etmiştir Bölgeyi idare eden Kral Herot kardeşinin karısı Herodia ile evlidir Yahya bunun yahudi yasalarına göre zina sayılacağı etrafta yayması ve taraftar bulması üzerine Herodia onu öldürtmek ister,fakat Kral Herot Yahya’yı tutmakta ve onu Herodia’nın düşmanlığından korumakta idi Herodia Kralı ikna edemeyince kızı güzel Salome’yi kralın önünde dans ederek kandırması için ikna eder Saloma tarihte “yedi tül dansı” adı ile geçen dansı Kral’ın önünde yapar Törelere göre Kral’ın önünde çıplak dans eden kadın onun olacağı için Herot Yahya’nın öldürülmesine istemeyerek izin verir ve 7 Temmuz günü İoannes başı kesilerek idam edilir Daha sonra onun ölüm günü Yortu günü olarak kabul edilir İlk yapılışı Bizans devrine kadar inen bu kilise İstanbul’da en çok yangın felaketine uğramış ibadethanedir 1583’de Çar adına İstanbuldaki Ortodoks kiliselerinin listesini yazan Tryphon ile 1604 tarihli Paterakis listelerinde yer alan bu kiliseyi 1652 de İstanbul’a gelen Antakya Patriği Paulus iki kere yanıp yeniden yapıldığını yazmaktadır 1683-1696 yıllarında kilisenin ibadete açık olduğunu Manuel Gedeon tesbit ederek Galata’daki dokuz kiliseden biri olduğunu yazmaktadır Ne yazık ki 1696 da tekrar yanan kilise Sultan II Mustafa’dan alınan fermanla Sakızlı Rumların verdikleri maddi yardımla temelden inşa edilir ve bu tarihten itibaren onların idaresine geçerek “Sakızlıların kilisesi” diye de adlandırılır 1731 de tekrar yanan kiliseyi yine Sakızlı tüccarlar onarırlar ve 29 Eylül 1734 de ibadete açarlar Galata’da 8 Şubat 1771 de çıkan yangında bu kilise bir kere daha tamamen yanar III Mustafa’dan (1754-1774) alınan fermanla temelden yeniden inşa edilen kilise 1836,1874,1884 ve 1894 yıllarında yapılan onarım ve genişletmelerle günümüze gelmiştir Üç nefli bir bazilika planına sahip olan yapı’nın kuzey cephesi sıvasız kaba yonu taşı arasında tuğla hatıllı ve dikdörtgen pencereli,batı cephesi ise sıvalı ve sağır duvarda tek bir penceresi olan üst örtüsü içeriden beşik tonoz dışarıdan kiremit kaplı kırma çatı ile örtülü bir yapıdır Nefleri ayıran sütunlar yuvarlak kemerlerle bağlanmış olup bu kemerlerin iç yüzleri dekoratif motiflerle bezenmiştir Üç bölümlü apsis’in tamamının önünde bulunan ahşap ikonastasis altın varakla süslenmiştir Burada büyük çerçeveler içinde Meryem Çocuk İsa,İoannes Prodromos ve incilden sahneler işlenmiştir Ahşap,ejder figürlü Patrik koltuğu ve üzerinde İncil Yazarlarının portrelerinin bulunduğu ambon ikonastasis ile aynı teknikte yapılmıştır Naos’un bitiminde merdivenle çıkılan galeri “U” şeklinde olup yarım yuvarlar çıkıntılı olup korkuluğu üzerinde çerçeveler içinde İsa’nın yaşamından sahneler işlenmiştir Çan kulesi 1855 de inşa edilmiştir Kilisenin avlusunda ,tarihleri 1842-1863 arasında olan Sakızlılara ait mezarlar bulunmaktadır Kilise günümüzde Türk Ortodoks Başpiskoposluğu’nun yönetimindedir

Panayia Evangelistria Kilisesi (Beyoğlu)
Dolapdere’de Hacı İlbel sokağındadır Evvelce mevcut ahşap bir kilisenin arsası üzerine 1877 de inşata başlanıp 16 senede bitirilerek 1893 de ibadete açılmıştır Meryem’e tanrıdan bir oğul doğuracağı müjdesinin verilmesi adına inşa edilmiştir Yüksek duvrlı bir avlunun içinde yer alan kilise uzun yıllardır kapalıdır Genel plan şeması kapalı Yunan Haçı dır İki renkli düzgün kesme taşlardan inşa edilmiş olup Naos’un iki yanında son derece yüksek sivri külahlı çan kuleleri vardır Kilisenin orta mekanını etrafında pencereleri bulunan yuvarlak kasnaklı basık bir kubbe örter Nartek’deki bir merdivenle çıkılan galeri “U” şeklinde narteksi ve çevresini kuşatır İkonastasion ,despot koltuğu ve ambon mermerden yapılmış olup son derece eklektik tarzda tezyin edilmiş olup İncil’den sahneler resmedilmiştir Kilisenin içinde , Evangelistria (İsa’nın doğumu’nun müjdelenmesi) konulu gümüş ikona kilisenin kıymetli litürjik eşyalarındandır Naos’a avludan giriş yan yana üç demir kapıdan sağlanır Bu kaüpıların üzerinde mermerden yuvarlak kemerlerin içinde aziz figürleri yer almaktadır Binanın batı cephesinde Panayia Thetokos’a atanmış bir Ayazma mevcuttur

Panayia İsodion Kilisesi (Beyoğlu)
Galatasaray’da Emir Nevruz Çıkmazında , günü 21 Kasım olan Rum Ortodoks kilisesidir Kitabesinde 18 Eylül 1804 de inşa edildiği yazılıdır Panayia Eiosodoion’a (Meryem’in Mabede takdimi) ithaf edilmiştir (III Selim’in (1789-1807) fermanı ile yapılan ilk bina tek nefli ve basit bir yapıdır II Mahmut (1808-1839) ‘un fermanı ile kilise 1831 de iki yana doğru genişletilmiş ve çatısı da yenilenmiştir 1860 da kilise tekrar bir onarım geçirerek genişletilmiş bunu 1875,1890 ve 1904 deki tamir ve küçük ilaveler takip etmiştir İçerisinde çeşitli işlevli yapıların olduğu geniş bir avlu içerisindedir Beş nefli Bazilika planında olan yapının orta nefi basık tonoz yan nefler ise ahşap çatıdır Kilisenin Naosuna açılan üç,güneyinde ise iki giriş kapısı vardır Apsis’in önünde ve üç nefi kaplayan ahşap İkonastasion üçgen alınlığı ile antik dönem cephe düzenlemesini hatırlatmaktadır 1860 daki onarımda yapılmış olan ahşap Ambonun yüzeyindeki madalyonlarda İsa ve dört İncil Yazarının tasvirleri vardır Despot koltuğu da ahşap olup kabartma tekniğinde oymalıdır Nefleri ayıran sütunlar ise yuvarlak kemerli ve iyon başlıklıdır Naos’daki orta nefin üzerinde Pantokrator İsa tasviri yer alır,sütunların arasında ise havari ve aziz figürleri işlenmiştir Galeri korkuluğunun üzerinde “Son Akşam Yemeği” sahnesi,kuzeydeki neflerde Meryem’in güneydekilerde ise İsa’nın hayatından sahneler yer almaktadır XIX uncu yy a ait olan bu resimlerin Sanat Tarihi açısından belirgin bir özelliği yoktur.
Panayia Kafatiani Kilisesi (Beyoğlu)
Tophane ile Karaköy arasındaki Ali Paşa Değirmeni sokağındadır 1475 de Kırım’daki Kaffa şehrinden gelen Rumlar tarafından inşa edildiği bilinir Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un esnaf ve sanatkâr ihtiyacını karşılamak için otuzbin Rum ve Ermeniyi getirttiği ileri sürülmüştür Eski listelerde “Panagia Kaphatiane Galata” adıyla kayıtlara geçmiştir 25 Nisan 1696 de büyük bir yangın geçirerek yanmış yeniden inşa edilerek 14 Eylül 1698 de Kutsal Haç yortusunda ibadete açılmıştır 1731 de tekrar yanan kilise yeniden inşa edilir ve Sulan fermanıyla onarılır ve 1 Ekim 1734 tarihinde yeniden ibadete açılır Kapı kitabesinde bu tarih yazılıdır Bir müddet sonra yeniden harap olan kilise tekrar büyük onarım geçirir ve 1840 da temelden yenilenir Hz Meryem’e ithaf edilmiştir Doğu kilisesinde Hz Meryem “Panayia” adı ile tanımlanır ve İstanbul’da ona atanmış çok kilise vardır 1652 de İstanbula gelen Antakya Patriğinin katibi Paulus, Kaffa’den gelen Rumların beraberlerinde getirdiği söylenen “Hodogetria Meryem” ikonasının Kilisenin kuzey nefinde bulunduğunu söylemektedir Kilise etrafı yüksek duvarların çevrelediği bir avlunun içerisinde yer alır Avlunun içinde Türk Ortodoks Başpiskoposluğunun yönetim odaları ve kilise görevlilerine ait lojmanlar vardır Çan kulesi 1840 daki tamirde ilave edilmiştir Dikdörtgen planlı üç nefli bazilika tipinde bir yapıya sahip olan kilisenin üstü çatı ile örtülüdür Apsis dışarıdan çıkıntılıdır Naos’da nefleri sınırlayan sütunlar yuvarlak kemerlidir İçten orta nefin üst örtüsü beşik tonoz yan nefler ise düz tavandır Apsis’in üstü ise kiliselerin geleneksel mimarisi olarak yarım kubbe ile örtülüdür Ahşap olan İkonostasion,naos’un doğusunda üç nefi de kapsar ,oyma ve kabartma tekniği ile yapılmış,üzeri altın varaklı geometrik motifler ,yaprak ve çiçeklerle süslüdür Altta büyük çerçeveler içinde Meryem’in ölümü sahnesi olan “Koimesis” , “Meryem ve Çocuk İsa”, “ İsa’nın Doğumu” resmedilmiştir Bunlardan başka bazı azizler in tasvirleri de burada yer alır Naos’daki iki sütun’un arasına oturtulmuş olan Ambon (bir tür vaaz kürsüsü) yine altın varaklarla süslenmiş olup kürsünün altında çerçeveler içinde Hz İsa ve 4 İncil yazarının tasvirleri bulunmaktadır Despot koltuğu de yine aynı tarz bitki motifleri ile bezenmiş olup burada ayrıca kabartma olarak melek ve hayvan figürleri işlenmiştir Nefleri ayıran sütunların aralarındaki madalyonlar içinde havariler resmedilmiştir Orta nefin üst örtüsündeki “Pantokrator İsa” (Dünyaya hakim olan) yağlıboya ile yapılmıştır
Ayios Demetrios (Fatih)
Edirnekapı’da Prof Naci Şensoy Caddesindedir Yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun içerisindedir Bu kilisenin Bizans devrinde var olduğu Fatih Sultan Mehmet’in bir fermanında yer aldığı fakat bu fermanın aslının patrikhane yangınında yok olduğu ileri sürülür 17 inci yy da bu kilise bu bölgede yaşayan keşişlere ait olduğu bilinmektedir 1730 tarihli bir fermanda daha önce bu bölgede yanmış olan oniki kilise ile birlikte bunun da onarımına izin verildiği yazılıdır Kilisenin batı tarafındaki kapısının üzerinde ise 20 Nisan 1834 tarihli tamir kitabesi vardır Kilise bugünkü durumu ile 19 uncu yy a ait üç nefli bir bazilikadır Yan nefler orta neften bir basamak yüksektir Ahşap olup kahverengiye boyalı İkonostasis üç nefi de kapsar,ambon ve despot koltuğu ile aynı teknikte yapılmıştır Apsis dışarıya yarım yuvarlak çıkıntılıdır İçerideki nefleri ayıran sütunlar ahşaptır Binanın üst örtüsü içeriden orta nefin üzeri tonoz ,dışarıdan ise çift meyilli çatıdır Kilisenin batı tarafında kare planlı Ayios Sebastios Ayazması bitişiktir

