Etiket arşivi: Makedonya

MAKEDONYA MANASTIR İSHAK ÇELEBİ CAMİ RESTORASYON UYGULAMASI 2013-2015

06/04/2019 Erhan Uludağ Yorum yapın

I. İshak Çelebi Cami Tarihçesi ve Günümüze kadar geçirdiği onarımlar

İshak Çelebi Cami, Makedonya’nın Manastır şehrinde, bir zamanların Manastır Çarşısı’nın merkezi olan eski Bitpazarı’nda; Bedesten, Yeni Cami ve Saat Kulesi’nin karşısında, Dragor Nehri’nin sol yakasında yer almaktadır. Yapı, bir külliye şeklinde inşa edilmiştir. Cami, mektep, medrese, kütüphane, zaviye, imaret ve tabhaneden oluşan bu külliyeden günümüze yalnızca cami ulaşabilmiştir.

Külliyenin kurucusu ve aynı zamanda şimdi harabe halindeki İshak Fakih Camii’nin de banisi olan İshak Fakih ’in oğlu İshak Çelebi’dir. Önce Manastır, daha sonra Selanik kadısı olarak görev yapan İshak Çelebi’nin külliyesine ait vakfiye, Temmuz 1508 tarihlidir. Ancak harim giriş kapısı üzerindeki kitabesinde 1506 yılında inşa ettirildiği yazmaktadır. Vakfiyede; külliyenin inşasında çalışanların ücretlerine ilişkin bilgiler dışında, medresedeki öğrencilerin iaşesi, imarette kaç kişiye yemek verileceği, kütüphanede kaç kitabın bulunduğu, vs. bilgilere de yer verilmiştir. Külliye için İshak Çelebi; Manastır, Selanik, Filibe ve Tatar Pazarı’nda birçok ev, 210 adet dükkan, değirmen, arsa, tarla ve 322.000,00 dirhem para tahsis etmiştir.

Makedonya- Manastır’ın genel görünümü (kartpostal)(20. Yüzyıl başları)

Makedonya- Manastır’ın genel görünümü (20. Yüzyıl başları)

Cami’nin, inşa edildiği zamandan bugüne pek çok kez onarım gördüğü hem yapının mimari ve hem de bezeme özelliklerinden anlaşılmaktadır. Özellikle ilk yapıldığı dönemde üst örtüsü kubbe ile geçilmiş etrafı açık olan soncemaat yeri 19.yüzyılda eklenen kagir dış duvarları ile hem genişletilmiş hemde mimarisi değiştirilmiştir. Yine kubbe yüzeylerinde bulunan kalemişi bezemelerdeki üslup-renk farklılıkları, geç dönem onarıma ilişkin tespit edilen somut veriler arasındadır. Eldeki bilgilerden hareketle Cami’nin, 1890, 1910- 1911, 1959, 1963,1980, 2003- 2005, 2014 yıllarında müdahale gördüğü ve bazı kısımlarının elden geçirildiği bilinmektedir. Ancak, bu onarımlarda yapının hangi kısımlarının onarıldığı- yenilendiği konusunda arşivlerde yeterli bilgi- belge bulunmamaktadır. Son cemaat mahalline ilave yapıldığı, kadınlar mahfilinin düzenlendiği, minarenin onarıldığı, kalem işi bezemelerin bakım ve onarımlarının yapıldığı araştırmalar sonucunda saptanmıştır. Cami’de 1959 yılında bir onarımın gerçekleştirildiği, giriş kapısında bulunan manzara resimlerindeki sanatçı isimlerinden ve 1959 tarihinden anlaşılmaktadır.

İshak Çelebi Cami Makedonya’ nın en büyük camidir. Günümüze kadar ulaşan yapının korunmasında ve günümüze ulaşmasında Manastırda yaşayan Müslüman ve Türk halkın azmi ve başarısıdır. Hem bizim hem de bölgede yaşayan insanların ve insanlığın ortak mirası ve zenginliğidir. Bu önem dolayısı ile Türkiye Cumhuriyeti Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı desteği ile proje ve uygulaması 2013-2015 yılları arasında yaptırılmıştır. Yapının rölöve-restitüsyon ve restorasyon projesi Tika ile Makedonya Hükümetinin ortak sözleşmesi gereği Makedonya Milli Konservasyon dairesi tarafından hazırlanmış, uygulaması ise Türkiye tarafından gerçekleştirilmiştir.

İshak Çelebi Camii’nin genel görünümü (20. Yüzyıl başları)

Manastır İshak Çelebi Camii’nin kuzeybatıdan görünümü (1970’ler)(Ayverdi’den)

II. Restorasyon Uygulaması

II.I. Taşıyıcı Sistem İle İlgili Yapılan

Müdahaleler •Duvar Güçlendirme

Makedonya Milli Konservasyon yetkilisi İnşaat Mühendisi Prof. Dr. Predrag Gavriloviç tarafından hazırlanan güçlendirme projesine uygun olarak belli kotlarda yapı çevresi karbon çubuklar ile dönülmüş, bu şekilde deprem hareketlerine karşı rijitliği sağlanmıştır.

Duvar güçlendirme, karbon çubuk uygulaması

•Harim Ana Kubbe Güçlendirmesi

Üsküp Konservasyon yetkililerince hazırlanan güçlendirme projesinde bulunan uygulamalardan bir diğeride kubbe etek ve kubbede belli bir kota kadar olan güçlendirme, projesine uygun olarak yapılmıştır. Kubbe eteğinde lamine karbon şeritlerle çemberleme yapılmış, kubbe ise belli bir kota kadar karbon elyaf ile sarılmıştır.

Uygulama adımları;

1-Kötü durumdaki kurşunlar ve özelliğini kaybetmiş çamur sıva öncelikle ana kubbe üzerinden alınmıştır.

Kubbe etek ve kubbede uygulanan güçlendirme detayı

2-Özgün harç karışımına uygun olarak horasan harç ile kubbe sıvanmıştır.

3-Horasan sıva üzerine güçlendirme harcı uygulanmıştır.

4-Güçlendirme harcı (struktura) üzerine karbon elyaf dönülmüştür.

5-Sıvası alınan kubbe eteğinde de önce horasan sıva yapılmış, daha sonra güçlendirme harcı yapılarak üzerine lamine şeritler projesine uygun olarak yerleştirilmiştir.

II.II Mimari Müdahaleler

Yapıda onaylı projeler doğrultusunda öncelikle özgün olmayan, yakın dönem yapılmış kuzey doğu yönündeki tuvalet ve gasilhane yapısı itina ile sökülerek camiden uzaklaştırılmıştır.

Kuzey doğu cephesine bitişik konumlanmış tuvalet ve gasilhane yapısı itinalı olarak yapıdan uzaklaştırılmıştır.

Son cemaatte yapılan restorasyon müdahaleleri

Özgün olmayan çatı örtüsü sökümü / Çatı örtüsü yapılması

Geç dönemde yapılan ahşap kubbeler ile kırma çatı öncelikle restorasyon projesine uygun olarak sökülmüştür. Sökülen kubbeler yerine klasik dönem mimarisine uygun olarak tuğla kubbeler örülmüş, kubbe kasnak duvarları ile beden duvarları arasındaki üst örtüde ahşap karkaslı çatı sistemi ile kapatılmıştır. Kubbelerin üst örtüsü kurşun, alt kotta kalan kırma çatının ise üst örtüsü alaturka kiremit yapılmıştır.

Özgün olmayan çatı sistemi ile birlikte yakın dönemde eklenen kuzey duvarındaki ortalama 2,00 m.lik tuğla duvar ile doğu ve batı duvarındaki 0.50 m. lik tuğla duvar özgün almaşık duvar kotuna kadar sökülmüştür.

