Etiket arşivi: Kariye Camii

Restorasyon

KARİYE CAMİİ

Yorum yapın

RESTORASYON ve KONSERVASYON ÇALIŞMALARI

2013-2024

www.taksimyapi.com.tr

KARİYE CAMİİ 2013-2024 RESTORASYON-KONSERVASYON SÜRECİ

Kariye Camii İstanbul İli, Fatih İlçesi’nde yer alan gerek evrensel, gerek ulusal gerekse İstanbul’un tarihi ve kültürel miras alanında 1.derece anıt eser niteliği taşıyan Bizans sanatı ve mimarisinin en seçkin eserlerinden biridir. Tarihi 6. yüzyıl gibi erken bir döneme dek uzanan yapı, 11 ve 12. yüzyılda imparatorluk ailesi olan Komnenos Hanedanı döneminde iki kez ihya edilir. 1316-1321 arasında da Bizanslı devlet adamı Theodoros Metokhites tarafından görkemli bir biçimde onarılan yapıya bugünkü mimari kurgusu verilmiştir. Osmanlı döneminde 1511 yılında camiye tevdi edilen yapı 1945 yılına dek camii olarak kullanılarak 1948 yılında müzeler idaresine bağlanmış ve 2020 yılına dek müze olarak varlığını sürdürmüştür. Mozaik ve freskleri ile ünik bir yapı olan Kariye, Danıştay 19. Dairesi’nin aldığı karar doğrultusunda 21.08.2020 tarihinde 72 yıl sonra yeniden cami statüsüne kavuşmuştur. Kariye Cami tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyon süreci 2024 yılında tamamlanmıştır.

1. RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ÇALIŞMALAR

-Araştırma ve belgeleme çalışmaları kapsamında, profesyonel fotoğraf çekimi, uv çekimi (ultraviolet /mor ötesi) ve yan ışık çekimi, dönem analizi, lidar tarama, lazer tarama, malzeme analizleri, 3d Modelleme

-Yapısal analiz çalışmaları;

Jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri ) Sismik etüd çalışmaları, Yapı sağlığı izleme sistemi kurulumu, Aletsel gözlem izleme sistemi kurulması, düşey hareket izleme sistemi kurulması,

2. RESTORASYON UYGULAMALARI

– Kariye Camii çatı örtüsünde güçlendirme amaçlı 4-D HİBRİTEX uygulaması, horosan şap uygulaması, hafif malzeme ile kurşun altı dolgu yapılması,  kurşun altı çamur sıva uygulaması, kurşun kaplama uygulaması, çatı örtüsüne ve tonozlara-kubbelere güçlendirme amaçlı paslanmaz uygulaması

– Ahşap kubbe restorasyonu ve konservasyonu

– Kariye Camii  3D MİMARİ modellemesi ve STATİK projesinin yapılması

-Temellere güçlendirme amaçlı gergi yapılması (Rod 60 gergi)

– Doğu cephesi hattı boyunca mini kazık ve zemin çivisi güçlendirme uygulamasının yapılması

– Elektrik projelerinin çizilerek iç mekan ve dış cephe aydınlatmasının yapılması

-Bahçe duvarı ve çevre düzenlemesinin yapılması

-Yapı çevresinde müze denetiminde kazı yapılması

– Harim mahali minber, vaaz kürsüsü, müezzin mahfili ve ayakkabılık yapılması ve ses sisteminin yapılması

– Harim’de yapısal çatlaklara müdahale amaçlı mermer panoların sökülmesi-konsrvasyonu  ve montajı

– Tüm cephelerde çimento esaslı derzlerin alınması, aslına uygun olarak yenilenmesi ve taş-tuğla tümleme yapılması

– Cephelerde kagıt hamuru ile temizlik yapılması ve su itici sürülmesi

-Çatlak hatlarında geleneksel yöntemle ve paslanmaz tijlerle ile dikiş yapılması

-Dökme mozaik beton zemin döşemenin alınması ve Bilim kurulu kararı doğrultusunda yapılması

– Ebu Said El Hudri restorasyonu ve türbe duvarı temellerine mini kazık uygulaması

3. KONSERVASYON UYGULAMALARI

– Freskli ve mozaikli yüzeylerde belgeleme yapılması ve hasar-tespit ve müdahale paftalarının hazırlanması

– mozaikli ve freskli yüzeylerde saf su ile yüzey temizliği yapılması

– freskli  (duvar resmi) yüzeylerde akrilmat ile sağlamlaştırma yapılması

– freskli yüzeylerde kılcal çatlakların doldurulması

-mozaikli ve fresklerde sağlamlaştırma amaçlı mikro enjeksiyon yapılması

– mozaik bulunan yüzeylerde birikmiş olan toz tabakalarının alınması

– saf su ile kağıt kompresi ile mermer kaplı yüzeylerin temizlenmesi

-mermer kaplı yüzeylerde derz alınması ve dolgu yapılması

– mermer yüzeylerde dolgu alanların renklendirilmesi

-iç mekanda bulunan metal kenetlerin konservasyonun yapılması

-freskli yüzeylerde kagıt hamuru ile tuz alınması-mozaikli yüzeylerde tessara sağlamlaştırma