Ayios Demetrios Kanavis (Fatih)
Ayvansaray’da Kırkambar sokağında Rum ortodoks kilisesidir Bizans devrinde 1204 de Nikolaos Kanavis’e ithafen yakınları tarafından inşa ettirildiği ileri sürülen bu yapı 1597-1601 yıllarında Patrikhane kilisesi olarak kullanılmıştır 1729 da çıkan büyük yangında yanmış cve ertesi sene Patrik II Paisios zamanında tamir ettirilerek ibadete açılmıştır Giriş kapısı üzerindeki kitabeden 1835 ‘de Patrik Konstantinos zamanında yeniden tamir edildiği yazar Ayrıca Narteks’deki kitabelerde 1933,1946 ve 1960 da onarım gördüğü yazılıdır Üç nefli bir bazilika planına sahip olan binanın bema kısmı neflerden iki basamak yüksektir Apsis’in iki yanındaki diakonikon ve protesis hücrelerinin kendi apsisleri vardır Bu üç apsis çıkıntısı dışarıdan yarım yuvarlaktır Nefleri ayıran sütunlar korint başlıklı ve ahşap olup üzerleri alçı kaplanıp porfir taklidi boyanmıştır Naos’daki İkonastasis abanoz taklidi siyah ağaçtan yapılmış olup üç nefi de kapsar Bunun yan tarafındaki ambon ve despot koltuğu da aynı stildedir Galerinin korkuluklarında İsa’nın yaşamından çeşitli sahneler canlandırılmıştır Pencerelerde ise renkli camlardan haç motifleri işlenmiştir Orta nefin üst örtüsü içeriden tonoz dışarıdan ise iki yandaki nefleri de kapsayan çift meyilli çatıdır Bina dışarıdan yüksek duvarların arkasındaki avlunun içindedir
Ayios Kiryakos (Fatih)
Edirnekapı-Eğrikapı arasında sur dışındaki Rum mezarlığının içindeki Rum Ortodoks kilisesidir İmparator Diocletianus zamanında öldürülen ilk hıristiyanlardan olup sonradan azize ilan edilen Kiryaki’ye atanmıştır İlk yapılış tarihi bilinmemekte olup bugünkü durumu 19 uncu yy a ait olup mezarlık için yapılmış bir şapeldir Tek nefli bazilika şeklindeki bir plana sahip olup apsis dışarı yarım yuvarlak olarak çıkar Apsis’in önündeki ikonostasis mermerdendir Orta mekan içten beşik tonoz dıştan çift yüzlü kırma çatı ile örtülüdür
Ayios Konstantinos ve Ayia Eleni Kilisesi (Fatih)
Samatya-Yedikule arasında Kilise sokağındadır İlk yapılışının Bizans İmparatoru I Konstantinus (324-337)’un annesi Helena’nın anısına yaptırıldığı ileri sürülür Fatih Sultan Mehmet İstanbulu fethettikten sonra Karaman’dan gelen rumları burada iskan ettirmiş ve yıkık olan bu kiliseyi yeniden inşa etmelerine izin vermiştir 1689 da bu kilise tamamen yanmış ve uzun bir süre onarılmamıştır Kitabelerine göre 6 Nisan 1805 de yeniden yapılarak ibadete açıldığını öğreniyoruz 1833 de Mimar Konstantinos gözetiminde bir restorasyon geçirir Avludaki baldakinli çan kulesi ise 1903 de yapılmıştır 7 Eylül olaylarında tamamen tahrip edilen bu kilise 1960 da onarılarak yeniden ibadete açılmıştır Bugünkü binanın plânı üç nefli bazilika şeklindedir Yan nefler orta neften bir basamak yüksektir Narteks’in üzerinde dikdörtgen planlı bir galeri yer alır Dış cephe oldukça sâde olup sıva ile kaplıdır Üst örtüsü orta nefin üzeri içten tonoz dıştan ise çift meyilli kiremit kaplı çatıdır İkonastasis,ambon ve despot koltuğu ahşap olup oyma kabartma tekniği ile çiçek ve yaprak motiflerini ihtiva eder

Ayios Minas Kilisesi (Fatih)
Samatya’da Nafiz Gürman Caddesi ile Bestekâr Hakkı Bey Sokağının bitiştiği köşededir Kilisenin bulunduğu yerde 4-5 yy a ait olan Polikarpos Martirium’u bulunuyordu 1200 de Rusya’dan İstanbul’a gelen Novgoradlı Antoine yazdığı gezi notlarında buradan bahsetmektedir 1782 de yanan kilise 1833 de Mimar Konstantin Yolasığmazis’in projesi doğrultusunda bugünkü şekli ile inşa edilmiştir 6-7 Eylül olaylarında büyük tahribat görmüş ve İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğü Mimarlarından Süreyya Yücel’in kontrolluğunda tamir edilmiştir Üç nefli bir bazilika planına sahiptir Nefleri ayıran sütunlar silmelerle beton kirişlere bağlanır İkonastasis diğer bütün Rum kiliselerinde görüldüğü gibi ahşap olup üç nefi de kapsar Etrafı duvarla çevrili bir avlu içerisinde yer alan kilisenin en göze çarpan mimari parçası,mermerden baldaken tarzında yapılmış çan kulesidir Kilisenin altında bir Ayazması vardır

Ayios Nikolaos Kilisesi (Fatih)
Samatya’da tren istasyonunun arkasındaki Muallim Fevzi Sokağındadır Yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun içerisinde yer alır Kilise 1583 tarihli Trypon ve 1604 Paterakis listelerinde yer almaktadır 1652 de buraya gelen Antakya Patriği’nin katibi Paulus yazdığı raporunda içte çok güzel süslemeleri olduğundan bahsetmektedir 1782 ‘de yanan kilise bir müddet sonra başlatılan inşaat ile yeniden inşa edilmiş ve 21 Ocak 1830 da Patrik Konstantinos zamanında ibadete açılıştır Üstü çift meyilli kiremit çatı ile kaplı olan kilise üç nefli bir bazilika şeklindedir Apsis doğu tarafında dışarıya yarım yuvarlak çıkıntılıdır Kaba taş tuğla karışımı malzeme kullanılarak inşa edilmiştir Avludaki çan kulesi demir iskeletten yapılmıştır

Ayios Nikolaos Kilisesi (Fatih)
Ayakapı Abdülezel Paşa Caddesi üzerindedir İlk yapılışı Bizans devrine kadar inen bu kilise 1633 deki Cibali yangınında harap olmuş ve Sultan III Mustafa’nın (1757-1774) verdiği fermanla yeniden inşa edilmişse de kısa bir süre sonra çıkan bir yangında yanmış ve 1837’de bugünkü kilise inşa edilmiştir Üç nefli bazilika tipinde bir plana sahip olan yapının,alt kısmı penceresiz üst katında ise az sayıda dikdörtgen pencereleri olan taş,tuğla karışımı duvar örgüsüne sahip kırma çatı ile örtülü bir kilisedir Yan nefler orta neften bir basamak daha yüksektir Naos’daki sütunlar birbirlerine yuvarlak kemerlerle bağlanmış,porfir taklidi boyalı olup ahşap üzerine alçı sıvalıdır Naos’daki üçgen alınlıklı ikonastasis ve ambon mermerden yapılmıştır Narteks’in üzerindeki galeriye çıkış avlunun güneyinde ve yanındaki Ayios Haralambos ayazmasındaki merdivenlerle sağlanır Baldaken tipinde mermerden yapılmış bir çan kulesi vardır.
Ayios Nikolaos Kilisesi (Fatih)
Topkapı’da Kaynata,Posta ve Karatay sokaklarının çevrelediği köşededir Aziz Nikolaos’a ithaf edilmiş olan bu kilisenin ilk temellerinin Bizans’a kadar indiği söylenir Patrik Konstantinos zamanında Kayserili mimar Konstantinos Yolasığmazis’e hazırlattırılan proje çerçevesinde yeniden inşa edilmiş ve 17 Kasım 1831 de ibadete açılmıştır Yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun arkasındadır Üç nefli bazilika tipinde bir plana sahiptir Neflerdeki ahşap sütunlar kirişlere postamentlerle bağlanmıştır Orta nefin üzeri içten tonoz yan nefler ise düz tavan şeklinde olup dışarıdan kiremit kaplı kırma çatı ile örtülüdür Dış cephede devşirme malzeme kullanılmış olup genel örgü sistemi kaba taş v tuğla karışımı olup sadece köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır Üç nefi içine alan ikonastasis,despot koltuğu ve ambon ahşap olup üzeri oyma tekniği ile yapılmış kabartma bitki motifleri ile tezyin edilmiştir Baldakenli bir çan kulesi vardır Narteksin kuzeyinde Ayios Yeoryios’a atfedilen bir ayazma bulunur.
Ayios Taksiarhes “Ayia Strati” Kilisesi (Fatih)
Haliçe inen Ayan Caddesindedir Yüksek duvarlarla çevrili eniş bir avlunun gerisinde yer alır İlk yapılışı Bizans’a kadar inen kilise 1730 Balat yangınında yanmış ,kitabesinde yazdığı üzere 17 Eylül 1833 de restorasyonu biterek Patrik I Konstantinuz döneminde ibadete açılmıştır Üç nefli bazilika planındaki kilisenin apsis’i dışarıya yarım yuvarlak çıkıntılıdır Üst örtüsü kiremit kaplı çatıdır Ortadaki büyük iki yanlardaki daha küçük basık kemerli üç kapı ile Naos’a girilir Ahşap olan İkonastasis her üç nefi de kapsar Despot koltuğu ve ambonu ile aynı stilde yapılmıştır Kare gövdeli çan kulesi binaya bitişiktir Kilisenin doğu cephesinde Ayios Nikolaos’a atfedilen ayazması vardır Avlunun kuzeyinde ise bugün kullanılmayan Rum İlkokulu bulunmaktadır.
Ayios Yeoryios Kiparisses Kilisesi (Fatih)
Samatya’da Nafiz Gürman Caddesi ile Büyük Kuleli Caddesi arasındadır Meyilli olan arazinin kuzey tarafındaki yoldan iki metre aşağıda yüksek duvarlı bir avlunun içindedir Bizans döneminde varlığı bilinen bu kiliseyi 1652 de İstanbula gelen Antakya Patriğinin katibi Paulus verdiği raporunda buradan içinde çok kıymetli ikonaların bulunduğu kubbeli bir Bizans bazilikası olarak bahseder 1782 yangınında harap olan bina Patrik I Konstantinus zamanında Mimar Nikolaos Nitkitadis’in hazırladığı proje kapsamında 1834 de yeniden inşa edilir 1966 da Vasilios Athanasiades’un maddi yardımlarıyla büyük bir tamirat yapılır Kaba taş ve tuğla karışımı malzeme ile inşa edilmiş kilise üç neflu kubbeli bir bazilika planındadır Narteks sonradan eklenmiştir Apsis ve iki yanında diakonikon ve protesis hücrelerinin apsisleri yarım yuvarlak olarak dışarıya çıkıntılıdır Orta nefin üzerini, sekizgen kasnaklı her köşede bir pencerenin yer aldığı ,üzeri kiremit örtü basık bir kubbe örter İkonastasis,despot koltuğu ve ambon ahşaptan yapılmış olup üzerlarinde aynı stilde geometrik ve bitki motifleri vardır Avluda kiliseye bitişik olan ayazma,İsa’nın Tabor dağında suretin değişmesi olan Metamorfozis (=Transfigürasyon) adı ile tanımlanmıştır.
Ayios Yeoryios Metohion (Fatih)
Fener’de Vodina caddesi ile Merdivenli mektep sokağı arasındadır İlk yapılışı 1132 olan bu kilise XVII inci yy dan beri Kudüs Patrikhanesinin metohionu (=temsilciliği) ‘dur 1640 da geçirdiği yangından sonra içindeki kitabesinden öğrendiğimize göre 1708 de Kudüs Patriği Hrisantos döneminde Mimar Kalfa Paulos’un projesi doğrultusunda yeniden inşa edilmiştir 1728 de bir yangın daha geçirir ve yeniden yapılır 1913 de ise bina tekrar büyük bir tamir görür Üç nefli bir bazilika planına sahip olan yapı kırma taş ve tuğla ile yapılmış olup üst örtüsü iki tarafa meyilli, kiremit kaplı çatıdır Ortadaki apsis’in iki yanında kendi apsisleri olan diokonikon ve prothesis hücreleri vardır Bunların apsisleri dışarıya yarım yuvarlak olarak çıkıntı yapar Narteksin üzerindeki neflere doğru çıkıntı yapan galeriye naos’un kuzey batısındaki ahşap merdivenle sağlanır Kilise avludan Naos’a tek bir giriş ile sağlanır Buradan naos’a iki taraftan giriş basık kemerlidir Naos’un kuzeyinde Ayios minas ayazması yer alır.
Ayios Yeoryios Potiras Kilisesi (Fatih)
Fener ile Karagümrük arasında Tevkii Cafer Mahallesi Murat molla caddesindedir 1583 tarihli Tryphon ve 1669 tarihli Smith listelerinde adı geçen bu kilisenin daha eski tarihi hakkında bilgimiz yoktur 1730 tarihinde İstanbul’da yanmış olan oniki kilisenin ihyasına dair hükümde buranın da adı geçerse de restorasyonun 1830 da gerçekleştiğini kitabelerinden öğreniyoruz Son devir Rum kiliselerinin klasik mimari özelliklerini gösterir Üç nefli bir bazilika şeklinde olup üzeri kırma çatı ile örtülüdür Binanın kuzeyindeki ek yapı olan Parakklesion bitişiktir Kaba taş ve tuğla karışımı ile inşa edilmiş olup sadece köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır Nefleri ayıran sütunlar diğer çağdaşı kiliselerdeki gibi mermer taklididir