Son cemaat çatı örtüsünde yakın dönem eklentiler ayıklandıktan sonra iç kısımda kalan 3 adet kubbenin taşıtıldığı tuğla kemerlerin üzerine oturduğu mermer sütunlar yeniden imal edilmiştir. Sütunlar günümüze ulaşan özgün mermer sütun detayına ölçüsüne uygun olarak mermerden yapılmıştır. Sütunların montajından sonra tuğla kemer sistemi yine günümüze ulaşan 2 adet özgün kemer sistemine uygun olarak alınan kalıplara göre örülmüştür. Yapının duvarlarında çıkan izlere uygun olarak kubbe gabarisi tekrar yerinde projelendirilmiş, özgün yapım sistemine göre tuğla ile örülmüştür.

Yapılan ahşap çatı karkas sistemi yapılan statik hesaplara uygun olarak üretilmiş, monte edilmiştir. Ahşap kırma çatı konstrüksiyonu üzerine ahşap kaplama, su yalıtımı yapılmış, sonrasında alaturka kiremit döşenmiştir.

Karkas alt kısmı da 1. sınıf çam ahşap kaplama ile düz bir şekilde kapatılmıştır.

Sıva raspası ve sıva yapımı

Çimento harçlı sıva olan beden duvarlarındaki iç ve dış sıvalar itina ile raspalanmıştır. Raspa işleminden sonra malzeme kaybı olan taş yüzeylerde çürütme ve tümleme işlemleri tamamlanmış, duvarlardaki çatlaklara dikiş atılmış , güçlendirmesi tamamlanan duvarlara iç ve dış beden duvarlarında horasan harç ile sıva yapılmıştır.

Taş söve ve beden üst kot taş silme yapımı

Pencere etrafındaki taş sövelerin bazıları iyi durumda iken bazı söveler kırılmış ve özelliğini kaybetmişti. Özelliğini kaybeden söveler özgün malzemesine uygun olarak değiştirilmiştir. Beden üst kotundaki silme ise projedeki detayına uygun olarak taştan yeniden yapılmıştır.

Çimento harçlı sıvalar beden duvarlarından uzaklaştırılmıştır. Duvarlarda çatlaklara dikiş ve enjeksiyon yapılmıştır.

•Özgün olmayan döşemenin alınması ve döşeme yapımı

Son cemaat ana giriş kapısı ile harim kapısı arasında bulunan özgün mermer döşeme korunmuş, eksik olan kısımları yine mermer döşeme ile tamamlanmıştır. Çimento harçlı olan derzleri itina ile sökülmüş, mermer tozu ile derz yapılmıştır. Giriş kısmının sağ ve sol yanındaki seki üzerleri ahşap döşeme ile yeniden yapılmıştır.

• Kadınlar mahfili yapılması / Doğramaların yenilenmesi

Günümüze sadece batı cephesine bakan duvarda ahşap merdivenleri ulaşan ahşap karkaslı kadınlar mahfili projelerine uygun olarak imal edilmiştir. Yapıdaki simetri göz önüne alındığında kadınlar mahfili doğu ve batı cephesine bitişik olarak yapılmıştır.

Batı cephesinde merdivenlerinin bir kısmı günümüze ulaşan kadınlar mahfilinin kat döşemesinin oturacağı alanda fotoğrafta görüldüğü üzere tespit edilmektedir.

Yapıdaki bu iz ve belgeler doğrultusunda hazırlanan restorasyon projelerine uygun olarak imalat yapılmıştır. Yakın dönemde değişmiş olan ahşap doğramalar kötü durumda olup bakımsızlık nedeni ile bir çoğunda çürüme gözlemlenmiştir. Bu nedenle 1. sınıf meşe olarak projesindeki detaylara uygun yeniden yapılmıştır.

•Yan girişler ve ön giriş saçağı

Kuzeydoğu ve güneybatı cephelerinde bulunan son cemaat yan giriş merdivenli sahanlık kısmı ve üst çatı örtüsü projesine uygun olarak yeniden yapılmıştır. Çatı bölümlerini taşıyan mermer sütunlar korunmuş ve numaralandırılarak uygulamada özgün yerine monte edilmiştir. Özgün sütunlardan malzeme kaybı olan kısımlar mermer özgününe uygun parçalar ile tamamlanmıştır. Kuzeybatı cephesindeki son cemaat ana giriş üst kısmında kırma çatılı giriş saçağı ahşap karkas olarak yeniden yapılmıştır. Giriş çatı ve saçak üst örtüleri alaturka kiremittir.

Uygulama öncesi batı cephesi giriş saçağı
Uygulama öncesi doğu cephesi giriş saçağı

•Son cemaat kalem işi uygulaması

Kuzey duvarında Manastır Konservasyon yetkilileri denetiminde itinalı raspa çalışması yapılarak özgün kalem işleri tespit edilmiştir. İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi Mimarlık Bölümünden Sanat tarihi Uzmanı Doç Dr. Mustafa Özer tarafından hazırlanan rapor doğrultusunda restorasyon kalem işi projesi hazırlanmış ve projeler Manastır ile Üsküp Konservasyon yetkililerince onaylanmıştır.

Son cemaat kubbe eteklerinde ve merkezinde yapılması önerilen kalem işi motiflerde projelendirilmiş ve Manastır ile Üsküp Konservasyon yetkililerince onaylanmıştır. Kalem işleri onaylanan projeler doğrultusunda yapılmıştır.

Makedonya- Manastır İshak Çelebi Camii son cemaat yeri örtü sistemi, harim girişi ve üzerindeki inşa kitabesi ve kalem işi bezeme (restorasyon öncesi)
Makedonya- Manastır İshak Çelebi Camii son cemaat yeri örtü sistemi, harim girişi ve üzerindeki inşa kitabesi ve kalem işi bezeme (restorasyon öncesi)

Son cemaat uygulama öncesi ve sonrası fotoğrafları

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Harimde yapılan restorasyon müdahaleleri

•Dış cephede çimento harçlı sıva raspası / özgün olmayan harç ile yapılmış derz alımı ve yapımı

Cephelerdeki çimento harçlı sıva ile özgün olmayan, tutma özelliğini yitirmiş derzler tamamen alınmıştır. Geç dönemde yapılmış derzler taş yüzeylerin üzerine doğru taşkın bir biçimde yapılmıştır. Niteliksiz tüm derzler itina ile cephelerden raspa edilmiş, horasan harç tüm derzler yeniden yapılmıştır.

•Taş ve tuğla çürütme-tümlemeler

Cephelerde malzeme kaybı olan, özgün olmayan taş ve tuğlalar itina ile çürütülerek, özgün ebatlarında ve malzeme niteliklerine uygun malzeme ile tümlenmiş, tamamlanmıştır.

Uygulama öncesi cepheler
Uygulama öncesi cepheler

•Saçak ve kubbe eteklerindeki taş silmeler

Mevcut profilli taş silmeler kötü durumdaydı. Doğal koşullardan olumsuz etkilenen taş silmelerin profilli ön yüzlerinde ciddi kayıplar vardı. Kötü durumda olan silmeler özgün taş yapısına uygun taşlar ile değiştirilmiştir. Yeni taş yüzeylere özgün profil detayı elle işlenerek silmeler özgün mimarisine uygun olarak tamamlanmış, yenilenmiştir.

•Kurşun imalatları

Ana kubbe, tromp üzerleri, saçaklardaki tüm kurşun örtü yenilenmiştir.

Uygulama sürecinde kötü durumdaki taş silmelerden kalıp alınarak profil detayına uygun olarak taş silmeler hazırlanmış ve yerine monte edilmiştir.

Kurşun örtü kötü durumda olup harim iç bölümüne üst örtüden su almakta idi. Bu nedenle ana kubbe, kasnak etek ucu kurşunları yenilenmiştir.
Kurşun örtü kötü durumda olup harim iç bölümüne üst örtüden su almakta idi. Bu nedenle ana kubbe, kasnak etek ucu kurşunları yenilenmiştir.

•İç duvarlarda özgün olmayan sıvaların raspalanması ve sıva yapımı

Harim iç duvarları özgün olarak günümüze ulaşmıştır. Sadece Balkan savaşı sırasında kubbesine bomba gelen İshak Çelebi caminin bu bölümünde o dönemde onarım için çimento harç ile sıva yapılmıştır. İç iskele kurulması ile çimento harçlı sıva itina ile sıva raspası yapılarak alınmıştır. Raspa altından çıkan hasarlı olan bölümlerde tuğla çürütme ve tümleme yapılmıştır. Daha sonra özgün harç oranlarına uygun olarak bu kısmında horasan sıvası yapılmıştır.