-freskli ve mozaikli yüzeylerde facing yapılması

-Mozaik ve freski alanlarda kenar bandı uygulaması yapılması

RESTORASYON UYGULAMALARI ÖNCESİ YAPILAN ARAŞTIRMA- BELGELEME ve YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI

1- Profesyonel fotoğraf çekimi / belgeleme çalışması

3. Dönem Analizi Çalışmaları

Uygulama öncesi ve sonrasında Kariye Camii’nin belgelendirilmesi, tarihsel araştırması, yapının geçirdiği evrelerin saptanması ve korunmasına yönelik çalışmalar ön planda tutulmuştur.

Kariye Camii Kronolojik Dönem Analizi

Kariye Camii’nin Bizans dönemi inşa evreleri ve onarımları

Kariye Camii Osmanlı Dönemi eklenti ve onarımları kronolojisi

Kariye Camii Cumhuriyet Dönemi onarımları

Kariye Cami,  1860 Klasik üsluplu külahı, 1875 Armudi külahı, 1894 depreminde yıkılan şerefe ve 1898 yılında klasik üslupta  yenilenen minare

4.YAPISAL ANALİZ ÇALIŞMALARI

-jeofizik çalışmalar (GPR /Jeoradar ve PUNDİT / ultrasonik ses ölçümleri)

Caminin içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli yapı radarı yani GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda kuzey ve güney aksında zemin ve üst örtüde ana çatlak hattı tespit edilmiştir. Yapıda tespit edilen çatlaklara  ölçüm cihazları yerleştirilmiş olup ana çatlağın hareketli olduğu ve zemin ile üst örtüde farklı yönde burkularak açıldığı tespit edilmiştir.

Kariye Camii, kubbe ve tonozlarda yapılan jeordar (yapı radarı/GPR CX Yüksek hassasiyetli 2.3 GHz) ölçümleri

Yapı tabanında yapılan GPR (yapı radarı) ile yapılan çalışmalar ve sonrasında  harim (naos) tabanında yapılan  katman araştırması

Camii çevresinde yapılan GPR ölçümleri sırasında yeraltı suyu tespit edilmiştir. Bu çalışmalar ışığında yeraltı suyunun caminin temeline oldukça yakın ve yaklaşık 3 m derinliğe kadar etkili olduğu tespit edilmiştir Birbirine paralel olarak uygulanan GPR profilleri ile bu suya doygun alan takip edilmiştir. Elde edilen 2 boyutlu kesitler interpolasyon yardımı ile 3 boyutlu görüntülere dönüştürülmüştür.

– Schmidt çekici/ Darbeli çekiç,  Video endoskopi, Ultrases Ölçümü (Ultrasonik ses dalgaları) vb. statik testler

Kagir elemanlarda ve yapısal çatlaklarda video-endeskopi ile araştırılması, üst örtüde lazer tarama yapılmış olup kimyasal ve fiziksel laboratuar testleri ve gergi elemanlarının dinamik testleri de yapılmıştır.

Yapısal çatlaklara yerleştirilen komparatörler (Çatlak Ölçerler)

Çatlakların açılması ya da kapanmasını 1 mm hassasiyetle gözlemleyebilen , çatlak aralarına yerleştirilen çatlak ölçerler  (03.06.2014 tarihli İdare ile şantiye toplantısı)

-Zemin ve temel araştırma sistemi (sismik etüd-sondaj-aletsel gözlem sistemi)

Ayasofya Bilim Kurulu 03.11.2017 kararı ve İstanbul 2 Nolu Yenileme Koruma Kurulu’nun 13.02.2018- 2498 kararı  

zemin sismik tomografisinin (Jeofizik) farklı profillerden görüntülünmesi ve zemin etüd raporunun hazırlanması, yapılmıştır.  Belirlenen akslarda 20 m. derinliğe kadar sismik etüd sonucunda bahçede inklinometre ve piyozometre  ölçümleri yapabilmek için belirlenen 7 noktaya sondaj kuyuları açılmıştır.

karotlu sondaj kuyusu açılması, ve inklinometre  donanımı ile Piyozometre sensörlerinin açılan kuyulara yerleştirilmesi