Ayios Yeoryios Patrikhane Kilisesi (Fatih)

Fener’de Sadrazam Ali Paşa Caddesi üzerindedir Etrafı yüksek duvarlarla çevrili Patrikhane kompleksinin kilisesi olan yapı avlu kapısından girişte tam karşıya gelmektedir Kilise ile avlu kapısı arasında solda,hıristiyan alemi için oldukça önemli olan “mür” yağının üretildiği tek katlı bina yer alır Vaftizde alına sürülen bu çeşitli otların kaynatılmasıyla elde edilen bu yağ dünyada sadece burada üretilmektedir Bu kutsal yağ alelade bir ateşte kaynatılmaz Dünyanın her tarafından eskimiş inciller,kırık ikonlar ve diğer ahşap heykelcikler burada depolanır ve 4-5 senede bir yapılan bir merasimle “mür” yağının yapıldığı kazanın altındaki ateş bu malzemenin yakılmasıyla elde edilir Zemini kare mermer döşeli avlunun sağında patrikhanenin lojman binaları bulunmaktadır Kilisenin yan tarafından dar bir aralıkla arkaya doğru genişleyen bahçede ise Kütüphane,yönetim binaları ve Haralambos ayazması bulunmaktadır Fatih Sultan Mehmet tarafından patriklik tacı ve asası verilen II Gennadios zamanında patrikhane Oniki havari kilisesinde idi 1455 de buradan Pammakaristos (Fethiye Camii) Manastırına taşındı, 1597 de Şeyhülislam Çivizâde Mehmet Efendi’nin fetvasıyla bu manastırın camiye çevrilmesi üzerine Balat’daki Aya Dimitri Kilisesi patrikhane binası oldu 1602 de ise bugünkü binanın bulunduğu Hagios Georgios manastırı Patrikhane oldu ve zaman içinde gelişerek bugünkü konumunu aldı Kilise ,18 Aralık 1720 tarihli kitabesinde yazdığına göre yeniden inşa edilmiştir 1827 ve 1836 da büyük onarımlar geçiren bina 1941 de bir yangın geçirmiştir En son düzenleme ise 1991 dedir Üç nefli bazilika planına sahip olan kilisenin giriş kapısı üçgen bir alınlıkla biter Ortadaki apsis’in iki yanındaki diakonikon ve protezis hücrelerinin apsisleri de yarım yuvarlak olarak dışarıya çıkıntılıdır İçerisi son derece zengin avizelerle aydınlatılmaktadır Patrikhane kilisesi olması dolayısıyla içerisine bazı rölikler ve kutsal sayılan eşyalar toplanmıştır Bunlardan en önemlisi İsa’nın kamçılanmak üzere bağlandığına inanılan taş Kudüsden buraya getirilerek İkonastasis’in güney tarafına konulmuştur Ayrıca Azize Eufemia ,Teophano ve Solomoni’ye ait olan röliklerin saklandığı üç tabut İkonastasis’in hemen yanındadır Ayrıca içerisinde çok zengin ikonalar vardır.
Hristos Analipsis Kilisesi (Fatih)
Samatya İstasyonu arkasında Büyükkule ile Akıncı sokakları’nın arasındadır Hz İsa’nın göge yükselişine atanmış Ortodoks kilisesidir Burası hakkındaki en eski kayıt 1566 senesine aittir 1782 de yanan bina Patrik I Konstantinos döneminde yeniden yapılarak 1 Mart 1832 de ibadete açılmıştır Yüksek duvarlarla çevrili bir avlunun içinde yer alan kilise üç nefli bazilika planına sahiptir Giriş kısmı sonradan eklenmiştir Kaba yonu taşı ve tuğla karışımı olarak inşa edilmiş olup sadece köşelerde düzgün kesme taş kullanılmıştır Naos’dan üstteki galeriye korkuluklarına “Eski Ahit” den sahneler yapılmış ahşap merdivenlerle çıkılır Nefleri ayıran sütunlar mermer taklidi ahşaptır Dış görünüşünün sadeliğine karşılık İkonastasisin Yunan mabedinin cephesini andıran sütunlar ve üzerindeki üçgen arşitravla son derece görkemli bir görünüşü vardır Buradaki gümüş kaplamalı Analipsis ikonası en önemli parçalardan biridir Avludaki Zangoç evi’nin çatısında yer alan çan kulesi baldaken tarzındadır Ayrıca avluda bir ayazması vardır.
İoannes Prodromos Metohion Kilisesi (Fatih)
Balat’da İskele Caddesi ile Mürsel Paşa Caddesi arasındadır 1334 tarihli bir belgede burasının “Avcıların Prodromos’u ve Vaftizcisi” olarak adlandırıldığını,139 4 tarihli bir başka vesikada da “Nikolaos’un kilisesi” olarak adının geçtiğini görüyoruz 1400 tarihli bir başka belgede Nikolaos Hresimos tarafından yaptırıldığı yazmaktadır 1623 deki bir fermanın onayı ile tamir edilen kilise 1640 da yanmıştır 1686 de tamir edilir ve 1729 da Giritli Mimar Nikoforos tarafından genişletilerek yeniden inşa edilir 1831,1852 ve 1855 de tamir gördüğü içerideki kitabelerde yazılıdır 1670’deki bir kayıtta mülkiyetin İskenderiye patrikliğine ait olduğu yazılı olan bu kilise 1686 da Rusya elçisinin Sultan IV Mehmed’e başvurusu üzerine Tur-i Sina manastırına verilir bu tarihten sonra uzun bir süre Tur-i Sina keşişleri burada barınır ve o tarihten bu yana Tur-i Sina Dağındaki Azize Ekaterini Manastırının metohion’u olarak kabul edilmektedir Üç nefli bazilika planına sahip olan yapının üst örtüsü kırma çatıdır Nefler sivri kemerlerle birbirlerine bağlanmışlardır Ahşap İkonastasis bütün bema’yı kaplar ve yağlıboya ile İncil’den sahneler resmedilmiştir İkonastasis’den itibaren üçüncü sütuna oturtulmuş olan ambon ve merdivenlerinin korkulukları çok ince bir ahşap işçiliği gösterir.
Panayia Kilisesi (Fatih)
Hekimoğlu Ali Paşa Caddesi ile Kızılelma Caddesinin kesiştiği yerde,Yapağı sokağındadır Yüksek duvarların çevrelediği bir avlunun içerisinde yer alır Bizans döneminde önemli bir dini merkezde yer alması bakımından önemlidir Zaman içinde tahrip olan kiliseyi 1730 da İstanbul kadısı Mehmed Raşid’e yapılan bir başvuru ile yeniden inşası için izin alınmıştır Bugünkü bina 1834 de inşa edilmiş ve 1965 de de onarım geçirmiştir Klasik Rum Kiliselerindeki gibi üç nefli bir bazilika plânındadır Nefleri meydana getiren mermer taklidi sütunlar beton kirişlerle birbirlerine bağlıdır Dışarıdan Naos’a giriş üçüzlü bir kapıdan sağlanır Bu kapının her iki tarafında iki katta da dikdörtgen pencereler vardır Cephenin üst kısmını içinde pencere olan büyük bir kemer tamamlar Çatısı kiremit örtülü olup çift meyillidir Yan tarafında yapım tarihi 1786 olan ana kilisenin küçük bir kopyası durumundaki Taksiarhes şapeli bulunmaktadır