Kubbenin balkan savaşında bomba gelmesi ile hasar gören bölümü özgün harç karışım oranına uygun olarak hazırlanan horasan harç ile tekrar sıvanmıştır.

•Doğramalar

Özgün olmayan ve kötü durumdaki ahşap doğramalar sökülerek yerine konservasyon tarafından onaylanan projesine uygun olarak ahşap yeni doğramalar yapılmıştır.

Proje sürecinde cami içinde bulunan özgün içlik parçasına göre içlikler detaylandırılmışdır. Uygulamada özgün olmayan içlikler sökülerek özgün detayına uygun olarak yapılmıştır. Özgün olmayan dışlık pencereler sökülerek cami dönemine uygun olarak projelendiren pencereler yapılmış ve monte edilmiştir.

•Ahşap Kepenk ve Harim Giriş Kapısı

Özgün olan ve günümüze kadar büyük ölçüde iyi durumda gelmiş zemin kat pencere kepenkleri ve harim kapısı itina ile sökülmüştür. Öncelikle boya raspası yapılan meşe kepenklerde sonrasında çürüyen, kaybolan bölümler yine meşe ile tamamlanmıştır. Meşe rengine göre cilalanan kepenk aksesuarları pirinçten özgününe uygun olarak yeniden yapılmıştır.

Yakın dönemde değiştirilmiş içlik pencereleri
Yakın dönemde değiştirilmiş içlik pencereleri
Yakın dönemde değiştirilmiş içlik pencereleri

Yakın dönemde değiştirilmiş pencereler ve özgün kepenkler
Özgün harim giriş kapısı

•Kadınlar mahfili restorasyonu

Yakın dönemde yapılan ahşap taşıyıcılı kadınlar mahfili restorasyon projesine uygun olarak korunmuştur. Öncelikle tavan ve ahşap dikmelerin tamamında boya raspası yapılmıştır. Çürüyen ahşap bölümler raspadan sonra belirlenerek özgün malzemesine uygun olarak çürüyen bölümler yenilenmiştir. Sağlamlaştırma işleminin ardından su bazlı boya ile seçilen renge boyanmıştır.

•Özgün olmayan ahşap döşeme sökümü ve yeniden yapılması

Proje sürecinde harim giriş kapısının ön bölümünde pişmiş toprak döşeme tespiti yapılmış ancak Milli Konservasyon Uzmanları tarafından harimde özgün tuğla tamamlatmasına gidilmemiştir. Özgün olan bölümün konservasyon işlemi tamamlanmış, sergilenmesi için üst kısmı cam döşeme ile kapatılmıştır. Yakın dönemde 2.sınıf malzeme ile ahşap olarak kaplanan harim döşemesi sağlıklı olmadığından sökülmüştür. Özgün döşemenin dışında kalan bölüm ahşap kadronlu, 1.sınıf çam kaplama olarak döşenmiştir.

Harim kadınlar mahfili onarım yapılırken

Harimde tespit edilen özgün tuğla döşeme üzeri cam döşeme ile kapatılarak koruma altına alınmıştır.

•Harim iç bölüm kalem işi raspası ve yapımı

Kalem işlerinde araştırma raspası ile birlikte son dönem motiflerin estampajı alınmıştır. Alınan estampajlar taratılmış ve digital ortamda projelere yerleştirilmiştir. Araştırma raspası yapım aşamasında kalem işlerinde ve özgün sıvada oluşan bozulmalarında tespiti yapılmış, bu paftalara hasarlarda işlenmiş, 1/50 ölçekli çıktı olarak Manastır Müzesine teslim edilmiştir.

Yapılan araştırma raspasında üstteki kalem işlerinin 1959 yıllarında yapılan onarımda üzerlerinden renklendirme olarak geçilmek sureti ile yenilendiği görülmüştür. Yakın dönemde yapılan onarımda bazı motiflerin kıvrımlarının niteliğinin kaybettiği, motifi yapmak yerine üst kısmına daha kolay bir motifle geçildiği, özgün durumun bozulduğu da tespit edilmiştir. Yapılan raspalarda üstdeki dönemin niteliksiz olduğu en alt katmandaki kalem işlerinin özgün ve nitelikli olduğu görülmüştür. İstanbul Bahçeşehir Üniversitesi Doç. Dr. Mustafa Özer tarafından hazırlanan rapor da da belirtildiği üzere özgünlük ve nitelik olarak alt katmandaki kalem işlerinin korunması, özgün renklere uygun olarak kalem işi tamamlamalarının ve renk canlandırmalarının yapılması kararına göre uygulama yapılmıştır.

Sekizgen planlı kasnak alt kotunda köşelerdeki mukarnaslar da yapılan raspada üst dönemde alt dönem çiçeklerin şeklinin bozulduğu görülmektedir. Ayrıca renklerinin de değiştirildiği tespit edilmiştir.

Araştırma raspasında üst dönem kalem işi onarımlarında motiflerin bazılarının kaydırıldığı da tespit edilmiştir.

Alt katmanda çıkan renkler genelde sarı ve kahverengi ağırlıktadır. Motif iç kısımları sarı tonu iken etraflarında kahverengi hat çekilmiştir. Yaprak ve çiçeklerin iç kısımların da da ince ince kahverengi hatlarda çekilmiştir. Cami genelinde 2 ana renk sarı ve kahverengi tonları hakim iken resim hattının alt ve üst filetolarında, tromplardaki motiflerde, kasnak altı mukarnaslardaki motiflerde mavi renkte kullanıldığı tespit edilmiştir. Restorasyonda eksik olan motiflerde özgün motiflere uygun olarak tamamlama yapılacak, renklendirme ve mevcut kalem işleri üzerindeki canlandırmada alt katmandaki özgün renkler kullanılmıştır.

Balkon altı kısmında bulunan kemer yüzeylerinde üst kısımda kalem işi onarımları sırasında kapatılmış motif sırası açığa çıkarılmıştır. Üst dönemde yapılan onarımlar sonucunda alt dönem motiflerin hatlarının bozulduğu da görülmektedir.

Araştırma raspasında üst dönem kalem işi onarımlarında motiflerin bazılarının kaydırıldığı da tespit edilmiştir. Renklerin alt dönemde daha canlı olduğu da raspa sonucunda elde edilen tespitlerdir.

Kuzey cephesi kalem işi restorasyon paftası, Bu cephede projede işlenen bir dilim üst katmana göre müdahale edilmeden bırakılmıştır.

Kalem işi konservasyonuna geçmeden önce tüm özgün yüzeylerde non iyonik sabun ile temizlik yapılmıştır. Temizlik işlemi bitirildikten sonra duvar yüzeyleri yoklanarak boşluklu bölümler tespit edilmiştir. Boşluklu yüzeylerin durumuna göre, tespit edilen kısımlarda dökülme olmaması için ince straforlar ahşap destekler ile yüzeye sabitlenmiştir. Boşluklu olan yüzeylerde mikro enjeksiyon yapabilmek için kalem işi olmayan kısımlardan küçük enjektör delikleri açılmıştır. Öncelikle duvar yüzeyinden ayrılan kısımlara yapılacak enjeksiyon malzemesinin daha kolay gitmesi için alkollü su verilerek bu bölümlerin içi temizlenmiştir. Daha sonra %5,%7,%10 oranlarında paraloid enjekte edilmiştir. Enjeksiyon sırasında enjeksiyon verilen duvar yüzeyi el ile kontrol edilmiş ve doyma oranına bakılmıştır. Enjeksiyon duvarın artık enjeksiyonu almaması yada doygunluk durumuna göre bitirilmiştir. Bu işlemlerden sonra İstanbul Kudep Laboratuarlarından alınan özgün sıva (bkz. İstanbul Kudep Malzeme analiz raporu) karışım oranlarına göre hazırlanan karışımda enjektör ile bir miktar içeriye verilerek mikro enjeksiyon işlemi tamamlanmıştır. Duvarlar bu işlemden sonra tekrar temizlenmiştir. Kalem işi konservasyon çalışmaları bu işlemlerden sonra başlamıştır. Karışım enjektörden geçebilmesi için sıvı kıvamda hazırlanmalıdır. Tüm bu işlemlerden sonra enjeksiyon tamamlanmış olur. Kalem işi uygulaması enjeksiyon sonrasında tekrar temizlenen duvar yüzeyinde yapılmıştır.