-Aletsel Gözlem Sisteminin Kurulumu

-Yapı Sağlığı İzleme Sistemi

Yapının mevcut durumunun ,yapısal sorunlarının (çatlak, eğilme, oturma vb.)  ve deprem fırtına,kar gibi olaylar sonucunda oluşan titreşim ve hareketlerinin 7 gün 24 saat  gerçek zamanlı olarak takip edilebilmesi için yapının belirlenen noktalarına deprem izleme sensörleri yerleştirilmiştir. Sistemde 2 adet akselerometre cihaz ve 4 adet deplasman sensörü bulunmaktadır.  (16.01.2018  Ayasofya Bilim Kurulu kararı)

AKSELEROMETRELER

DEPLASMAN SENSÖRLERİ

-Düşey Hareket İzleme Sistemi Kurulması

3D Yapısal modelleme ve hasar analiz görselleri

MOD ŞEKİLLERİ (Yapı Davranış görselleri)

5. HASAR TESPİT ÇALIŞMALARI

Bina içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda tespit edilen ana çatlağın bir eksen üzerinde olduğu tespit edilmiştir.

Plan görünüm üzerinde çatlak yapılarının üsten görünümü (kesikli çizgiler taban altında kalmaktadır ve GPR zemin ölçümlerinde tespit edilmiştir).

Ana çatlağın lazer tarama ve georadar  tarama ile çakıştırılması

–Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan ana çatlak hattı

İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması

ÇATLAĞIN  DIŞTAN;

GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI

Güney galeri yarım kubbesinde yapısal çatlak iç yüzeyden yansıması

– Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması

Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ: 5-15 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 85-90 CM ARASI

Çatı zemini tamirat izlerinin gösterimi (orta kolondaki plan görünümde beyaz alanlar).

Kariye Camii; Çatı zemini tamirat izlerinin plan üzerinde gösterimi (kırmızı oklar  GPR-CX sonucunda tespit edilen bölgeleri göstermektedir

RESTORASYON UYGULAMALARI

  Yapı etrafında yapılan kazı hattı

19.02.2014 tarihli 57834978 II Nolu Yenileme Koruma Bölge Kurulu kararı ile 25.02.2014 Salı günü yapı etrafında başlanan kazının ilk amacı proje raporunda belirtilen zeminden gelen nemin yapı kütlesine etkisini çözmek GPR yapı radarında da tespit edilen çatlağın temel seviyesinde yerini ve strüktürel duruma etkisini saptayarak drenaj kazısı ile zemin suyu sorununu çözmekti. Fakat  ön görüldüğü üzere drenaj kazısının seyri yapı çevresinde yapılan 500 MHz GPR arkeo fizik ölçümlerinde de görülen duvar kalıntılarınn açığa çıkması ile arkeolojik verilerin elde edildiği bir kazıya evrilmiştir. Kazıya güney cephesinde  kodlamalar yapılarak başlanılmıştır.

Bu kazılar sırasında ampatman kotundan devam eden yapısal çatlaklar, amforalar, farklı stillerde gömü gerçekleştirilen mezarlar, gözyaşı şişeleri (unguentarium), 1 adet sütun kaidesi, cam ve keramik eşya kalıntıları, Osmanlı Dönemi pipo başlıkları gibi arkeolojik buluntular açığa çıkarılmıştır.

Camii’nin çevresinde arkeojeofizik amaçlı uygulanan 500 MHz GPR ölçümleri

Tüm Kazı alanı, plan ölç. 1/50

GK kodu ile tanımlanan güney cephede  yapılan kazı alanı

DK kodu ile tanımlanan doğu cephede  yapılan kazı alanı

KK kodu ile tanımlanan güney cephede  yapılan kazı alanı

Kuzeydoğu duvarında mevcut temel boşluğunun, tamamlayıcı duvar örülerek güçlendirilmesi

Yapı çevresinde yapılan kazılarda açığa çıkarılan

Taşıyıcı duvar altındaki temel boşluğu kontrollük

teşkilatı tarafından onaylanan detay doğrultusunda

ahşap hatıllı olarak güçlendirilmiştir.

23.04.2014 tarihinde Ayasofya Bilim Kurulunun yerinde tespiti..

Caminin doğu cephesinde yer alan erken dönem kilise kalıntısı üst kotunda mevcut, şap betonun alınması

Kağıt hamuru ile cephe temizliği

04.09.2014 İdare kararı ile cephe temizliğinde ilk olarak su ile yıkama yapılması sonrasında  kağıt hamuru ile temizlik yapılmasına karar verilmiştir.