Panayia Balinu (Fatih)
Balat’da Mahkemealtı Caddesindedir İlk yapılış tarihini bilemediğimiz bu Ortodoks Kilisesi içerisindeki kitabesinde yazdığı üzere Patrik IV Germanos zamanında temelden yeniden inşa edilmiştir Daha sonra 1877,1912 ve 1992 de tamir edilmiştir Üç nefli bazilika plânında olup yarım yuvarlak apsis’i dışarıya çıkıntılıdır Üst örtüsü kiremit kaplı kırma çatıdır Nefleri mermer taklidi sütunlar birbirinden ayırarak arşitravlara bağlanır Narteks’den naosa giriş basık bir kapı ile sağlanır.
Panayia Belgradu (Fatih)
Belgratkapı’da, Hacı Hamza Mektebi sokağındadır Yüksek duvarların çevrelediği bir avlunun içinde bulunmaktadır Belgradın fethinden sonra oradan getirilenlerin iskan edildiği yer olduğu için Belgradkapı adı ile anılmaktadır Kilise de gelenlerin dini ihtiyaçlarını sağlamak amacıyla 1523 de inşa edilmiştir Belgrad’dan gelen göçmenler beraberlerinde getirdikleri Cuma Azizesi Paraskevi’nin rölik ve ikonalarını burada muhafaza ettiklerinden dolayı Kilise yapıldığında ona ithaf edilmiştir Rölikler 1539 da Patrik I Yeremios tarafından o sırada patrikhane olarak kullanılan Pammakaristos Manastırına taşındığı için bu işlemden sonra kilise Meryem’in doğumuna ithaf edilmiştir 1837 de yeni baştan yapıldığını belirten tarih kitabesi vardır Üç nefli bazilika planında olan yapı kaba yontu taş ve tuğla karışımı ile inşa edilmiş olup sadece köşelerde kesme muntazam taş kullanılmıştır Üst örtüsü kırma çatı ile örtülüdür,Apsis ise yarım kubbedir Ahşap İkonastasis sütuncuklar ile hareketlendirilmiş olup bunlar yuvarlak kemerler ile birbirlerine bağlanırlar Kubbeli despot koltuğunda ise zarif bir ahşap işçilik vardır.
Panayia Blahernai (Fatih)
Ayvansaray’da Damataşı,Kuyu ve Marul Sokaklarının çevrelediği alandadır Yüksek duvarlarla sokaktan ayrılmış olan avlunun içindedir Buradaki ilk kilise İmparator Markianus (450-457) un karısı Pulheria tarafından yapımına başlatılmış ve I Leon (457-474) zamanında tamamlanmıştır İçerisinde,Meryem’in elbisesi olduğu ileri sürülen Filistin’den getirilmiş bir “Moforion” bulunuyordu I İustinus (518-527) tarafından genişletilmiş,III Romanos (1028-1034) de tekrar elden geçirilmiştir 1070 de yanan kiliseyi IV Romanos (1068-1071) tekrar yeni baştan yaptırmıştır XI inci yy da dini işlevinin yanı sıra İmparatorluğun idari işlerinin de yürütüldüğü bir merkez olmuştur Komnenoslar döneminde buradaki saray kompleksinin içine alınmışsa da çıkan bir yangında tahrip olmuştur Onarımdan bir süre sonra 1434 de tekrar yanmış ve bir daha tamir edilmemiştir Hatta 1545 de buraya gelen Pierre Gilles kilisenin arsası üzerinde çingenelerin yaşadığını yazmaktadır 1860 a kadar arsa durumunda bulunan kilisenin arsası üzerine buğünkü kilise inşa edilmiştir İçerideki kitabesinde 13 Ocak 1860 da ibadete açıldığı yazılıdır 6-7 Eylül 1955 deki olaylarda tahrip edilen kilise İstanbul Vakıflar Başmüdürlüğünce Y Mimar Süreyya Yücel’in kontrolluğunda yenilenmiştir Kapalı yunan haçı planında olan kilisenin apsis’i dışarıya dört köşe çıkıntı ile açılmaktadır Orta mekanın üzerini sekizgen yüksek kasnaklı bir kubbe örter Diğer yerlerin üst örtüsü kiremit kaplı kırma çatıdır Naos bir basamakla yükselen beş cepheli apsis ile nihayetlenir Burada gümüş çerçeve içindeki kucağında çocuk İsa’yı taşıyan Meryem ikonası İstanbul’daki Rum kiliselerindeki en eski ikonadır Çan kulesi avluda demir iskelet üzerine asılmış bir çandan ibaret olup çok basittir Kilisenin yan tarafında küçük bir Ayazma vardır Bu ayazmanın ziyaret tarihi her sene 2 Temmuz’da başlayıp bir hafta devam eder

Panayia Hanceriotissa (Fatih)
Edirnekapı-Eğrikapı arasında Karagözcü,Ulubatlı Hasan ve Kazmacı sokaklarının çevrelediği alandadır Yüksek duvarlarla sokaktan ayrılan bir avlunun içerisindedir Aynı avluda bulunan Ayia Paraskevi Ayazması dolayısıyla Bizansın İkonaklast devrinde önemli bir yere sahiptir Yıkık olan kilise 1837 de Mimar Kosta Kalfa’nın projesi doğrultusunda yapılmıştır Bu devire ait olan Rum kiliselerinin plan yapısı olan üç nefli bazilika şeklinde olup benzerlerinin bütün özelliklerini o da taşır Apsis örtüsü yarım konik çatı olup diğer kısımlar kırma çatı ile kaplıdır Bina kaba taş ve tuğla karışımı olarak inşa edilmiş olup üzeri sıvalıdır İkonastasis ambon ve despot koltuğu ahşap olup aynı stilize motifler ile kabartma tekniğinde işlenmiştir

Panayia Muhliotissa (Fatih)
Fener’de Firketeci ile Tevkii Cafer sokaklarının köşesindedir Moğol kilisesi diye de adlandırılır Bizanslı prenses Maria Paleologina Moğol Hanı Hülagu ile evlenmek üzere yola çıktığında 1264 de Hülagu ölür Bu sefer Maria, Hulagu’nun oğlu Abaka Han ile evlilik hazırlıklarına başladıysa da Abaka Han’ın öldürülmesi üzerine İstanbula döner ve kendi mülkü olan arazinin üzerine bu kiliseyi yaptırır Bizans-Mogol ilişkisinden ötürü bu kilise “Moğol Kilisesi” adıyla adlandırılmıştır 1351 de Patrikhanenin denetimine geçen kiliseyi I Selim (1512-1520) ve III Ahmet (1703-1730) camiye çevirmek isterlers de Fatih Sultan Mehmet’in vakfiyesi gereği başarılı olamazlar 1633,1640 ve 1729 da yangın geçiren kilise 1731 de tekrar restore edilir Muhliotissa,Fetihden önce inşa edilip günümüze kadar Ortodoks ibadet mekânı olarak işlevini sürdürmeye devam eden tek Bizans kilisesidir Yonca planlı bir yapı olan kilisenin orta mekanını oldukça yüksek kasnaklı,üzeri kiremit döşeli bir kubbe örter Yoncanın diğer kolları da alçak yarım kubbeler ile örtülüdür Dışı sıva ile kaplı olan binanın duvar tekniği taş ve tuğla karışımıdır Narteksdeki kubbelerde mozaik izleri görülmektedir Avlunun bir köşesinde Ayia Anna’ya ithaf edilmiş bir Ayazma mevcuttur

Panayia Taksiarhas (Fatih)
Balat’da Ayan Caddesi üzerindedir Yüksek duvarlı bir avlunun içerisindedir Bu avlunun kuzeyinde bugün kullanılmayan Balat Özel Rum Okulu vardır Avlu içinde Biri Aziz Nikolaos’ a diğeri Mihail’e atanmış iki ayazma vardır 1730 daki Balat yangınında yanmış olan kilise bugünkü şekli ile yeniden yapılıp 17 Eylül 1833 de ibadete açılmıştır Bu devirdeki diğer Rum kiliseleri ile aynı teknik ve plan yapısına sahiptir Kalın gövdeli çan kulesi binaya bitişiktir.
Panayia Suda (Fatih)
Eğrikapı Caddesi üzerindedir Yüksek duvarlı bir avlunun içinde yer alır Alt katnda Timiazoni Ayazması bulunur Bizans devrindeki bir inanışa göre bu ayazmanın suyu akıl hastalarına iyi gelirmiş İlk yapılışı Bizans devrine ait olan yapı 1815 de yeniden inşa edilmiştir Patrik VI Kyrillos zamanında 1 Ocak 1816 da yeni şekli ile ibadete açılmıştır İçerideki kitabelerde 1930 ve 1946 da onarım gördüğü yazılıdır Klasik Rum Kilisesi planı olan 3 nefli bir bazilika şeklindedir Apsis ve yandaki hücrelerin apsisleri yarım yuvarlak olarak dışarıya çıkıntılıdır Üzeri kırma çatı ile örtülü olup apsis üzeri yarım konik çatıdır Nefleri teşkil eden sütunların kare yüksek kaideleri olup beton kirişlerle bağlanırlar İkonasta sis,Ambon ve despot koltuğu oldukça gösterişlidir

Panayia Uranion (Fatih)
Edirnekapı’da Salma Tomruk caddesindedir Cadde tarafı alçık diğer tarafları yüksek yapılmış bir çevre duvarının içindeki avludadır İlk yapılışının Bizans devrine kadar indiği bilinir Harap olup kullanılamıyacak hale gelen kilise 1730 tarihli bir hükümle yeniden inşa edilmiştir Zaman içinde harap olan kilise1834 de yeniden inşa edilerek günümüzdeki konumuna gelmiştir Aynı devirde yapılmış olan diğer Rum kiliseleri ile aynı plan yapısı ve özelliklere sahiptir Narteksin kuzeyinde Aya Kiryaki’ye atanmış bir ayazma mevcuttur Kaba taş ve tuğla ile inşa edilip üzeri sıvanıp boyanmıştır Apsis ,ana mekandan daha alçak olarak yarım yuvarlak olarak dışarıya çıkıntılıdır Ana mekan çift meyilli kiremit kaplı çatı ile örtülüdür.
Bulgar Kilisesi “Sveti Stefan” (Fatih)
Balat ile Fener arasında Haliç kıyısında,Bulgar Eksarhhanesine bağlı olup Demir Kilise adı ile de adlandırılır 3 Mart 1878 de imzalanan Ayastefanos Antlaşması ile Balkanlar’da özerk bir bulgar Prensliği oluşmuştur Bu tarihten sonra Bulgar hükümeti yeni bir Bulgar kilisesi yapılması için çalışmalara başlar gerekli mali destek hükümetten sağlanır ve Fener’de kilisenin olduğu yerde konağı olan Stefan Bogodi de mülkünü kilise yapımı için hibe eder Arsa’nın alt yapısının haliç’e doğru kaygan olmasından dolayı burada kaymayı önlemek için önce demir konstrüksiyonlu bir temel düşünülür sonra depreme dayanıklı bir bina yapmak fikri ortaya atılır ve neticede herhangi bir sorun karşısında prefabrike bir kilise yapmaya karar verilir Kilisenin projesi Mimar Hovsep Aznavur tarafından çizilir,yapım işi için de uluslararası bir yarışma açılır Yarışmayı Viyana’dan R Ph Waagner firması kazanır ve 1893 de statik projeleri üzerinde çalışmalar başlar Gerekli döküm işleri dört yılda üretilir ve firmanın fabrikası avlusunda geçici olarak kilise kurularak kontrolu yapılır İstanbul’a Tuna nehri üzerinden Karadeniz’e gemilerle getirilen parçaların montajı yapıldıktan sonra 8 Eylül 1898 de Eksarh I Yosif’in kutsamasıyla ibadete açılır Kilise üç nefli ve transeptli bir bazilikadır Giriş kapısının üst tarafındaki galeri aynı zamanda koro’nun da kullandığı bir mekandır,bunun üzerinde döner merdivenle çıkılan yüksek bir çan kulesi yükselir Kuledeki çeşitli büyüklükteki altı çanın üzerinde Rusya’daki Yaroslavi kentinde özel dökümlerin yapıldığı yazılıdır Kilisenin taşıyıcı profilleri çelikten olup üzeri saç ve döküm levhalarla kaplanmıştır Bütün parçalar birbirine cıvata,somun,perçin ve kaynakla birleştirilmiştir Mimari üslup olarak eklektik diyebileceğimiz gotik ve barok parçalar bir arada kullanılmıştır

Aya Kiryaki Kilisesi (Eminönü)