•Minber,Vaaz Kürsüsü, Mihrap konservasyonları

Mermer olan minber ve vaaz kürsüsü kimyasal malzemeler ile itinalı bir şekilde temizlenmiş, kötü durumda olan mermer bölümleri itina ile çürütülerek yine mermer ile tümlenmiştir. Mihrapta yağlı boya raspası yapılarak çıkartılan özgün renk katmanlarından açık yeşil rengi ile özgününe uygun olarak boyanmıştır.

Mermer olan Vaaz kürsüsü de yakın dönemde yağlı boya ile boyanmıştır. Yapılan raspalarda sarı boyalı olan yüzey altlarında özgününde varak olduğu tespit edilmiştir.

Mermer olan Vaaz kürsüsü de yakın dönemde yağlı boya ile boyanmıştır. Yapılan raspalarda sarı boyalı olan yüzey altlarında özgününde varak olduğu tespit edilmiştir.
Mermer olan Vaaz kürsüsü de yakın dönemde yağlı boya ile boyanmıştır. Yapılan raspalarda sarı boyalı olan yüzey altlarında özgününde varak olduğu tespit edilmiştir.

Mihrap horasan harç karışımlı sıva olarak yapılmıştır. Mihrap nişinin devasa ebatı mihrabı muhteşem bir güzelliğe ve heybete kavuşturmaktadır. Yapılan raspalarda mevcutta sarı boyalı olan yüzeylerin varaklı olduğu tespit edilmiştir. Restorasyonda bu bölümler varaklanmıştır.

Yapılan raspalarda mevcut yazı hattının altından da aynı yazı hattı çıkmıştır.

Raspa işlemi
Raspa işlemi

Mermer olan minber günümüze özgün mimarisi ile ulaşabilmiştir. Yakın dönemde bazı bölümleri yağlı boya ile renklendirilmiş olan minberde yapılan raspa sonucunda özgününde varak olan bölümler tespit edilmiştir. Restorasyonda AB 57 ile kimyasal temizlik yapılarak varak olan yerler varaklanmıştır.. Aleminde kimyasal temizlik sonrasında varaklanması önerilmektedir.

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

•Minare

Minarede çimento harçlı muhdes derzler alınmış, horasan harç ile derzler yeniden yapılmıştır. Minare külahı sökülmüş ve yenilenmiştir. Şerefe altı mukarnasların da malzeme kaybı olan bölümler imitasyon ile özgününe uygun şekilde tamamlanmıştır.

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Restorasyon öncesi, şerefe altındaki mukarnaslarda ciddi malzeme kayıpları olduğu tespit edilmiştir. Uygulama sürecinde çürütüp tümleme yönteminin şerefeye zarar vereceğinden tamamlamalar imitasyon olarak yapılmıştır.

Restorasyon öncesi ve sonrası İshak Çelebi Cami

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama öncesi
Uygulama sonrası

Uygulama sonrası
Uygulama sonrası

Uygulama sonrası
Uygulama sonrası

Basından Haberler

Hasret burcunda bir Osmanlı eseri: Manastır İshak Çelebi Camii

11/06/2015 Erhan Uludağ Yorum yapın

Hasret burcunda bir Osmanlı eseri: Manastır İshak Çelebi Camii

16’ıncı yüzyılda inşa edilen İshak Çelebi Camii tekrar cemaatine kavuşuyor.

İbrahim Ethem Gören/ Dünya Bülteni

Manastır İshak Çelebi Camii, Osmanlı Cihan Devleti’nin Balkanlar’da inşa ettiği en büyük camilerden biri. 16’ncı yüzyıl Osmanlı mimarisinin tipik özelliklerini taşıyan cami, TİKA’nın desteğiyle restore edildi.

Kadim eser, Osmanlı padişahları tarafından da zaman zaman ziyaret edilen kadim esere Sultan Reşad’ın gubari hat çeşidiyle bir levhayı bizzat astığı ve Sultan Abdülhamid Han’ın camii dört defa ziyaret ettiği bilinmektedir.

Restorasyon uzmanı Erhan Uludağ ile Manastır İshak Çelebi Camii’nin restorasyonu özelinde bir mülakat yaptık.

İbrahim Ethem Gören: Erhan Bey, evvelemirde camiinin banisi İshak Çelebi’den bahseder misiniz? Hakkında ne tür bilgiler mevcut?

Erhan Uludağ: Külliyenin kurucusu ve aynı zamanda şimdi harabe halindeki İshak Fakih Camii’nin de banisi olan İshak Fakih’in oğlu İshak Çelebi’dir. İshak Çelebi önce Manastır, daha sonra Selanik kadısıdır.

Camiinin inşası hangi zaman dilimine tarihleniyor? Bir tarih kitabesi var mı?

Giriş kapısı üzerinde yer alan dört satır halindeki Sülüs karakterle yazılmış Arapça inşa kitabesine cami, II. Bayezid devrinde, H. 912/ M. 1506 yılında, İsa Fakih’in oğlu İshak Çelebi tarafından yaptırılmıştır.

Osmanlı döneminde şehir merkezlerindeki camiler umumiyetle külliye şeklinde inşa ediliyordu. Bu bağlamda İshak Çelebi Külliyesi’nden geriye neler kalmış?

Maalesef sadece cami kalmıştır.

BALKANLARDAKİ EN BÜYÜK OSMANLI ESERLERİNDEN BİRİ

Osmanlı asırlarında külliyenin gederleri nasıl karşılanmış. Bir vakıf, vakfiye söz konusu mu?

Vakfiyenin tamamı elimizde değildir, kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamıştır. Ancak vakıf eserlerinin tekrardan vakıf hizmetine alınabilmesi için Makedonya İslam Birliği ve Manastır özelinde de Manastır Müftülüğü gayret sarf etmektedir.

Camiinin teknik özelliklerinden bahseder misiniz?

Cami, içten içe 14.60 mx14.60 m. ebatlarında kare planlı harim kısmı ile kuzey cephesine bitişik konumlanmış 10.50 m.x 27.30 m. ebatlarında dikdörtgen planlı son cemaat bölümünden oluşmaktadır.

Son cemaat bölümünün harim duvarı hizasındaki ilk bölümü 3 adet kubbe ile örtülürken diğer kısımları kırma çatı ile geçilmiştir. Kagir sistemde yapılan caminin son cemaat kubbeleri geç dönemde ahşap olarak yapılmıştır. Uygulamada son cemaat kubbeleri özgününe uygun olarak tuğladan, kagir sistemden yeniden yapılmıştır. Kubbeleri taşıyan özgün mermer sütunlardan bir tanesi günümüze ulaşabilmiş, diğerleri kubbeler ahşap olarak yapıldığı geç dönemde ahşaptan yapılmıştır. Proje kapsamında bu sütunlarda özgün sütun özelliğine göre mermerden yapılmıştır.

Harim cepheleri almaşık örgü sistemine sahiptir. Bir sıra kaba yonu veya moloz taş, 3 sıra tuğla taştan düzenlenmiştir. Taş sırası düşey aralarında da dik yönde tuğlalarda yerleştirilmiştir. Minare kürsü ve pabucu da kaba yonu taş ve tuğla hatıl sırasından yapılmıştır. Gövde ve petek kısmı da kesme taştır. Minare şerefe altı stalaktitli olup estetik bir görünüşe sahiptir. Son cemaat bölümü 19. yüzyılda kapatıldığından cepheleri o dönemin mimarisine uygun olarak sıvalıdır.

Cami geride kalan asırlarda restorasyondan geçmiş mi?