Kağıt hamuru karışım içerikleri;

-100 gr amonyum bikarbonat

-200 gr edta

-25 gr CMC

-Hamur kıvamını yakalayana kadar kağıt  hamuru tozu

Çimento harçlı sıva ve derzlerin (niteliksiz müdahaleler) yapıdan  itinalı olarak sökülerek uzaklaştırılması ve özgün harç ve örüm tekniğinde yapılması

-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerinde çimento harçlı sıvaların, özgün ve sağlam olmayan derzlerin itina ile alınması, tuğla ve taş yüzeylerde bulunan çimento harç kalıntılarının mekanik yöntem ile temizliğinin yapılması
*Kubbelerin cephe ve kasnaklarında daha önce yapılmış olan imalat (özgün harçlarda sağlam tabakayı bulana kadar derz açma,  çimento kalıntıları mekanik temizlik, çürütme-tümleme,akrilik reçine emülsiyonlu su ile yıkama, derz dolgu, sıva altı dolgu ve  sıva gibi) sıralamasına göre yapılmasına, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)

Enjeksiyon için terkib:

1 kısım hidrolik kireç,

0.25 kısım puzzolan,

0.75 kısım küfeği taşı tozu (1 mm elek  altı boyuttta) 

1.25 kısım tuğla tozu (1 mm elek altı)

Harç suyu olarak bekletilmiş kireç suyu

-Harim  kubbe kasnaklarında  kirpi  veya testere dişli saçaklarda ince mekanik temizlik yapılaması

*Kasnak dış cephelerindeki kirpi saçaklar  üzerinde bulunan yoğun kirler yumuşak kıl fırça ve saf su ile temizlenmiştir. Yoğun kirler ve çimentolu harçlara bistüri ile lokal olarak ince mekanik temizlik yapılmıştır. Kirpi saçaklarda tuğla yüzeylerde hassas mekanik temizlik yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)

Yumuşak kıl fırça ile temizlik yapılması

öncesi

sonrası

-Kubbe kasnak duvarları ve askı kemer yüzeylerde derz dolgu, derz  ve sıva yapılmıştır.

*kubbe kasnaklarında yapılacak dolgu ve derz terkibi laboratuar analiz sonuçlarına göre çıkan terkib baz alınarak yapılması, (3 Nolu toplantı 02.10.2017)

Güney cephesi 8.20 kotu duvarı doğu bölümü niş içleri  ve köşe kısmındaki tuğla süslemeleri

Batı cephesi +8.20 kotunda yer alan nişler de özgün sıva kalıntıları tespit edilmiştir.

Doğu cephesi +8.20 kotu duvarı, güney köşesinde yer alan tuğla süsleme

Çimento harçlı derzler ve sağlam olmayan derzlerin alınması, derz dolgu yapılması, emilsüyon uygulaması ,derz yapımı

Prof. Dr. Metin ve Zeynep Ahunbay’ın cephelerde derz uygulaması için şantiyeyi ziyareti (1.etap)

-Yapının kuzeydoğu cephesinde mihrap ve kütüphane duvarı arasında kalan L şeklindeki betonarme perde duvarın (donatılı beton) danışman kurulu kararı ile alınması- özgün duvar dokusuna uygun olarak imitasyon  ve tuğla ile yeniden örülmesi..

03.11.2017 tarihli  Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda doğu cephesinde alınan betonarme perde duvar sonrası ortaya çıkan duvarın taş ve tuğla  karışık yüzeyindeki çimento kalıntıların temizlenerek duvar örgü sisteminin ortaya Çıkarılmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) cephede yerinde incelemeler sonucunda da betonarme perde duvar Ayasofya Bilim Kurulu kararı ile yerinden itina ile sökülmüştür. Bu bölümde ilgili koruma kurulunca onaylanan restorasyon projesindeki gibi sıva yapılmayıp derz yapılmasına karar verilmiştir.

Güney cephede çimento harçlı cephe örgüsü alınarak aslına uygun olarak yeniden örüldü

Kırılmış ve aşınmış olan tuğla yüzeylerin özgün dokuya uygun olarak plastik onarım harcı ile tümlenmesi

 Özelliğini yitirmiş olan taş ve tuğla malzemenin çürütülerek tümlenmesi

*Kubbelerin kemer kamalarında ve saçak kotunda çimento ile örülen tuğla kısımların çürütülmesi ve horasan harç ile aslına uygun olarak uygun örülmesine, (1 Nolu toplantı 13.09.2017)

Dış duvar ampatman kotu altında bulunan çatlaklarda dikiş uygulaması

8- Dış cephelerde yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması

–Cephelerde georadar ölçümleri ile tespit edilen ve duvar derz raspaları, ile de gözle görülebilir olan yapısal çatlak hatları

Kuzey cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği daralırken üstte doğru açılma tespit edilmiştir. Çatlak genişlikleri 1-9 cm arasında değişmektedir

Güney  cephesinde bulunan çatlağın alt kısmındaki çatlak genişliği artarken üstte doğru daralma tespit edilmiştir.  Çatlak genişlikleri 3-7 cm arasında değişmektedir.