Kumkapı,Gedikpaşa caddesinde Çadırcı Cami Sokağı ile Kadirga Limanı Caddesi arasında Rum Ortodoks kilisesidir Diocletianus (284-307) zamanında yaşamış olan ilk hıristiyan azizesi olan Aya Kyriaki’Ye ithaf edilmiştir Bu devirde yaşayan Efsevia isimli bir kadının uzun yıllar çocuğu olmamış,eğer bir çocuğu olursa onu Tanrı’ya adayacağına dair dua edermiş Duaları kabul olunur ve haftanın yedinci günü bir kız çocuğu dünyaya getirir ve bu yüzden ona Kyriaki adını verir Aile hıristiyan olduğu için Diocletianus’un hıristiyanları takibi sırasında aile tutuklanır ve sorgulanırken işkence görürler Henüz onaltı yaşında bir genç kız olan Kyriaki de işkence altında hıristiyanlığını inkar etmez ,yakılarak öldürülmesine karar verilir Büyük bir ateş yakılır ve kız ortaya konulur bu sırada büyük bir yağmur başlar ve ateş söner,bunun üzerine vahşi hayvanların önüne atılır fakat bu sefer de hayvanlar ona dokunmazlar Vali son olarak kafasının kesilmesini emreder azize yerde yüzüstü yatıp dua ederken askerler kafasını keserler,tam bu sırada “Gördüklerini insanlara anlat” diye gökten bir ses duyulur Daha sonra hıristiyanlık yerleşip devletin resmi dini olunca Kyriaki’nin ölüm günü olan 7 Temmuz Yortu günü olarak kabul edilir,7 inci günde doğduğu içinde Pazar ilahesi olarak tanınır ve ona atanmış olan kiliselerin de günü Pazar kabul edilir.
İlk yapılış tarihini kesin olarak bilmediğimiz bu kiliseyi 1583 de hazırlanan listede adı geçtiğinden en erken bu tarihi kabul edebiliriz 1645,1660 ve 1865 de iki yangın geçirip sonrasında onarılan bu yapı 1895 depremine yıkılır Bir sene sonra Mimar Periklifio Tiadis’in projesi doğrultusunda bugünkü Kilisenin inşasına başlanır ve 1901 de ibadete açılır
Kesme taştan iki katlı olan kilise dikdörtgen planlıdır Apsis ve yanındaki hücreler dışarıya yarım yuvarlak şeklinde açılır Üst orta mekanı yüksek kasnaklı bir kubbe örter Apsis ve yandaki hücrelerin üst örtüleri yarım kubbedir Cephenin iki yanında küçük kulelerin üstü de kubbelidir Bir avlu ortasındaki binaya mermer merdivenlerle çıkılır Kapı ve pencerelerin üzerleri sütun ve kemerlerle hareketlendirilmişti r Pencerelerinde kullanılan vitraylar görüntüye bir zenginlik verir İç mekandaki sütunların gövdeleri porfir taklidi yeşile boyalı olup başlıkları iyon tarzındadır İç kısımda İncil’den alınan sahneler ve Aziz figürleri resmedilmiştir Orta Kubbede “Pantokrator İsa” Apsis yarım kubbesinde “Blaherna Meryem’i bulunmaktadır

Ayios Teodoros Kilisesi (Eminönü)

Paşazade,İmrahor Hamamı ve Hayriye Tüccarı sokaklarının çevrelediği köşededir Bugünkü kilise 1830 yılında, yangında yanan başka bir kilisenin yerine inşa edilmiştir Doğu-batı yönünde üç nefli bazilika planlı bir yapıdır Nefleri meydana getiren sütunların başlıkları alçıdan korint nizamında olup gövdeleri yeşil renge boyanmıştır Yarım yuvarlak apsis’i dışarıya çıkıntılı olup yarım konik bir çatı ile örtülüdür Bema’nın önündeki İkonastasis her üç nefin de önünde olup ahşap ve kabartma bitki motifleri ile süslenmiştir Apsis yanındaki ikinci sütun’un üzerinde yine ahşaptan ambonu yer alır Onun önündeki despot koltuğu de ikonastasisdeki gibi ahşap olup kabartma bitki motifleri ile süslenmiştir İçten ,narteksin kuzey tarafındaki merdivenlerle galeriye çıkılır Cephelere açılan yuvarlak kemerler içine alınmış dikdörtgen pencerelerle aydınlık sağlanmıştır

Panayia Elpida Kilisesi (Eminönü)

Kumkapı’da Müsteşar,Gerdanlık ve Samsa sokaklarının çevrelediği adanın ortasında Rum Ortodoks kilisesidir Orijininin XV inci yy ait olan “Elpis ton Apelpismenon” kilisesine ait olduğu onun temelleri üzerine inşa edildiği iddia edilirse de bu kesinleşmemiştir 164 5 ve 1660 da iki kere üst üste yangın geçiren kilise 1680 de yeniden inşa edilir Büyük çevre duvarlarının gerisinde yer alan doğu-batı doğrultusunda kapalı yunan haçı plânlı bir yapıdır Orta mekanın üstü kubbe yan mekanlar ise tonozla örtülüdür Apsis’in iki yanında diakonikon ve prothesis hücreleri yer alır,bunların apsisleri ile beraber dışarıya yarım yuvarlak üç apsis çıkıntısı vardır Üç köşesinde de çan kuleleri vardır Bema kısmına üç basamakla çıkılır Narteksin üzerinde ise bir galeri bulunur Naos’un kuzeyinde kubbeyi taşıyan ikinci sütuna mermer bir ambon oturtulmuştur Onun önündeki despot kolmtuğu ise oyma ve kabartma tekniğinde yapılmış bitki motifleri ile süslüdür
Eski kayıtlara göre 18 Mart 1576 da Patrik’in idare ettiği bir ayine katılan İlahiyatçı Stephan Gerlach’ın tuttuğu günlükte bu kilisedeki ikonalardan söz edilmektedir Bugün bu ikonaların akıbeti bilinmemektedir.

OSMANLI MİMARLIĞINDA TÜRBE VE BARBAROS HAYRETTİN PAŞA TÜRBESİ

Osmanlı mimarisindeki türbelerden bahsetmeden önce türbe tarihinde ve Osmanlı türbelerinin temelini oluşturan Anadolu Selçuklu dönemi türbelerinden kısaca bahsetmek gerekmektedir.

Anadolu Selçuklu türbeleri kaide ,gövde ve külah olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Kaidelerin altında içte cesetlerin konması için bir kripta(cenazelik)katı bulunmaktadır. Dışarıdan küçük bir kapı ile girilen kripta bölümünde cesetler ızgaralar üstünde ahşap sandukalar içinde yer alırlar. Mumyalama geleneğinin Osmalılar’da da bir süre devam ettiği bilinmekte, bununla birlikte inşa edilen türbelerde cenazenin konulduğu kripta bölümünün çok fazla benimsenmediği görülmektedir.

Kripta bölümüne Osmanlı türbelerinde çok fazla rastlanmamasının nedenlerinden biri dini inançlardan kaynaklanır. II.Murad’ın 1446 tarihli vasiyetnamesinde bu konu ile ilgili kayıtlar bulunmaktadır. II.Murad babası çelebi Mehmet’in türbesinde olduğu gibi kendi adına yapılacak türbede de kripta bölümünün bulunmasını istememiş ve Hz. Muhammed’in sünnetine uygun olarak cesedinin doğrudan toprağa verilmesini istemiştir. Böylece Yahşi bey , Yeşil ve karıştıran Süleyman Bey türbeleri gibi bazı yapılarda kripta bölümü bulunmakla beraber daha sonraki Osmanlı Hanedan türbelerinde kripta bölümüne yer verilmemiştir.

Osmanlı türbelerinin Selçuklu türbelerinden bir diğer farkı da Osmanlı türbelerinin girişinde bir revak bölümünün bulunmasıdır. Birkaç örnek dışında revak Osmanlı türbelerinde gövdenin ayrılmaz bir parçası haline gelmiştir.

Erken devir Osmanlı türbelerinde çoğunlukla kare planlı türbe tipi kullanılmıştır. Kare planlı türbeler genellikle yüksek bir kasnak üzerinde yer alan kubbeye, giriş bölümünde bir revaka sahiptirler .Erken devre ait en eski kare planlı ve revaklı hanedan türbesi XIV. yüzyılın sonlarına ait Gül çiçek  Hatun Türbesi’dir. Kare planlı türbeler genellikle içte de aynı planı tekrara etmişlerdir. Sultan II. Murad Türbesi’nde ise ortadaki kare planlı bölümün etrafını bir dehriz çevrelemekte, orta bölüm dört ayak ile aralarda yer alan dört sütunun birbirine sivri kemerlerle bağlanmasıyla oluşturulmuştur. Camilerde son cemaat yeri olarak benimsenen revakın türbelerdeki ilk denemelerinden biri Gülçiçek Hatun Türbesinde uygulamaya konulmuştur. Yıldırım Bayezid Türbesi’nde görülen üç bölümlü revak gelişmiş bir örnek olup sonraki türbelere öncülük etmiştir diyebiliriz.Sultan II. Murad Türbesi önünde yeralan revak ise sivri kemerleri , geniş mermer plakaları ile farklı bir revak örneği olarak karşımıza çıkar. Yine bu dönemde üst örtü olarak kubbe kullanışmış , kubbeye geçiş pandantif,tromp ve Türk üçgeni gibifarklı geçiş unsurları ile sağlanmıştır. Bu dönem kubbelerinin , çapı 16m. olan kubbesiyle Yeşil Türbenin dışında genellikle 4,5-10,5m. arasında değişen çaplara sahiptir. Erken devrin kare planlı türbelerinde duvarların üst bölümünde pencere yer almadığı gibi , giriş kapıları ise silmelerle çerçevelenmiş sade ve basık kemerli birer açıklıktan ibarettir.

Erken devir türbelerinde görülen bir diğer plan ise çokgen planlı türbelerdir. Bu plan tipinin en önemli örneği sekizgen planıyla Bursa Yeşil Türbe’dir. Gerek süsleme özellikleri gerekse mihrabı ve sandukaları ile farklılık arzeden türbe kripta bölümüne sahip tek Osmanlı hanedan türbesidir. Yine erken devre ait türbelerden biri olan Hatuniye Türbesinde altıgen planlıdır .Yeşil Türbe ve hatuniye türbeleriningirişinde revak bulunmamakta, fakat dışa taşkın , birer eyvan görünümünde portallere sahiptirler. Çokgen planlı erken devir türbelerinde duvarlara alt ve üst kısımlarda olmak üzere iki sıra halinde pencereler açılmıştır, bazen kubbe kasnağında da pencere açıklıklarına yer verilmiştir. Çokgen planlı türbeler gerek tezyinat açısından gerekse inşa açısından bazı kolaylıklara imkan vermesi sebebiyle en çok tercih edilen plan tiplerinden biri olmuştur.

Beylikler Dönemi’nde yeni bir plan tipi olarak kullanılmaya başlanan ve Osmanlılarda da uygulanmış olan bir diğer plan tipi ise açık türbelerdir. Açık türbeler kare planlı bir kaide üzerine kurulmuşlar, değişik örneklerinde ise kare , altıgen veya sekizgen bir alanın köşelerine yerleştirilen sütun veya ayakların kemerler yardımıyla birbirine bağlanması ve üzerlerinin bir kubbe ile örtülmesiyle oluşturulmuşlardır.

Osmanlı İmparatorluğu’nun sadece siyasi alanda değil mimarlık ve sanat alanındada en uzun ve parlak dönemi olan XV. yüzyıl ortalarında başlayıp yaklaşık ikiyüzelli yıllık bir süreci kapsayan Klasik dönem olarak adlandırdığımız döneme ait türbelerde kare planlı ,Çokgen planlı ve açık türbe tipleri farklı uygulamalarla devam etmiştir.

Bu dönemde görülen kare planlı türbeler içerisinde ilk olarak Bursa’da bulunan Gülşah hatun türbesi, şirin hatun türbesi ,mükrime türbesi ve Gülruh hatun türbesi yer almaktadır. Bu döneme ait kare planlı türbelerde görülen bir özellikte kare planlı gövdenin girişlerinin karşısında geniş bir kemerle gövdeye bağlanmış birer eyvana sahip bulunmalarıdır. Bu plan tipinin abidevi Sultan I. Ahmed ve Hatice Turhan Valide Sultan Türbesidir.