Cami’nin, inşa edildiği zamandan bugüne pek çok kez onarım gördüğü hem yapının mimari ve hem de bezeme özelliklerinden anlaşılmaktadır. Özellikle son cemaat yerine yapılan ilave bölümler ile iç duvar ve kubbe yüzeylerinde bulunan kalemişi bezemelerdeki üslup-renk farklılıkları, onarıma ilişkin en somut veriler arasındadır. Eldeki bilgilerden hareketle Cami’nin, 1890, 1910-1911, 1959, 1963, 1980, 2003, 2005, 2014 yıllarında müdahale gördüğü ve bazı kısımlarının elden geçirildiği düşünülmektedir. Ancak, bu onarımlarda yapının hangi kısımlarının onarıldığı/yenilendiği konusunda arşivlerde yeterli bilgi-belge bulunmamaktadır. Ancak, son cemaat mahalline ilave yapıldığı, kadınlar mahfilinin düzenlendiği, minarenin onarıldığı, kalemişi bezemelerin bakım ve onarımlarının yapıldığı araştırmalar sonucunda saptanmıştır.

BALKAN HARBİ YILLARINDA MEZAR KİTABELERİ KALDIRIM TAŞI OLARAK KULLANILMIŞTIR

Siz restorasyona başladığınızda tarihi ibadethanenin genel görüntüsü nasıldı?

Maalesef cami bakımsız ve kötü durumda idi. Harimde ve son cemaat duvarlarında çok ciddi rutubet sorunu vardı. Harim ana kubbede 1. Dünya Savaşı’nda düşen havan topunun geldiği bölüm hasarlı bir şekilde idi. Harim minber, mihrap, vaiz kürsüsü, pencere kepenkleri yağlı boya ile özgün olmayan şeklide boyalı idi. Harimin kadınlar mahfili ahşapları kötü durumda idi. Harim cepheleri boyalı idi ve çoğu dökülmüştü. Harim pencere doğramaları çürümüştü ve kötü durumda idi. Son cemaat sağ ve sol cephelerdeki kadınlar mahfili kısımları yerinde değildi. Son cemaat yeri çatı karkasında ciddi sehim oluşmuştu, çatı örtüsü kötü durumda idi. Son cemaat kuzey duvarı kalemişlerinin büyük bir bölümü boya ile kapatılmıştı. Son cemaat pencere ve kapı doğramaları çürümüştü ve kötü durumda idi. Son cemaat ve harime ekli gasilhanenin bulunduğu ek bina yapının mimari karakterini bozmakta idi. En acısı da hazire taşlarının sökülerek yapı çevresinde kaldırım taşı olarak kullanılmış olması idi.

MANASTIR HALKI CAMİİNİN BİR AN ÖNCE İBADETE AÇILMASINI BEKLİYOR

Restorasyona Manastırlılar ne türden tepkiler verdi?

Restorasyon sonrasında camimizin görkemi ve ihtişamı kat ve kat artmış; Manastırlılar da bu güzellik karşısında tebriklerini, mutluluklarını ifade etmişlerdir ve etmektedirler. Bir an evvel ibadete açılmasını istemektedirler.

Camide yaptığınız hizmetleriniz hakkında kısaca bilgi verir misiniz?

Camide statik ve mimari uygulamalarımız olmuştur. Taşıyıcı sistem olarak yapı cephelerinde belli kotlarda karbon çubuk uygulaması yapılmıştır. Harim ana kubbesinde eteklerden başlamak üzere belli bir kota kadar karbon elyaf uygulaması yapılmıştır. Son cemaat kuzey cephesi ile kasnak duvarlarındaki çatlaklara dikiş atılmış ve enjeksiyon uygulaması yapılmıştır.

Mimari olarak ise özgün olmayan ahşap karkaslı son cemaat kubbe ve sütunlar sökülmüş, yerine özgününe uygun malzeme ve yapım tekniğine göre yeniden yapılmıştır. Sütunlar mermer, kubbeler tuğladan yapılmıştır. Son cemaati örten kırma çatı ahşap karkası, çatı örtüsü, tavan kaplaması yeni yapılmıştır. Son cemaatteki iki adet ahşap kadınlar mahfili, ahşap döşemesi, üç adet giriş kapısı özgününe uygun olarak yapılmıştır. Cephe sıvaları, kırık olan taş pencere söveleri özgün malzeme özelliklerine göre yapılmıştır. Son cemaat ve harimdeki özgün olmayan ve kötü durumdaki tüm pencereler özgününe uygun olarak yenilenmiştir. Harimdeki kadınlar mahfili öncelikle boya raspası yapılmış,çürüyen ahşap korkuluk, ahşap döşeme karkasları, küpeşte ve tavan kaplamları sökülmüş, yerine özgün detayına uygun olarak tamamlamalar yapılmıştır.

Harim özgün olmayan döşemesi sökülerek 1. sınıf çam malzemeden ahşap döşeme yapılmıştır. 16. yüzyıldan günümüze ulaşan ceviz ağacından yapılmış pencere kepenkleri ile harim ahşap kapısı boya raspası yapılmış, çürüyen bölümleri özgün ahşap malzemesine uygun olarak değiştirilmiş ve korunarak yerine takılmıştır. Minber, vaiz kürsüsü ve mihraptaki özgün olmayan boyalar raspa edilmiş, özgününde varak olan kısımlar tespit edilerek özgününe uygun olarak restorasyonları tamamlanmıştır. Harim ve son cemaat kuzey duvarındaki kalemişleri için itinalı kalemişi raspası yapılmış, özgün dönem tespit edilip projelendirilmiştir. Özgün kalem işi canlandırma dediğimiz yöntemle restore edilmiş, özgününe uygun duruma getirilmiştir.

Camide ısıtma sistemi olarak elektrikli halı kullanılmıştır.

Minarenin şerefe altında bozulan mukarnaslı geçiş onarılmış, yok olan kesme taşlar çürütülerek tümlenmiştir.

Açılış ne zaman?

Sayın Cumhurbaşkanımız “Seçimlerden sonra açarız” demişlerdi ancak şu anki duruma göre resmi açılış ne zaman olur bilmem. Bütün İslam âleminde olduğu gibi Makedonya Müslümanları da Sayın Cumhurbaşkanımıza olan muhabbetlerinden dolayı O’nu hasretle bekliyorlar.

Son olarak okuyucularımıza neler söylemek istersiniz?

Ecdadın 16. yüzyılda yapmış olduğu ve Balkanların en büyük camilerinden olan İshak Çelebi Caminin restorasyonunu yapmak, gelecek kuşaklara doğru bir restorasyon ile bu eserimizi bırakmak onuru ve gururu içerisinde olduğumuzu belirtmek isterim. Manastır’daki Müslüman kardeşlerimize daha uzun süreler ibadet edebilecekleri bu güzel eseri restore etmekten sevinç duymaktayız. Bu restorasyon ile atalarımızın eseri yüzyıllar boyunca ayakta kalacak ve gelecek kuşaklara aktarılacaktır.

KAYNAK: DÜNYA BÜLTENİ

Basından Haberler

Bursa’dan Manastır’a cami tezyinatı desteği

30/03/2015 Erhan Uludağ Yorum yapın

Manastır İshak Çelebi Camii’nin Çihâr-ı Yâr-ı Güzîn yazıları özelinde Bursalı hattat Feride Ateştepe Altun ile görüştük

İbrahim Ethem Gören/ Dünya Bülteni

Bursalı sanatkârlar Manastır İshak Çelebi Camii’nin yazılarını camaltı tekniğiyle fisebilillah hazırladı…

‘Camın kaygan zemini ve cam boyasının akıcı bir kıvamda olması işimizi daha da zorlaştırdı. Biz hattatlar için aharlı kâğıda yazmak tabi ki daha rahat oluyor.’