-Kuzey cephesinde kemer çatlaklarına dikiş uygulaması

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ: 3-5 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 30 CM

04.05.2018 tarihli toplantıda alınan karara göre yapıdaki çatlakların etrafı açılmış olup kontrol heyetine sunum yapılmıştır. Etrafı açılmayan diğer  çatlakların da genişlik ve derinliklerinin ortaya çıkarılması için çatlakların açılmasına  (28.05.2018 tarihli İdare ile Şantiye toplantısı)

Mevcut çatlakların derinlik ölçülerinin alınıp projeye işlenmesine, (04.05.2018 tarihli Şantiye toplantısı Zeynep Ahunbay hoca katılımlı)     

Cephede tespit edilen çatlaklarda ise özgün yapım sistemine uygun olarak dikiş veya harç dolgu yapılarak müdahale edilmesine karar verilmiştir. (05.06.2018 tarihli Ayasofya toplantısı)

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:  1-3 CM ARASIDERİNLİĞİ: 12 CM

-Güney cephe kemer çatlaklarına dikiş uygulaması

GENİŞLİĞİ:   3-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-25 CM ARASI

GENİŞLİĞİ:   3-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-25 CM ARASI

GENİŞLİĞİ:  2-10 CM ARASIDERİNLİĞİ:  20-25 CM ARAS

çatlağın dıştan ve iç mekandaki görünümü

GENİŞLİĞİ:   5-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  10-50 CM ARASI

doğu cephesi-kütüphane ,kemerden döşeme kotuna dek inen yapısal çatlak-onarım sonrası

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:   10-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-70 CM ARASI

Doğu cephesinde apsis duvarında tespit edilen çatlak genişliği 2 cm dir.Kütüphane  kuzeybatı duvarında ek duvarın ayrışması

Yapının beton donatılı pencere doğramaları projesine uygun olarak mermer  olarak  yenilenmesi

Mermer tozu ve kaymak kireç karışımı ile yerine takılan mermer cam çıtaları

Batı cephesi muhdes beton pencerelerinin mermer  doğrama olarak yenilenmesi

-Ana kubbe karkası ahşap konservasyon uygulamaları

Öncelikle kubbede ince mekanik temizlik yapılarak, çatlak ve galeri boşluklarda bulunan toz ve böcek kalıntılarının  vakumlu el aletleri yardımı ile ahşaptan uzaklaştırılması sağlandı. Daha sonra özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan galeri boşlukları ve çatlaklardan içeriye  insektisit enjekte edildi.Kubbe özgün ahşap elemenlarında arız olan böceklerden el pülverizatörü ile basınçla doku içerisine girmesi sağlanarak yüzeysel  dezenfeksiyon yapıldı. Özgün ahşap elemanların yüzeyinde bulunan çatlak ve galeri boşlukları hazırlanan tutkal ve talaş tozu karışımlı malzeme ile doldurularak kapatıldı. Son olarak tüm ahşap elemanların konsolidasyonu için hazırlanan karışım yüzeye uygulandı.

Özgün ahşap elemanlarda 3 aşamalı konsolidasyon  uygulaması

-Ahşap kubbe karkas restorasyonu

Mevcut meşe kaburgaların kagir duvara oturduğu alanlarda bulunan yastıklar, kubbe etek noktalarından su alması sebebi ile oluşan yaş çürüklük zamanla kuru çürüklüğe dönüşmüş ahşaptaki zararlıların çoğalabilmesi ve yaşayabilmesi için daha elverişli ortam haline gelmiştir. Bu sebeple kaburgaların oturduğu yastıklarda,  aynı kesitli yeni meşe yastıklarla  değişimleri yapılmıştır. Mevcut yastıklar yerinde kalıbı alınarak uygun eğrisellikte ve boylarda hazırlanarak emprenye edilmiş kurutulmuş meşe elemanlar ile değişimleri yapılmıştır.

Kaburgaların yastık üzerine oturduğu kısımları en büyük zararı gördüğünden kesilerek yerine aynı özellikte ve detayda meşe kaburgalar konmuştur.Yeni kaburgaların ekleri  işkence ile sıkılarak alıştırılması beklemiştir. Daha sonra yeni eklenen kaburganın yüzeyi traşlanarak mevcut kaburga ile bütünleşmesi sağlanmıştır.

Yan Takviyeler;

Kaburgalara yapılan yeni eklerin her iki yanına yan takiyeler yapılarak bu takviyeler, dışarıda korunan ahşap kaplama ve içeride korunan bağdadi kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile biri önde biri arkada olacak şekilde hem yeni kaburga ekine hem de mevcut kaburgaya sabitlenmektedir.

Kot Alma Takviyeleri;

Yerinde korunan 64 adet kaburga ve özgün ahşap kaplamalardaki kot farklılıkları sebebi ile kubbedeki kot farklılıklarını düzeltmek amacı ile yapılmış olan eklerdir. Kaburgaların üzerinde  daha önceki müdahaleler sebebi ile çok fazla çivi deliği bulunmakta idi. Bu delikler konservasyon uygulamalarında kapatılarak ahşabın mukavemeti güçlendirilmiş olduğundan, yeni yapılan kot alma takviyeleri kaburgaların yanlarına alıştırma yapılarak sabitlenmiştir.