Klasik dönemde en çok kullanılan plan tipi çokgen planlı türbelerdir. B u dönemde Şehzade Mustafa ve Cem Sultan Türbesi ile Sultan III. Murad’ın Türbesi altıgen planlıdır. Bir diğer çokgen planlı türbe tipi olan sekizgen planlı türbeler klasik dönemde özellikle Mimar Sinan tarafından bütün yönleriyle değerlendirilmiştir. Gülbahar Hatun (1506)Selçuk hatun (1507) Sultan II.Bayezid (1512) ve Şehzade Mehmed Türbesi (1543) içte ve dışta sekizgen plana sahiptirler.Bunun dışında yine sekizgen planlı türbeler içerisinde yeralan iç kenar sayısı sekizden fazla olan türbelerde bulunmaktadır. Hürrem Sultan Türbesi’nde (1559) içte onaltı kenarlıdır. Dışta sekizgen içte haçvari planlı olan Ayasofya’daki Şehzadeler Türbesi ve dışta sekizgen içte galerili olan Sultan III. Mehmed Türbesi gibi örneklerde vardır.

Erken dönemde olduğu gibi klasik dönemde de açık türbe örneklerine rastlamaktayız. Hançerli Sultan Türbesi (1533) ve Fatma Hanımsultan Türbesi (1588-89) dört köşeye yerleştirilen birer sütunla oluşturulmuş kare planlı açık türbe şeklinde olup üstleri ise kubbe ile örtülmüştür. Şehzade Mahmud Türbesi altı kenarlı açık bir türbe , Gülnüş Valide Sultan Türbesi ise sekiz kenarlı açık türbe örnekleri arasında yer almaktadır. Açık türbelerde bulunan sandukalar daha dikkat çekici özelliklere sahiptir.

Klasik dönemde daha çok çokgen planlı türbe tipi uygulandığından kubbeye geçişte değişik unsurlar kullanılmıştır. Yine bu dönemde yapıların büyüklüklerine paralel olarak türbelerdeki pencere sayılarıda artmıştır.

XVII. yüzyılın sonlarından itibaren Osmanlı ordularının Avrupa’da sürekli mağlubiyete uğraması ve Batı’nın , üstünlüğünü yavaş yavaş kabul ettirmesi , saray ve idarenin dikkatinin Batı’ya çevrilmesine sebep olmuş ve başka ordu olmak üzere devletin bir çok müessesinde ıslahatın gerekliliği kanaati hakim olmaya başlamıştır.

Sultan III. Ahmed ve onun sadrazamı Nevşehirli Damad İbrahim Paşa , memleketin 1683 Viyana bozgunundan beri devam eden gerilemesini durduracak bazı tedbirlerin alınması , toprak kaybı ve hazinenin büyük ölçüde sarsılmasıyla sonuçlanan sürekli savaşlara son verilecek bir barış devrinin başlatılması ve devletin bu arada toparlanmasına imkan sağlanması düşünce ve kanaatiyle , Pasaforça Antlaşması’ndan sonra bir sulh devrini başlattılar. Tarihimizde “lale devri” olarak anılan bu devreden itibaren Avrupa ile münasebetlerin artması, hem bir çok yabancı sanatçının Osmanlı topraklarına gelmesine ve Türk zevkinin değişmesine sebep olmuştur.

Son dönem olarak adlandırabileceğimiz bu dönemde Barok ve Ampir üslubunun etkilerini mimari ve süsleme alanlarında görmekteyiz. Yuvarlak şekiller , S kıvrımları , çelenk ve deniz kabuğu motifleri ve dalgalı hatlar bu dönemin en belirgin özellikleri arasında yer almaktadır. Bu dönemde görülen türbe tiplerinden biri köşeleri yuvarlatılmış kare planlı türbelerdir. Barok etkilerin görüldüğü ilk türbe Şehsuvar Sultan Türbesi’dir. Köşelere yerleştirilen çatı kuleleri , kemerler, sütun başlıkları ve frizler farklı özellikler gösteren revak türbenin ayrılmaz bir parçası olarak yerini korumaktadır. Sultan I. Abdülhamid Türbesi’nde de kare planın köşeleri içte dış kavise paralel dönmek suretiyle yuvarlaklaştırılmıştır.

Çokgen planlı türbe tipi bu dönemde kenar sayıları artarak uygulanmaya devam edilmiştir. Bu devre ait sekiz kenarlı türbelere örnek olarak Gülbahar Hatun ve Sultan II. Mahmud Türbelerini örnek olarak verebiliriz. Sekiz kenarlı türbelerin dışında on kenarlı türbelerde yine bu dönemde gördüğümüz çokgen planlı türbeler içerisindedir. Fatih Sultan Mehmed Türbesi ve Sultan III. Mustafa Türbesi ise farklı olarak on kenarlı plan şemasına sahiptir.

Dilimli türbelerin dışında Selçuklulardan beri türbe mimarisinde uygulanan bir diğer plan tipi ise daire planlı türbelerdir. Gülüştü Valide Sultan Türbesi ve Nakşidil Valide Sultan Türbesi silindirik gövdeye sahiptirler. Fakat Nakşidil Valide Sultan Türbesi’nin gövdesine yerleştirilen onaltı plastır türbenin silindirik görünümünü bölmektir. Yine nakşidil Valide Sultan Türbesi’nde ilk defa karşımıza çıkan bir uygulma ile revak bölümü gövdenin kavsine paralel olarak uzanmaktadır.

Bu dönemde kubbeye geçişte çoğunlukla pandantif kullanılmıştır. Kubbelerin üzeri ise kurşun kaplıdır. Kubbe kasnakları ise plastır ve konsollarla desteklenmiş , bazen bir tepe kuleciği ile son bulmuştur.XVIII. yüzyılın başlarından itibaren pencere formlarında farklılıklar görülmeye başlamış , pencere boyutları giderek küçülmüştür. Sandukaların sedef kakmalı ahşap parmaklıklar içine alınması geleneği de XIX. Yüzyılın ikinci yarısına kadar devam etmiş , daha sonra madeni şebekelerde kullanılmıştır.

Erken dönem Osmanlı türbelerinde dış duvar kaplamalarında çoğunlukla taş ve tuğla kullanılmıştır. Çok fazla olmamakla birlikte kesme taş ve dışta kaplama malzemesi olarak mermer malzemede kullanılmıştır. Mermer özellikle ön cephe kaplamalarında, revak tavan ve döşemelerinde, sanduka ve sanduka kaidelerinde kullanılmıştır.

Klasik dönemde çok sık rastlanan türbenin iç duvarlarının belli bir seviyeye kadar çini ile kaplanması erken dönemde sadece Yeşil Türbe ’de görülmektedir. Klasik dönemde de aynen kullanılan bu şema XVIII. Yüzyılda, batılı etkilerin egemen olmaya başlaması ile değişime uğramış, taş ve kalem işi süslemeler ön plana çıkmıştır.

HÜRREM SULTAN TÜRBESİ (1559)

Köşeleri profilli sekizgen gövdeli bir yapıdır. Sekizgen gövdeye bir revaktan girilir. Revağın kurşun çatısı 4 sütun ve beden duvarına taşıtılmaktadır. Alt ve üst kotta iki sıra penceresi vardır. Düzgün kesme taştan yapılan türbenin iç planı da sekizgendir.

Hürrem Sultan

SÜLEYMANİYE TÜRBESİ (16. YÜZYIL)

Sekizgen planlı yapı kesme taştan yapılmıştır. Yapı etrafını çevreleyen sekizgen planlı bir revağı vardır. Sekizgen planın köşeleri pahlanmıştır. Türbe giriş cephesinde kapı ve kapının üstünde 3 pencere, öteki yedi cephede altta 2 üstte 3 olmak üzere beşer pencere vardır. Üst kotta büyük sivri kemerlerin içindeki pencereler kaş kemerli ve alçı şebekelidir.

Süleymaniye Türbesi

Süleymaniye Türbesi

ZAL MAHMUD PAŞA TÜRBESİ

Zal Mahmut Paşa türbesinin duvarları iç ve dışta düzgün küfeki taşından yapılmıştır. Sekizgen plan özelliğine sahiptir. Revak ve kubbesi kurşun örtüdür. Revağı, başlıkları baklavalı dört mermer sütun taşır. Farklı bir pencere düzeni vardır. Yapı sekiz yüzünde 2 tür pencere sistemi görülür. Hacın kollarını oluşturan dörtyüzde, kapının bulunduğu ön yüzde yalnız üstekiler olmak üzere, iki katlı ikişer pencere; köşelerde ise bir üst pencere yer alır.

Zal Mahmud Paşa Türbesi
Zal Mahmud Paşa Türbesi

BARBOROS HAYRETTİN PAŞA TÜRBESİ TARİHÇESİ

Beşiktaş, fetihten sonra Osmanlı donanmasıyla ilişkisi sayesinde gelişmeye başlar. Kanuni Sultan Süleyman devrinde Kaptan-ı Derya Barbaros Hayrettin Paşa, Beşiktaş’ta bir yalıda oturur. Barbaros burada bir cami, bir medrese, bir de sıbyan mektebi yaptırır, öldüğünde de Beşiktaş’a gömülür.

HAVA FOTOĞRAFI
HAVA FOTOĞRAFI

Beşiktaş’ta Barbaros Meydanında iskele ile Sinan Paşa Camii arasındaki parkın içinde yer alan Mimar Sinan’ın eseri olan türbe XVI. yüzyılın ünlü denizci ve kaptan-ı deryası Barbaros Hayreddin Paşa adına ölümünden beş yıl önce yapılmıştır(Aslanapa, s.581).

Tezkerelere göre Sinan’ın ilk mezar yapısıdır. Barbaros’la başlayan 1540’lı yıllarda Hüsrev Paşa ve Şehzade Mehmet türbeleriyle süren ilk aşamada kubbeli prizma dışta ve içte sekizgendir(Kuran, 1986,s.78).

Kitabesine göre 948’de (1541-42) yapılan türbe dıştan oldukça sade bir görünüme sahiptir. Türbe klasik biçimde sekizgen planlı ve kesme taştandır. Kapı önünde üstü ayna tonozlu iki sütuna dayanan bir revak bulunur. Bu tonoz örtüsü mermerden baklava başlıklı sütunlar ve sivri kemerler üzerine oturmaktadır. Sekizgen gövdenin bütün yüzleri birbirinin aynıdır. Aynalık kısmında geometrik geçmeler, aralarındaki madalyonlar içinde ise mala kari palmet ve rumi motifli süslemeler hâkimdir.

Barbaros Türbesi Barbaros Türbesi Barbaros Türbesi Barbaros Türbesi

Barboros Hayrettin Paşa Türbesi giriş cephesi dışında kalan bütün cephelerde yer alan ikişer pencerenin üst tarafta bulunan alçı petek şebekeli ve sivri kemerli, alttakileri ise mermer alınlıklı ve dikdörtgen sövelidir.

Aynı zamanda üst kat pencereleri kafesli olup renkli camlara sahiptir. Çatı basit bir silme ile nihayetlenir. Kubbe sekizgen alçak bir kasnak üzerine oturmaktadır. Sade görünüşlü cephe teşkilâtı içeride de devam etmiştir. Böylece türbeye ferah bir görünüş kazandırılmıştır.

pencere detayı
pencere detayı
Güney cephesi
Güney cephesi

IMG_2010-small

Yapının tüm cephelerinin cephe özellikleri fotoğraflarda da görüldüğü gibi aynı özelliklere sahiptir.