Anadolu ustalarının el ve göz nurlarının ürünü camaltı sanatı ürünleri geçmişte olduğu gibi gününüzde de duvarlarımızı tezyin etmeye devam ediyor. Daha çok dini mimari tezyinatında kullanılan camaltı sanatı stilize çiçeklerden şahmeran tasvirlerine; Zülfikar betimlemelerinden Çihâr-ı Yâr-ı Güzîn yazılarına kadar oldukça geniş temalar üzerinden sanat sevdalılarına camın müşfik yüzüyle selam veriyor.

Günümüzde son ustalarının elinde hayatiyetini sürdüren camaltı sanatı üzerine, Manastır İshak Çelebi Camii’nin Çihâr-ı Yâr-ı Güzîn yazıları özelinde Bursalı hattat Feride Ateştepe Altun ile görüştük.

MANASTIR İSHAK ÇELEBİ CAMİİ

İshak Çelebi Camii Manastır’ın merkezine Miladi 1506-1507 yıllarında şehrin kadısı İshak Çelebi tarafından inşa ettirilmiş. Osmanlı dini mimarisinin klasik özelliklerini haiz olan ibadethane tarih boyunca birçok kez onarım görmüş. Osmanlı camileri, Türkiye’deki örnekleri gibi Avrupa’da da külliye şeklinde inşa edilmiş. İshak Çelebi Camii, daha doğrusu külliyesi vaktiyle medrese, zaviye, mektep ve kütüphaneden teşekkül etmiş. Günümüze devasa külliyeden sadece miras olarak kalabilmiş. Tarihi cami şu anda TİKA’nın destekleriyle restore ediliyor.

29 Mayıs 2015 tarihinde hizmete açılması planlanan cami kare plana sahip ve tek kubbe ile örtülü. İç tezyinatında 19. yüzyıla ait kalem işi tekniğinde stilize çiçek motifleri kullanılmış.

Feride Hanım önce sanatı, hattı sorayım. Hüsn-i hatla birlikteliğiniz nasıl başladı? Hocanız kimdir?

Hüsn-i hat sanatına 2009 yılında hocam Hattat Mahmut ŞAHİN’den rika, sülüs ve nesih dersleri alarak başladım. 2012 yılında icazet almaya hak kazandım. 2014 yılında Kültür Bakanlığı sanatçısı ünvanını aldım. Halen hocamdan talik dersleri almaktayım. Sanat çalışmalarımı üyesi olduğum Şabaniye Tekkesi Bab-ı Nun Gelenekli Sanatlar ve Kültür Derneği’nde sürdürüyorum.

CAMİ VE MESCİDLERE FİSEBİLİLLAH ESER HAZIRLIYORLAR

Şu anda neler yapıyorsunuz?

Atölyemizde hocamızın gözetiminde hattat arkadaşlarımla birlikte sergi projelerimizi yürütüyoruz. Ayrıca camilere, tekkelere ve özel koleksiyonlara eserler hazırlıyoruz.

Şabaniye Tekkesi dediniz… Şabaniye Tekkesi’nin Bursa’da öz sanatlarımıza yönelik ne gibi bir misyona sahip?

2011 yılında Büyükşehir Belediyesi tarafından derneğimize tahsis edilen bu tarihi mekanda hat, tezhip, ebru ve musiki dersleri verilmektedir. Son yıllarda geleneksel sanatlara olan ilgi oldukça arttı. Bu durum güzel bir gelişme gibi görünse de maalesef birçok sorunu da beraberinde getirmektedir. İşin ehli olmayan kişilerin elinde bu sanatlar yanlış noktalar gitme tehlikesiyle karşı karşıya. Şabaniye Tekkesi’nde klasik sanatlarımızın hepsi alanlarında usta olan hocalar tarafından geleneksel yöntemlerle öğretilmektedir.

Manastır İshak Çelebi Camii’nin yazı takımlarını cam altı tekniği ile hazırladınız? Camaltı tekniği hakkında bilgi verir misiniz?

Camaltı sanatı, Osmanlı Devleti’nden günümüze kadar gelmiş geleneksel sanatlarımızdan biridir. Camaltı tekniğinin en önemli özelliği eserin camın arka yüzüne tersten yapılıyor olmasıdır.

HÜSN-İ HAT İLE CAMALTI ARASINDA ÇOK FARK VAR

Hüsn-i hat daha çok kâğıt zeminlerin üzerinde tatbik ediliyor. Burada cam üzerine çalıştınız? Kâğıt üzerinde çalışmakla cam üzerinde çalışma arasında ne gibi farklılıklar/benzerlikler var?

Manastır İshak Çelebi Camii cihar-ı yar-i güzîn yazılarını camaltı tekniğinde hazırladık. İki sanat arasında çok fark var. Yazıyı tersten yazmak çok zor oldu. Camın kaygan zemini ve cam boyasının akıcı bir kıvamda olması işimizi daha da zorlaştırdı. Biz hattatlar için aharlı kâğıda yazmak tabi ki daha rahat oluyor.

Şabaniye’de pek çok camiinin yazılarının el ve gönül birlikteliğiyle fisebilillah hazırlandığını biliyoruz. Kolektif bir çalışmaya imza attınız. İshak Çelebi Camii’nin yazılarına kimlerin eli değdi? Ne kadar zamanda camaltı çalışmaları tamamlandı?

Camaltı yazılarını altı hanım hattat ve bir müzehhib arkadaşımla birlikte hazırladık. Talia Sonsaat, Beytinaz Kükrek, Nurşen Karahasanoğiu, Elif Yeşilırmak, Semra Güler ve Müzehhib Elif Birkan ile yoğun bir çalışma sonucunda yazıları bir hafta içinde tamamladık. Hepsine ayrı ayrı teşekkür ederim.

Bir camaltı yazısının camın kesilmesinden boya alımına, tasarımından duvar levhası haline gelinceye kadar geçirdiği serüveni anlatır mısınız?

Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Birliği’nden (TİKA) Erhan Uludağ Beyefendi hocam Mahmut Şahin aracılığıyla bizimle irtibata geçti. Biz de cami yazılarına olan hassasiyetimizden ötürü seve seve yazacağımızı kendilerine bildirdik. Öncelikle yazıların orijinallerine yakın olması için elimizden geldiğince çaba gösterdik. Mevcut eserlerin renkleri solmuş ve camları kırılmıştı. Bulduğumuz zemin renginin orijinal rengine yakın olabileceğini düşündük. Camlarımızı orijinal ölçülerde kestirdikten sonra, geriye yazma işi kaldı ve özverili, güzel ve zevkli bir ekip çalışmasıyla eserleri tamamladık.

HÜSN-İ HAT İSLÂM ALEMİNİ BİRLEŞTİREN UNSURLARDAN BİRİDİR

Son olarak okuyucularımıza öz sanatlarımıza dair neler söylemek/Bursa’dan nasıl bir mesaj iletmek istersiniz?

Hüsn-i Hat sanatı İslam âlemini birleştiren, birbirine bağlayan bir unsurdur. Nereye gitseniz, nereye dönseniz tanıdıktır. Hüsn-i hat Kur’an-ı Kerim’in manadaki kadar görsel güzelliğini de ortaya çıkarır. Biz de geleneksel sanatlarımızı yeni nesillere sevdirmenin, üstadlardan gelen zincire halka olmanın gayreti içindeyiz. Bursa Osmanlı Devleti’nin dibacesi… Ulu Cami ise gözlerin gönüllerin bayram ettiği bir mekân… Bu ruhaniyetli şehirde İslam sanatlarını devam ettirme gayreti içinde olmanın şükrünü eda etmeye çalışıyoruz.

İlginiz için teşekkür ederim.