Fırınlanmış ve emprenye edilmiş meşe kaplamalar özgün ahşap kaplama yönlerine uygun olarak yerleştirilmiş, tork vidaları ile ahşap konstrüksiyona sabitlenmiştir. Kaplamaların yüzeyinde özgünde olduğu üzere kurşun altı çamur sıvayı tutması için geleneksel yöntemle keser çentikleri açılmıştır.

-Kubbe etek kısmında yapılan güçlendirme imalatı

Çürüyen ve bozulan ahşap dış çember yastıkları itinalı olarak alınmıştır. Kinişli yabancı çıtalı en birleştirme tekniği ile eğrisel dış çember yastıkları birleştirilmiştir.

Etek dış yastık ön kısmına paslanmaz elemanlar ile çemberleme yapılarak kubbenin rijitliği sağlanmıştır. Yapılan paslanmaz elemanın ön ve üst kısmı galvaniz saç ile dönülmüştür.

-Harim ana kubbe çamur sıva ve kurşun imalatı

-Ana kubbe iç yüzeyindeki  sıvanın alımı sonrası hasarlı ve özgün olmayan ahşap bağdadi çıtaların belgelenerek sökülmesi ve Özgün dokuya uygun olarak meşe çıtalarla yenilenmesi ve geleneksel horasan bağlayıcılı bağdadi sıva yapılması

– Ana kubbenin restorasyonu sonrası, 2.etapta tüm üst örtüde kurşun ve çamur sıvanın alınması

Kariye Camii üst örtü (çatı) genel görünüm

Güney galeri ana kubbesinin kurşunlarının alınması

Mihrabın sağ ve solunda yer alan odaların (diakonikon/protesis) kubbe ve kubbe tonozlarında donatılı beton şap açığa çıkarılmıştır. 16.01.2018 tarihli Bilim Kurulunun almış olduğu karar üzerine kubbe üzerindeki donatılı betonlar alınmamıştır.

Güney galeri yarım kubbesi alımı sonrası

Üst örtü kurşun sökümü öncesi-sonrası, genel görünüm

Üst örtü kurşun altı çamur sıvanın alınması

-Alınacak toprak dolgu alanı ve kubbe örtüleri laserscaner ile taranarak belgelenmiştir.

İç ve dış son cemaat mahallerinin kubbe örtüleri; laserscaner ile alınan tarama verisi.

Üst örtü sistemindeki dolguların alınması

Parekklesion üst örtü güney yönünde toprak dolgu katman araştırması Kubbe kasnakları ve askı kemer cephelerinde yapılan çimento bağlayıcılı sıva ve derzlerin alınması sonrasında, üst örtüde dolgu katman tespiti için araştırma sondajı yapılmıştır. Sondaj sonrası 30 ila 90 cm arasında değişen yükseklikte farklı katmanlar tespit edilmiştir.  Sondaj yapılan noktada toprak dolgu içerisinde tuğla, mermer parçaları, moloz taşlar, keramik parçaları bulunmuştur. Ayasofya Bilim Kurulu tarafından yerinde yapılan incelemeler sonucunda moloz taş, mermer parçaları ve keramik parçalarından oluşan toprak dolgu tabakasının üst örtü sisteminde ciddi bir ağırlık yaptığı belirtilmiştir. 17.07.2017 tarihinde Bilim Kurulu ile alınan karar doğrultusunda çatı örtüsünde yapılan sondaj sayısı arttırılmıştır. Bu araştırma sondajları yerinde Prof. Dr. Asnu Bilban Yalçın tarafından incelenmiştir.

SONDAJ YAPILAN ALAN

Üst örtüde (çatı örtüsünde) bulunan ve yapıya statik olarak ağırlık veren ortalama 50 cm. kalınlığındaki dolgunun katmanlar halinde alınmasına 16.01.2018 tarihinde Ayasofya Danışma Heyeti tarafından karar  verilmiştir. Alınan karar doğrultusunda tüm çatı öncelikle belli aralıklarla karolajlanıp numaralandırılmıştır. Öncelikle ortalama 10 cm. yüksekliğindeki toprak dolgu alınmıştır. Altan çıkan  yüzey danışman heyetince değerlendirildikten sonra alt katmanların alımına devam edilmiştir. Her katman çatı üzerinden tamamen alındıktan ve  danışman heyetince yerinde görüldükten sonra bir alt katmana geçilmiştir. Dolgu tabakası Kariye Camii Müzesi yetkilileri denetiminde  alınmış, dolgular elenip, çuvallanıp, çuvallar da karolaj numaralarına  göre etiketlenmiştir.