Türbe içindeki sekiz alçı penceresi de aynı kompozisyondadır. Her pencere ayrı ayrı silmelerle çevrilidir. Bu cepheler üstte dışa taşkın bir silme ile son bulur. Daha üstte de yine aynı biçimde silmeli bir kasnaktan sonra kubbe yer almaktadır (Tahaoğlu,s.111). Özgün olmayan pencereler yakın tarihte onarım görmüştür. Eski fotoğraflardan türbenin şimdiki pencerelerinin özgün durumundaki gibi olduğu görülür. Oyma ve arkadan camlama tekniğiyle yapılan bu süslü pencerelerin bordürü, kartuşlar şeklinde paftalara ayrılmış, içlerine hurda rumiler ve pençelerden oluşan desenler yerleştirilmiştir. Orta bölüm ise turkuaz zemin üzerine, her iki yandan orta bağlardan çıkan ve yukarıda tekrar birleşerek kapalı formlar oluşturan iki tip iri Rumi’yle bezenmiştir. Turkuaz kırmızı, yeşil sarı ve çivit renkli camlar ile beyaz renk oluşturan camlar kullanılmıştır (Şişman, s.48.)

Yakın zamanda tamir gören türbenin kalem süslemeleri ve ahşap işlemeleri de yenilenmiştir. Türbenin giriş kapısı, giriş kapısı alınlığı ve kubbesi yazı bulunan alanlardır (Özsayıner, s.176). Giriş kapısı üzerinde sülüs yazıyla mealen “Bu Cezayir ve Tunus Fatihi merhum Gazi Kaptan Hayreddin Paşa’nın türbesidir. Allah’ın rahmeti üzerine olsun” H.948) yazılıdır.

Giriş kapısı alınlığı üzerine Celi sülüs yazıyla yeşil zemin üzerine mealen “Ya rab, O’na rahmet kapılarını aç” yazılıdır.

Kubbede ise yine celi sülüs yazıyla “esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın adıyla ey Rabbimiz, bizimle kavmimizin arasındaki işi gerçekle açığa çıkar. Muhakkak ki sen gerçekleri açığa çıkaranların en iyisisin”H.1378 yazılıdır. Kubbe ortasında besmeleyle birlikte altın yaldızla yazılmış Araf süresinin 89. ayeti bir madalyon halinde yer alır.

Pencere iç kapak detayları
Pencere iç kapak detayları
Alçı içlik pencereleri
Alçı içlik pencereleri

Mukarnas köşeliklere oturan kubbe motifleri rûmîler, palmetler ve şemselerden meydana gelmektedir. Türbe içindeki dört sandukada Cafer Paşa. Barbaros Hayreddin Paşa. Cezayirli Hasan Paşa ve Barbaros’un hanımı Bâlâ Hatun bulunmaktadır. Türbe dışındaki hazîrede ise Barbaros’un yakınları vardı. Türbe içinde sandukalar dışında iki büyük şamdan, bir ahşap Kur’an mahfazası, bir sakal-ı şerif ve arabesk süslemeli bir metal vazo İle 1816 tarihli Seyyid İbrahim imzalı bir hat levhası vardır. Vaktiyle türbenin içindeki sanduka üzerinde eski bir sancak vardı (Encümen, d.248). Sancağın orijinali İstanbul Deniz Müzesi’nde bulunmaktadır (Tahaoğlu,s.113). Türbede sancaktan başka bir fenerin de Türk İslam Eserleri Müzesinde olduğu Encümen Arşivindeki dosyadan anlaşılmaktadır (Encümen, D.248).

Türbe, Barbaros Hayreddin Paşa’nın son yıllarında oturduğu yalısının yakınında inşa edilmişti. Sonraları bu yalı ortadan kalkmıştır. Türbenin çevresinde de zamanla geniş bir hazîre meydana gelir. 1944’e doğru burada bir Barbaros anıtı yapılması kararlaştırıldığında türbenin etrafı açılmış, aralarında II. Abdülhamid devrinin Beşiktaş muhafızı Yedi sekiz Hasan Paşa’nın mezarının da bulunduğu hazîre kaldırılmış, türbe de restore edilmiştir. Yedi Sekiz Hasan Paşanın Kabri ve hazire Beşiktaş Yahya Efendi Dergahı Haziresi’ne nakledilmiştir (Encümen, D.248).

IMG_1650-small

1966 Hava Fotoğrafı
1966 Hava Fotoğrafı
Alman Mavisi haritaları
Alman Mavisi haritaları
Hikmet Onat-1940
Hikmet Onat-1940
1930 Fotoğrafı
1930 Fotoğrafı
1938 yılı istimlakler
1938 yılı istimlakler
Pervitich Haritaları
Pervitich Haritaları

KAYNAKÇA

image image-2 image-3 image-4 image-5

 

image-6 image-7 image-8 image-9 image-10

 

image-11 image-12 image-13 image-14

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Hüseyin Ağa Camii Restorasyonu Hakkında Zaruri İzahat

HÜSEYİN AĞA CAMİ RESTORASYONU

Restorasyon uygulamasına geçmeden önce yapılan araştırma ve belgeleme çalışmaları (tarihi, estetik ve teknik yönden yapının incelenmesi, rölövesinin ve bozulma nedenlerinin saptanması, yapının dönemlerinin belirlenerek restitüsyon projelerinin hazırlanması) yapının ayrıntılı olarak tanımlanmasını sağlar. Restorasyon projesi tüm bu araştırma, belgeleme sonucunda hazırlanarak ilgili Koruma Kurulu Onayına sunulur. Hiç bir Restorasyon uygulamasına ilgili Koruma Kurulu onayı alınmaksızın başlanılamaz.

Tescilli eski eser yapılar ilk yapıldıkları dönemden günümüze ulaşıncaya kadar doğru ve yanlış bir çok onarım müdahalesi geçirir. Yapıya yapılan yanlış müdahaleler ( yanlış malzeme kullanımı, müdahaleden kaynaklı strüktürel bozulma, yapının görsel estetiğini, mimarisini bozacak uygun olmayan ekler..vb. )  koruma kuralları açısından tescilli kültür varlığından uzaklaştırılmalı, yapı belgelenebilen dönemine uygun olarak restore edilmelidir.

Beyoğlu, Hüseyin Ağa Cami’nin restorasyonu,  hem projelendirme hem de uygulama sürecinde yukarıda açıklanan kriterlere uygun bir şekilde bilimsel çalışmalar sonucunda yapılmış ve bitirilmiştir.

Hüseyin Ağa Cami, 1594 yılında Galatasaray Ağası Şeyhülharem Hüseyin Ağa tarafından yaptırılmıştır. Günümüze ulaşıncaya kadar özgün halini kaybeden yapının araştırmalar doğrultusunda tespit edilen 3 farklı dönemi vardır. Yapının I. Dönemi 16. Yüzyıl, II. Dönemi 1834, III. Dönemi 1939 yılıdır.

Yapının restorasyon projesi İstanbul II.Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 21.09.2011 tarih ve 21 sayılı karar ile onaylanmıştır. Onaylanan restorasyon projesi görsel belgelere dayandırılarak hazırlanan 2. Dönem restitüsyon projesine göre hazırlanmıştır. Kurul kararı ile onaylı restorasyon projesinin uygulanması sırasında ortaya çıkan veriler doğrultusunda hazırlanan restorasyon tadilat projesi ise İstanbul II. Numaralı Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 03.04.2013 tarih ve 1234 sayılı karar ile onaylanmıştır. Uygulama sürecinde bilim kurulu kurulmuştur. Bilim kurulunda Prof.Dr.Oğuz Ceylan ile Prof.Dr. Feridun Çılı beyler bulunmuştur.

14.02.2014 tarihinde Yeni Akit Gazetesinde yer alan cami restorasyonunda yapılan yanlışlıklar konulu yazı hiçbir şekilde doğruyu yansıtmamaktadır. Gazetede belirtilen konularla ilgili olarak;

1-Yapı  günümüze gelinceye kadar bir çok onarımdan geçmiştir. Araştırma sürecinde 1939 yılı onarım öncesi çekilen fotoğraflara ulaşılmıştır. Fotoğraflar doğrultusunda projeler hazırlanmıştır. Belgeler dikkatli bir şekilde incelendiğinde, son cemaat pencere düzeninin 1939 senesinde yapılan onarımda tamamen değiştirildiği, minarenin külah, petek, şerefe kısımlarının yeniden yapıldığı, saçak kısımlarında olmadığı halde motifli işlemelerin yapıldığı, güneydoğu cephesinde mihrap çıkıntısı olmadığı ancak 1939 yılından sonra bu bölümün eklendiği, mihrap nişi üzerindeki yuvarlak tepe penceresinin kapatıldığı tespit edilmiştir.

IMG_0977

1939 da ve sonrasında yapılan tüm müdahalelerde ortalama 10 cm. kalınlığında çimento harçlı sıva ve demirli beton uygulaması yapıldığı tespit edilmiştir.  Ayrıca 1914-1915 senesi Alman Mavilerinde dahi olmayan son cemaat önüne yapılan betonarme kısmında özgün olmadığı görülmüştür. Tüm bu müdahaleleri dönem eki olarak kabul etmek yapıya, tarihe, mimariye  yapılabilecek en büyük saygısızlıktır.  Ayrıca Uluslar arası kabul gören Venedik Tüzüğü’ nün 9,10,11,12 ve 13. Maddelerinde yapılacak onarımların özgün malzeme ile yapılması gerektiği vurgulanırken özgün malzemesi bilinen bir tescilli eserde betonarme olan eklerin korunması doğru değildir. Uygulamada tüm çimento harçlı ve demirli beton müdahaleler alınmış, özgün horasan harç ile sıvalar yenilenmiştir.

IMG_0979

Fotoğraflarda da görüldüğü gibi demirli beton olan kısımlar, üzerindeki kütahya çini kaplamalar özgün yani tarihi, estetik değeri olmayan 1939 yılı onarımda eklenen ögelerdir. Bu nedenle belgeleri ile ispatlanan kötü müdahaleler, ilgili koruma kurulunca da onaylanan projeler doğrultusunda kaldırılmış, bu bölümler özün horasan harç ile sıvanmıştır.

Restorasyon sonrası fotoğraf-1
Restorasyon sonrası fotoğraf-1

Kolonlar özgün ebatlarına ve formuna restorasyon sonucunda kavuşmuştur. Geç dönemde yapılan ve caminin özgününde olmayan, karakterine uymayan çini kaplamalarda ilgili koruma kurulu onayı ile kaldırılmıştır.

2- 1914-1915 yıllarına ait Alman Mavi haritasında ve 1939 yılı onarım öncesi eski fotoğraf belgelerinde, 1939 sonrasında yapıya yapılan müdahaleler de eklenen son cemaat önündeki ek betonarme giriş kısmının olmadığı görülmektedir. Aynı belgede cepheden dışarıya doğru çıkma yapan restorasyon öncesindeki mihrap nişinin olmaması mihrap nişinin, niş içerisindeki mukarnas tenzinatlı mihrabın özgün olmadığını gösteren belgelerdir. Bu belgeler dışında raspa işleminde harçların ve mukarnas tenzinatının çimento harçlı sıva ile yapılmış olmasıda bu belgeleri desteklemiştir. Raspa sonucunda özgün mihrap yayıda ortaya çıkarılmıştır. Tüm bu belgeler doğrultusunda mihrap özgün formuna uygun olarak restore edilmiştir.