Ben de teşekkür ederim İbrahim Ethem Bey

Kaynak: DÜNYA BÜLTENİ

Restorasyon

MAKEDONYA, RADANYA MAHMUT AĞA CAMİİ’NİN RESTORASYONU

26/01/2015 Erhan Uludağ Yorum yapın

16.YÜZYIL OSMANLI MİRASININ DOĞUŞUNUN ÖYKÜSÜ

1.Yapı Tarihçesi

1.1.Yapının 2012 yılındaki durumu

2.2012-2014 yılları arasında yapılan restorasyon uygulaması

2.1 Yapıda yapılan güçlendirme müdahaleleri

2.2 Cephelerde yapılan onarımlar

2.3 Minarede yapılan onarımlar

2.4 Son cemaat bölümünde yapılan onarımlar

2.5 Cami içerisinde yapılan onarımlar

2.6 Yapı çevre düzenlemesi

3.SONUÇ

4.UYGULAMA ÖNCESİ VE SONRASI FOTOĞRAF BELGELEMESİ

1.Yapı Tarihçesi

Radanya köyü, Makedonyanın İştip şehrinden 15-20 km uzaklıkta bulunan Karbintsi Belediyesi’ne bağlı bir köydür. Radanya köyünde bulunan Mahmut Ağa Camii, 15. yüzyılda Osmanlı Devleti tarafından inşa edilmiştir. Bu cami bir zamanlar bu toprakların Türklere ait olduğunu simgelemektedir. Türkiye’ye göç ile beraber Radanya köyünde de Türkler kalmamıştır ve cami yalnızlığa terk edilmiştir. Harap durumda olan caminin uygulama ihalesi Türk İşbirliği Kalkınma Ajansı Başkanlığı (TİKA) tarafından yapılmış ve Taksim Yapı firması tarafından ihale alınmıştır. Radanya Mahmud Ağa Cami restorasyonu Eylül 2014 yılında restorasyonu tamamlanmıştır.

1.1.Yapının 2012 yılındaki durumu

Radanya Mahmud Ağa Cami bakımsızlık, hava koşulları gibi etkenlerle günümüze sadece beden duvarı ve minaresi ile ulaşabilmiş Osmanlının Balkanlarda yapmış olduğu eserlerden biridir.

2012 yılında alanda harap bir yapı ile karşılaşılmıştır. Son cemaat çatısı, taşıyıcı sütunları olmayan, harim çatı örtüsü yıkılmış yok olmuş, döşemesi, kapı penceresi, minberi olmayan içerisi kar dolu kültür mirasımız Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti ile Makedonya Cumhuriyeti Hükümetinin ortak çalışmaları sonucunda ayağa kaldırılmıştır.

Beden duvarları ve minaresi ile günümüze ulaşan yapıya geç dönemde betonarme döşeme, merdiven,hatıl ..vb. muhdes ekler eklenmiştir.

2012 senesi, uygulama öncesi yapının durumu

2012 senesi, uygulama öncesi yapının durumu (üst kot pencerelerinin olduğu duvarlar geç dönemde köyde oturanlarca yapılmıştır)

2.2012-2014 yılları arasında yapılan restorasyon uygulaması

2.1 Yapıda yapılan güçlendirme müdahaleleri

Radanya Mahmud Ağa Cami Projelerinin hazırlanması için Makedonya Milli Konzervasyon Merkezi (MKM) ile Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı TİKA arasında bir sözleşme yapılmıştır. Bu sözlşemeye göre proje yüklenicisi Tika, projeyi yürütüp hazırlayacak ekip ise MKM’ de bulunun uzman ekip olmuştur. Cami mimari, taşıyıcı sistem, makine ve elektrik projeleri hazırlanmıştır.

Türkiye ve Makedon yetkililerince onaylanan projelere uygun olarak yapımına başlanan cami restorasyonun da öncelikle Taşıyıcı sistem projesinde istenen harim köşe noktalarındaki kolonların ve temellerinin yapımına başlanılmadan önce restorasyon projesinde ön görülen beden duvarlarında özgün olmayan geç dönem örgülerin sökümü yapılmıştır. Söküm yapılmadan önce sökülecek her taş numaralandırılmış, daha sonra tekrardan kullanılacağı için itina ile sökülerek toprak üstünde söküldüğü yerlerine göre yerleştirilmiş, projelendirilmiştir.

Şekil 1; Onaylı restorasyon projesinde güneydoğu duvarının üzerinde kırmızı hat ile işaretli bölüm özgün olmayıp geç dönem örülmüştür. Bu nedenle bu bölümdeki taşlar numaralandırılarak itina ile sökülmüştür. Diğer tüm cephelerdeki sökümler onaylı projesine uygun olarak yapılmıştır.

Söküm sırasında çekilen fotoğraf (fotoğraf 2)

Sökümü yapılacak duvarlarda önce taşlar numaralandırılmış daha sonra restorasyon projesine uygun olarak itinalı bir şekilde sökülmüştür.

Zemin kot pencerelerine kadar sökümü yapılan beden duvarları (fotoğraf 3)

Zemin kot pencerelerine kadar sökümü yapılan beden duvarları (Fotoğraf 4)

Söküm işlemleri sonucunda hafifleyen beden duvar köşeleri öncelikle taşıyıcı sistem projesine uygun olarak çürütülmüştür. Taşıyıcı sistem projesindeki detaylara uygun olarak demirleri bağlanan kalıpları oluşturulan köşe kolonlarının betonu dökülmüştür. Bu iş kalemi ile birlikte korunacak olan beden duvarlarında tespit edilen çatlaklara MKM den alınan rapor doğrultusunda hazırlanan malzeme karışımları ile enjeksiyon yapılmıştır.

Mkm tarafından hazırlanılan taşıyıcı sistem projesinde planda da görüldüğü üzere köşelerde betonarme kolon yapılmıştır. (şekil 2)

Mkm tarafından hazırlanılan taşıyıcı sistem proje kesitinde yapılacak uygulamalar detay numaraları ile gösterilmiş, detaylar diğer paftalarda verilmiştir. (şekil 3)

Kolon temel imalat fotoğrafları;

Kolonların geleceği köşe noktalarda çürütme yapılmış, taşıyıcı sistem projesindeki temel alt kotuna kadar temel kazısı tamamlanmıştır. (fotoğraf 5)

Kolon ve temel imalatları (fotoğraf 6 ve 7)

Köşe kolon imalatları ile birlikte şekil 3 de belirtilen pos 2; yatay kiriş bağlantıları, pos 3 deki kolon detayları, pos 4 de yine yatay kiriş bağlantıları projelerine uygun olarak yapılmıştır. İç kısımda betonarme güçlendirme ile birlikte dış bölümde, beden duvarları da kesme taş ile örülmeye devam etmiştir.

Kubbe kasnak ve kubbe örtüsü de betonarme olarak yapılmıştır.

Betonarme olan kubbe kalıplarının yapılması (fotoğraf 8)

Betonarme olan kubbe kalıplarının yapılması (fotoğraf 9)

Betonarme kasnak dış yüzüne kesme taş kaplama yapılmıştır (fotoğraf 10)

2.2 Cephelerde yapılan onarımlar

Caminin iç kısmında betonarme güçlendirmeler devam ederken, restorasyon projesine uygun olarak sökülen taş duvarlar özgün taş ve özgün taş özelliğine sahip alana getirtilen taşlar ile yeniden örülmüştür. Beden duvar üst kotuna projesine uygun taş silme işlenerek paslanmaz kenet ve zıvanalarla yerine montajlanmıştır. Betonarme olan kasnak duvarı ön cephesi kesme taş ile kaplanmış, kubbe eteğinde taş silme işlenerek kubbe etek kısmı tamamlanmıştır. Beden duvarlarında MKM tarafından onaylanan derz numunesine göre derzleme yapılmıştır.

Mevcutta bulunan lokmalı demir parmaklıklar paslarından arındırılmış, kopmuş olan lokmalar özgün ebatlarına uygun olarak imal ettirilerek yerlerine konulmuştur.

Zemin katta pencere yan ve üst lentoları pencere aynaları özgün taş özelliğine sahip taş ile tamamlanmıştır. Üst pencere kemerleri sivri kemer olarak yeniden örülmüştür.

Kubbe üst kısmı ve saçak bölümleri kurşun örtü ile kaplanmış, yapı 16. Yüzyıl klasik mimari camisi olarak restorasyonu tamamlanmıştır.

İçerideki betonarme karkas sistem yapımı devam ederken dış cephede kesme taş kaplama ve moloz örgü duvar sistemi yapılmaya devam edilmiştir (fotoğraf 11)

Beden duvarı üst kısım silme taş montajı (fotoğraf 12)

Cephede kullanılan yeni taş yüzeylerin ön yüzleri, eski taşlar ile uyumlu bir görüntüye sahip olması için el ile mucartalanmıştır. (fotoğraf 14)

Söveler yenilenmiş, lokmalı parmaklıklar onarılarak antipas sürüldükten sonra yağlı boya ile boyanmıştır (fotoğraf 15)

2.3 Minarede yapılan onarımlar

Minare petek bölümü, külah kısmı özgün olmayıp geç dönem eklentisi olduğundan restorasyonda sökülmüştür. Restorasyon projesine uygun olarak kesme taştan petek kısmı ve şerefe korkulukları yeniden yapılmıştır. Külah kısmı, alemi de yenilenmiştir.

Derzleri alınan gövde ve petek kısmı su ile temizlendikten sonra MKM tarafından seçilen derz karışım oranlarına göre yeniden yapılmıştır.

Minare gövdesinde derz yapımı (fotoğraf 16)

Yeni yapılan petek taşları el ile mucartalanmıştır (fotoğraf 17)

Minare petek ve korkulukları (fotoğraf 18)

Minare iç duvarlarında da derzler alınmış ve tekrar derzleme yapılmıştır (fotoğraf 19)

2.4 Son cemaat bölümünde yapılan onarımlar

Son cemaat bölümünün su basman döşemesi dışında yok olmuş bir şekilde ulaşmıştır. Çatı örtüsünü taşıyan taş sütunlarının alanda dağınık olarak bulunmuş, numaralandırılarak imitasyon harç ve taş ile onarımları yapılmıştır. Mevcuta olmayan sütun başlıklarına özgününe uygun olarak taştan işlenmiştir.

Son cemaat su basman taş örgüsü onarımları ve derzlemeleri yapılmış, döşemesi için kotlar alınarak hafriyatı yapıldıktan sonra blokaj ve şapı atılmak sureti ile taş kaplama yapılmıştır. Özgününe uygun olarak taşlar belli ebatlarda değil kayrak taş döşeme şeklinde yapılmıştır.

Sütunlar özgün yerlerine onarımları tamamlandıktan sonra monte edilmiştir. Sütunlar birbirlerine ve beden duvarlarına özgün yapım sistemine uygun olarak5x5 dolu gergi demiri ile bağlanmıştır. Ahşap karkaslı kırma çatı sütuna ve cami kuzey beden duvarına oturtularak yapılmıştır. Ahşap çatı iç tavanı da ahşap çıta tanzimi ile kaplanmıştır. Çatı üst örtüsü kurşun olarak yapılmıştır.

Taş sütunlar üzerine ahşap kemer sistemi yapılarak oturtulan çatı altında kalan alınlar bağdadi sıva ile sıvanmıştır.

Son cemaat su basman taş örgüsü yenilenmiş, onarımları yapılarak derzlenmiştir. (fotoğraf 20)

Kayrak taş düzeni ile son cemaat döşemesi yapılmıştır (fotoğraf 21)

Kayrak taş düzeni ile son cemaat döşemesi yapılmıştır (fotoğraf 22)

Sütunlar gergi demiri ile özgün sistemine uygun olarak bağlanmıştır (fotoğraf 23)

Sütun başlıklarında bulunan kayıplar taş tümleme ile tamamlanmıştır. (fotoğraf 24)

Son cemaat sütun üst kısımları ahşap kemer sistemi ile geçilmiştir (fotoğraf 25)

2.5 Cami içerisinde yapılan onarımlar

Cami içerisi uygulama öncesi moloz yığınları ile dolu olup hiçbir mimari elemanı günümüze ulaşamamış durumda idi.

Öncelikle yapı kubbesi yapıldıktan sonra beden duvarları kubbe ve kasnak duvarlarında kaba ve ince sıvalar tamamlanmış, su bazlı boya ile boyanmıştır.

Restorasyon projesine uygun olarak zemin kotuna göre harim döşemesi hafredilmiş, blokaj yapıldıktan sonra düzeltme şapı atılmıştır. Üst kısmında ahşap kadronlar yapılarak ahşap rabıta döşeme imalatı tamamlanmıştır.

Denizlikler taş olarak yapılmıştır.

Yine projesine uygun olarak ahşap karkas sistemli kuzey duvarına bitişik konumlanmış kadınlar mahfili tamamlanmıştır. Kadınlar mahfiline girişin sağında olan ahşap karkaslı bir merdiven ile çıkılmıştır. Mahfil tavanı da Osmanlı klasik tavan tanzimlerine uygun olarak çıtalı tavan yapılmıştır.

Ahşap kanatlı pencere doğramaları, harim giriş kapısı imalatları gerçekleştirilmiştir.

Mevcutta olmayan ahşap minber ve vaiz kürsüsü yapılmıştır. Taş olan mihrap bölümünün onarımları, konservasyonu bitirilmiştir.

Harim içerisinde elektrikli halı döşenmiş, ayrıca bir ısıtma sistemi yapılmamıştır.

Sıvaları yapılan harimde döşemede yeniden yapılmıştır (fotoğraf 26)

Yerinde olmayan kadınlar mahfili ahşap olarak yeniden yapılmıştır (fotoğraf 27)

Mihrap bölümü onarımları yapılmış, sağ ve sol kısımdaki taş sekiler yenilenmiştir (fotoğraf 28)

2.6 Yapı çevre düzenlemesi

Cami restorasyonu ile birlikte avlu bölümü çevre düzenlemesi de işin kapsamında yapılmıştır.

Öncelikle özgün şadırvan yerinde arkeolojik kazı yapılmış, şadırvanın su haznesi bulunmuştur. Bu tespitler ışığında şadırvan su hazne bölümü, oturakları ve çatı örtüsü ile restorasyon projesine uygun olarak yeniden yapılmıştır. Çokgen planlı ahşap karkaslı çatı örtüsü ahşap dikmelere taşıtılmıştır. Ahşap dikme pabuçları yine klasik Osmanlı mimarisine uygun olarak taş kaideden yapılmıştır. Şadırvan çatı karkas altı ahşap çıta tanzimi ile kaplanmıştır.

Projesinde bulunan tuvalet ve ofis yapısının olduğu dikdörtgen planlı betonarme yapı bahçenin kuzeydoğu yönünde inşa edilmiştir.

Kayrak taşı ile yürüme yolları yapılmış, cami etrafına drenaj sistemi yapılmıştır. Özgün olan doğu bahçe duvarı ihya edilmiş, diğer bahçe duvarları moloz taş duvar sistemi ile derzli olarak örülmüştür. Harpuşta olarak alaturka kiremit ile bahçe duvarı sonlandırılmıştır. Kuzey yönündeki özgün bahçe girişi yine kesme taş olarak onarılmıştır.

Çevre düzenlemesi kapsamında çevre aydınlatmaları da yapılmıştır.

Yeniden örülen bahçe duvarları (fotoğraf 29)

Şadırvan, yürüme yollu ve ihya edilen kuzey avlu giriş kapısı (fotoğraf 29)

3.Sonuç

Balkanlarda günümüze ulaşan ve çok az kalan Osmanlı Mirası Kültür Eserlerimizin onarılarak gelecek kuşaklara aktarılması konusunda Makedonya Radanya Mahmud Ağa Cami Restorasyonu çok önemli ve değerli bir uygulama olmuştur.

Tika ve Makedonya Konservasyon Merkezinin karşılıklı protokol ile yaptırdığı cami restorasyonu Taksim Yapı Mimarlık İnşaat Restorasyon Turizm San.ve Tic. Ltd. Firması tarafından yapılmıştır.

Klasik dönem (16.yüzyıl) Osmanlı mirası olan yapı uygulaması restorasyon ilke ve kriterlerine uygun olarak tamamlanmış olup gelecek kuşaklara aktarımı sağlanmıştır.

RADANYA MAHMUD AĞA CAMİ RESTORASYON ÖNCESİ VE SONRASI FOTOĞRAF BELGELERİ

RESTORASYON ÖNCESİ FOTOĞRAFLAR