1914-1915 Alman Mavi haritası   (belge-1)
1914-1915 Alman Mavi haritası (belge-1)

 

2012 yılı restorasyon öncesi fotoğraf -2
2012 yılı restorasyon öncesi fotoğraf -2

 

1939 yılındaki restorasyon öncesi çekilen Encümen Arşivinden alınan eski fotoğraf , bu belgede de mihrap nişinin çıkmadığı görülmektedir (belge-2)
1939 yılındaki restorasyon öncesi çekilen Encümen Arşivinden alınan eski fotoğraf , bu belgede de mihrap nişinin çıkmadığı görülmektedir (belge-2)

 

Restorasyon öncesi foto-3
Restorasyon öncesi foto-3 Restorasyon sırasındaki foto-4

 

Restorasyon sırasında açığa çıkarılan özgün mihrap nişi foto-5
Restorasyon sırasında açığa çıkarılan özgün mihrap nişi foto-5

Raspa sonucunda mihrap nişinin özgün ebadının çimento harçlı tuğla ile değiştirildiği fotoğraf 4 de görüldüğü üzere tespit edilmiştir. Bilim kurulumuzunda onayı ile özgün

olmayan bu dolgu kısımda alındığında alt kısımda taş ve tuğla örgülü özgün mihrap nişi duvarına ulaşılmış (bkz. Foto 5), bu belgeler ile onaylı restorasyon projesinin örtüşmesi üzerine mihrap nişi projesine uygun olarak onarılmıştır (bkz.fotoğraf 7)

3-Uygulamada öncelikle restorasyon projesine uygun olarak çimento harçlı sıvalar cami cephe duvarlarından itina ile alınmıştır. Raspa işlemi sonucunda 19. Yüzyıl (koruma kuruluna sunulan II.Dönem restitüsyon) restitüsyonunun doğru kararlar üzerine yapıldığı anlaşılmıştır. Buna uygun olarak hazırlanan restorasyon projesinin de bu kararlar doğrultusunda hazırlandığı anlaşılmıştır. Çünkü projelerde özellikle elimizdeki 1938 yılındaki onarım öncesine ait fotoğraflarda görülen son cemaat pencere düzeninin doğru olduğu tespit edilmiştir (bkz. Belge 2 ve fotoğraf 6).

1938 yılı onarım öncesi çekilen fotoğrafta son cemaat penceresi görülmektedir (belge 2)
1938 yılı onarım öncesi çekilen fotoğrafta son cemaat penceresi görülmektedir (belge 2)

 

Uygulamada yapılan çimento harçlı sıva raspası sonucunda son cemaat yerinin özgün pencere ebatlarının 1938 yılındaki onarım ile değiştirildiği tespit edilmiştir (foto-6)
Uygulamada yapılan çimento harçlı sıva raspası sonucunda son cemaat yerinin özgün pencere ebatlarının 1938 yılındaki onarım ile değiştirildiği tespit edilmiştir (foto-6)

 

 

restorasyon öncesi kuzey cephesi
restorasyon öncesi kuzey cephesi

 

restorasyon sonrası belgelere ve izlere göre onarımı tamamlanan Kuzey cephesi
restorasyon sonrası belgelere ve izlere göre onarımı tamamlanan
Kuzey cephesi

 

4-Uygulama sırasında yapılan tüm pencereler en dayanıklı, sağlam ahşap cinsi olan 1. Sınıf meşeden yapılmıştır.

5-Restorasyon öncesi cami de olan minber 1939 senesi sonrası yapılan özgün niteliği olmayan bir minberdi. Caminin 2. Dönem  (19. YÜZYIL) restitüsyonuna göre onaylanan restorasyon projesin de de 19. Yüzyıl mimari dönem analizleri yapılarak aynı dönemde yapılan Harem Defterder Ağa Cami özgün minber detayı alınarak hazırlanan minber, ilgili koruma kurulunca onaylanmıştır. Tüm bu veriler, dönem analizleri ve belgeler ışığında detaylandırılan minber 1. Sınıf çam dan imal edilmiştir. Üzerindeki çiçek motifli rozetler ahşap olup özel imalat ile yapılmıştır.

Restorasyon sonrasında mihrap,minber ve vaaz kürsüsü (fotoğraf 7)
Restorasyon sonrasında mihrap,minber ve vaaz kürsüsü (fotoğraf 7)

6-Yapıda restorasyon öncesinde tespit edilen çatlaklara uygulama sürecinde İstanbul Teknik Üniversitesi Döner Sermaye İşletmeleri Yönetmeliği Uyarınca  Mi-2011-159 No.lu Proje Kapsamında ; İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık fakültesinden Prof. Dr. Feridun ÇILI ve  Prof. Dr. Oğuz Cem ÇELİK tarafından hazırlanan Taşıyıcı sistemler raporu doğrultusunda müdahale edilmiştir. Tüm müdahale uygulamaları ilgili koruma kurulunca onaylıdır.

Restorasyondaki esas amaç yapıdaki strüktürel bozulmaların mümkünse özgün yapım tekniğine göre mümkün değilse restorasyonun yapıldığı döneme ait modern yapım malzemeleri ile onarılmasıdır. Cami restorasyonu koruma ilkelerine göre yapılmıştır.

Restorasyon öncesinde yapıda gözle görülebilen çatlaklar Fotoğraf 8
Restorasyon öncesinde yapıda gözle görülebilen çatlaklar Fotoğraf 8
Restorasyon öncesinde yapıda gözle görülebilen çatlaklar Fotoğraf 9
Restorasyon öncesinde yapıda gözle görülebilen çatlaklar Fotoğraf 9
Tüm çatlaklara İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden alınan taşıyıcı sistem raporunda yapılması istenen onarım detaylarına göre müdahale edilmiştir. Fotoğraf 10
Tüm çatlaklara İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden alınan taşıyıcı sistem raporunda yapılması istenen onarım detaylarına göre müdahale edilmiştir. Fotoğraf 10
Tüm çatlaklara İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden alınan taşıyıcı sistem raporunda yapılması istenen onarım detaylarına göre müdahale edilmiştir. Fotoğraf 11
Tüm çatlaklara İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesinden alınan taşıyıcı sistem raporunda yapılması istenen onarım detaylarına göre müdahale edilmiştir. Fotoğraf 11

Ayrıca yine taşıyıcı sistem raporunda ön görülen,
yapının rijitliğinin sağlanması için gergi sistemi yapılmıştır (bkz. 11,12,13)

Fotoğraf 11, harim içinde yapılan gergi elemanları
Fotoğraf 11, harim içinde yapılan gergi elemanları
Restorasyon sonrası, camide yapılan güçlendirmeler fotoğraf 12
Restorasyon sonrası, camide yapılan güçlendirmeler fotoğraf 12
Restorasyon sonrası, camide yapılan güçlendirmeler fotoğraf 13
Restorasyon sonrası, camide yapılan güçlendirmeler fotoğraf 13

7-Yapının minaresinin, petek, külah ve şerefe altı
1939 senesi onarımında değiştirilmiştir. Bunu onarım öncesinde Encümen Arşivlerinde bulunan eski fotoğraflardan belgelemekteyiz. Bu belgeler ışığında hazırlanan restorasyon projesi ilgili koruma kurulunca onaylanmış ve eski görsel belgeye göre restorasyonu yapılmıştır.

minare1 minare2 minare3

Minarede geç dönemde yapılan değişiklikler
yukarıdaki karşılaştırmalı fotoğraflarda gösterilmiştir. 1939 onarım öncesinde
minare külahı, peteği, kürsüsü farklı iken bambaşka bir mimariye çevrilmiştir.
Minare 19. Yüzyıldaki durumuna göre restore edilmiştir (fotoğraflar 14,15,16)

??????????????????????????????? ???????????????????????????????

Yapılan raspalarda minare kürsüsünün tuğla kırığı, çimento harcı ile dolgu yapılarak formunun değiştirildiği görülmüştür (fotoğraf 17,18)

Fotoğraf 19, raspa sonucunda taş sövelerin alınarak doldurulduğu tespit edilmiştir.
Fotoğraf 19, raspa sonucunda taş sövelerin alınarak doldurulduğu tespit edilmiştir.

8-Harim cephelerinde zemin kot pencere etraflarının tuğla ile doldurulduğu, taş sövelerin alındığı tespit edilmiştir. Bu izler ile 1939 onarım öncesindeki eski fotoğraf belgeleri örtüşmektedir. Eski belgelerde de taş söve görülmektedir. Restorasyon bu veriler ışığında gerçekleştirilmiştir.

Encümen arşivinden alınan 1939 yılı onarım öncesine ait belge-2 de taş söveler görülmektedir.
Encümen arşivinden alınan 1939 yılı onarım öncesine ait belge-2 de taş söveler görülmektedir.

 

Restorasyon sırasında açığa çıkarılan gül pencere (fotoğraf 20)
Restorasyon sırasında açığa çıkarılan gül pencere (fotoğraf 20)

Belge 2 de mihrap nişi üzerindeki gül pencerede
görülmektedir. Restorasyon sırasında 1939 onarımında kapatılan pencere açığa
çıkarılmış ve özgününe uygun olarak onarılmıştır.

Beyoğlu Hüseyin Ağa Cami Restorasyon projesi ve uygulaması bilimsel çalışmalar sonucunda yapılmıştır. Restorasyon projesi öncesi koruma ilkelerine uygun olarak yapının özgün durumunun tespit çalışmaları, sanat tarihi, mimarlık tarihi araştırmaları yapılmış, tüm arşivler taranmıştır. Bu araştırmalar sonucunda yapının 3 dönemi tespit edilmiştir. En ayrıntılı veriler 2. Dönem (19.yüzyıl) ve 3. Dönemi olan 1939 ve sonrasına aittir.

Venedik Tüzüğünün 9. Maddesinde belirtildiği gibi restorasyon varsayımlara, farazilere dayandırılamaz. Bu nedenle yapının 16. Yüzyıl dönemine ait bir veri,bilgi ve belge olmadığından yapının bu dönemine göre restorasyonun yapılması bilimsel değildir. Yapının 1939 senesinde yapılan onarımlarındaki değişiklikler, eklentiler ise özgün malzeme ve mimari karakteri ile uyuşmadığından korunmamış, araştırma sürecinde tespit edilen eski görsel belgeler ve eski haritalardaki veriler ışığında yapı restorasyonu 19. Yüzyıl 2. Dönem restitüsyonuna uygun yapılmıştır. Proje aşamasında elde edilen veriler ile raspa sonucunda yapıdaki izlerinde örtüşmesi yapılan restorasyonun doğruluğunu uygulama sırasında bir kez daha göstermiştir.

Venedik Tüzüğünde sonradan yapılan eklentilerin nitelikli olması durumunda korunması madde 12 de yazmaktadır. Bu çerçevede mevcut kalem işleri itinalı olarak raspa yapılmış, en erken dönemin 1939 yılı olduğu tespit edilmiştir. Bu veriler ışığında yeni kalem işi programı hazırlanmış ve ilgili koruma kurulunca onaylanmıştır. Kalem işlerinde mevcut hat yazısı estenpajları alınmış ve aynısı tekrar yapılmıştır. Cami de bulunan hat yazısı 1957 yılına aittir ancak hattın güzel olması korunması gerekliliğini getirdiği için korunmuştur. Aynı şekilde üst kotta yer alan çini panolarda korunmuştur. Yapı zemin kotundaki çiniler ise Kütahya çinisi olup yapı mimarisi ile uyumsuzdu. Geç dönem eklentisi olan çini panolar, restorasyon sırasındaki çimento sıva raspası yapımı sırasında dolguları yapılarak üzeri sıvanan iç pencere etraflarındaki taş sövelerin de yapılması ile  düzen olarak  cami ile bütünlük oluşturmamaktadır. Bu veriler ışığında çiniler kaldırılmıştır.

Uygulama sırasında kullanılan tüm malzemeler özgün malzeme özelliklerine uygun olarak 1. Sınıf kalite ile yapılmış; tüm çalışmalar, imalatlar ve uygulamalar Vakıflar İstanbul 1.Bölge Müdürlüğü kontrollüğü, Bilimsel Kurulun kontrollüğü ve Koruma Kurulunun Onayladığı proje doğrultusunda yapılmış olup doğru veriler ışığında yapılan restorasyon ile caminin gelecek kuşaklara doğru bir restorasyon ile aktarılması sağlanmıştır.