 çatı örtüsünde dolgu alanı plan karolaj

Dolgu alımına güney galeri (parekklesion) üzerinden başlanmış ve horasan katmanına ulaşana kadar katmanlar halinde çamur ve gevşek katmanları alınmıştır. Toprak dolgu içerisinde keramik, mermer parçaları ve tesseraların mevcut olması nedeni ile numaralanmış her bir dolgu katmanı ayrı ayrı elenmiştir. (İdari Toplantı 11 –  07.03.2018 )

•sondaj kesiti araştırması sonrası katmanların kalınlık ve malzeme tespiti yapılmış, yapılan tespitler doğrultusunda en üstten başlanarak en alttaki katmana zarar vermeyecek şekilde tüm katmanlar ufak el aletleriyle, teknik ekip gözetimi ve  Kariye Camii/ müze denetiminde yatayda yüzeyden sıyrılarak alınmıştır.

Dolguların numaralandırılarak katman katman çuvallanması

Çatı üst dolgunun elenmesi

-Çatı örtüsü dolgu alımı sonrası açığa çıkan anforaların dikkatli bir şekilde aşağıda belirlenen yere indirilmesi, koruma altına alınması. Kırık halde çıkarılan bir adet numune anforanın onarılması,

Güney galeri ana kubbe kasnak kaidesinin güney yönünde açığa çıkarılan betonarme şaplı bölümün yapılan araştırma sondajı sonrasında altının boş olduğu ve ahşap ayaklarla desteklendiği görülmüştür.  Ortalama 2.60 m.x 2.30 m. ölçülerindeki bu ara hacimle ilgili yapılan araştırmalar kapsamında bu kısmın Amerikan Bizans Enstitüsü tarafından yapılan araştırma  kazısı sonrasında üst örtüdeki dolgu kotunu eski haline getirmek için yapıldığı düşünülmektedir.

Amerikan Bizans Enstitüsünün yaptığı araştırma kazısı-1960 lar ve betonarme ara hacim (betonarme kapama)

Güney galeri (parekklesion) ana kubbesinin güney yönündeki betonarme ara hacim

Güney galeri üst örtüde donatılı betonun spiral makinesi ile küçük  karolajlar halinde  kesilerek küçük murç ve çekiç yardımı ile alınmasına, (15 Nolu toplantı 04.05.2018) -8 nolu 29.11.2017  tarihli toplantıda belirlenen müdahale yöntemi

Dilim aralarındaki dolgu katmanının alınması

İç son cemaat mahali (iç narteks) kubbelerinin  çamur sıvası alındıktan sonra kubbelerin dilimli kubbe olduğu ve bu dilim Aralarının geçmiş dönemlerde doldurularak düz satıhlı bir hale getirildiği  tespit edilmiştir.

17.07.2017 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu toplantısında dilimli kubbe karkas sisteminin tespiti için istenilen araştırma raspası yapılmış, tuğla karkasın belli bir düzen içerisinde olmadığı görülmüştür.

-Üst örtü dolgu alımı sonrası açığa çıkan çatlaklar

İç son cemaat mahali kuzey kubbede yapısal çatlak/ dış kubbe çeperi ve iç yüzeyden yansıması

ÇATLAĞIN  DIŞTAN;

GENİŞLİĞİ: 7-10 CM ARASI

DERİNLİĞİ: 20-30 CM ARASI

Dış son cemaat mahalinin(dış narteks) güneybatı köşesindeki kubbe tonozda yer alan çatlağın etrafı açıldıktan sonra

-Güney galerinin (parekklesion) merkezi kubbesindeki yapısal çatlaklar

ETRAFI AÇILMADAN ÖNCE ÇATLAKLARIN GENİŞLİĞİ: 1-3 CM ARASI

Güney galeri (parekklesion) ana kubbe kasnak kaidesindeki çatlaklar

Son cemaat mahali (Dış narteks) tonozlarındaki çatlaklar

İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu

İç narteks dilimli kubbelerin konservasyonu ve restorasyonu

ÜST ÖRTÜDE STATİK- GÜÇLENDİRME UYGULAMALARI

STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME

STATİK PROJE: ÇATI 4-D HİBRİTEX

STATİK PROJE: ÇATI PASLANMAZ HATIL

STATİK PROJE: KUBBE PASLANMAZ ÇEMBERLEME

tüm çatıda 4D hibritex uygulaması

4-D HİBRİTEX sonrası güçlendirme ve horasan sıva uygulaması

Kubbelerde ve eteklerinde çemberleme yapılması

– Üst örtüde kalkan duvarlarına ve askı kemerlere paslanmaz çelik hatıl yapılması

KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU

KURŞUN ALTI HOROSAN ŞAP

KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ

KURŞUN ALTI HAFİF DOLGU

KURŞUN ALTI ÇAMUR HARÇ

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

KUBBE KURŞUN KAPLAMA

Kurşun altı  çamur sıva yapımı sonrası kurşun kaplama yapılması

Restorasyon sonrası kubbe ve tonozlar 2023

İç mekan restorasyon uygulamaları

1- Zemin koruma-kapama uygulaması ve iç ahşap iskele – platform kurulması

Harimin özgün doğal taş kaplama zemini restorasyon çalışmaları süresince korumak için 24.04.2014 Ayasofya Bilim Kurulu kararı doğrultusunda Konservasyon  uzmanlarınca verilen rapora göre koruma-kapama uygulaması yapılmıştır. Koruma  katmanı özgün döşeme üzerine nem geçirmez örtü (tyvek) üzeri 0 numara silis kum yayılıp üzerine 10mm su kontrası kapatılarak zemin koruma-kapama çalışması yapılmıştır.

Harim (naos),güney galeri (parekklesion), nartekslar (son cemaat mahalleri) dinlenme odası/kütüphane (aneks), sağ ve sol odalarda iç ahşap iskele-platform  kurulması

İç mekanlarda zemin koruma-kapama ve ahşap iskele imalatı

İç mekan kagir yüzeylerde yapılan çalışmalar

-İç cephe yüzeylerinde kağıt hamuru ile temizlik

İç cephelerde hasarlı ve çimento katkılı derzlerin itina ile raspa edilerek alınması ve özgün harç terkibine göre yapılması

Kütüphane/ çimento sıva raspası

Derz alımı –mekanik temizlik

Derz dolgu- derz yapımı

Uygulama öncesi askı kemer derzleri

Uygulama sonrası

Görevli Odası (Protesis)/ Uygulama öncesi ve uygulama sonrası  y.kubbe

-Özgün derzlerin sağlamlaştırılması (kılçal çatlak onarımı ve mikroenjeksiyon)

Özgün derz kılcal çatlak onarım

Özgün derzlere mikroenjeksiyon uygulaması

-İç mekanda tuğla-taş çürütme/ tümleme

– İç mekanda mevcut yapısal çatlaklarda dikiş uygulaması /onarımı 

-Güney galeri (parekklesion) alt kotunda bulunan sarnıçlarda dikiş uygulaması

– Üst kat kütüphanede raspa sonrası açığa çıkan yapısal çatlaklar (kuzeybatı-doğu)

Kuzeybatı -ana eksen üzerindeki çatlak- etrafı açılmadan önce

K.Batı etrafı açıldıktan sonra çatlağın; genişliği: 10-25 cm arası

derinliği: 130 cm

-Kuzeybatı ana eksen çatlağı üzerinde yer alan yapısal çatlağın dış ve iç cepheye yansıması

-Doğu yönündeki yapısal çatlağın öncesi ve sonrası / dış ve iç cepheye  yansıması ve onarım sonrası

ÇATLAĞIN;

GENİŞLİĞİ:   10-25 CM ARASI

DERİNLİĞİ:  20-70 CM ARASI

-Dinlenme odası güney duvarı ve tonozunda yer alan yapısal çatlak

Dinlenme odası güney duvarındaki yapısal çatlak beşik tonozda da devam ediyor,2014

etrafı açılan çatlak/ akselerometre ve deplasman sensörü yerleştirilerek hali hazırda yapı hareketleri izlenmektedir.

Harimin kuzey duvarındaki çatlağın georadar ile tespiti sonrası bu kısımdaki mermer bir panonun facing yöntemi ile itinalı bir şekilde .Belirlenen bu çatlak ile ilişkili olduğu düşünülen diğer çatlakların da durum tespitleri yapıldı. Buna göre çatlağın mermer pano üst kotunda taş-tuğla örgü yüzeyde, askı kemeri ve pandadif ile birleştiği noktada da devam ettiği görüldü.

Harim kuzey cephesi duvarda yapılan derz ve mermer pano sökümünün rölövesi

Restorasyon sonrası kuzey cephe

Mermer sökümü yapılan duvardaki 3d jeoradar  verileri

Dinlenme odası güney duvarındaki çatlak ile harim kuzey duvarındaki çatlak aynı taşıyıcı duvar ekseninde yer almaktadır.

(4.09.2014 İdare kararı ile)

Mermer panonun sökülmesi sonrası; Çatlak, 8 cm genişliğinde 45 cm derinliğinde yüzeyde okunabilen en geniş boşluk

Mermer pano altında; beden duvarında yer alan çatlağa dolgu yapılması

Numaralanmış mermer pano parçalarının konservasyonu

Mermer parçalarının duvar yüzeyine yerleştirilmesi ve sonrası

Harim kuzey-batı cephesi askı kemer alınlığında  ve üst kotunda kagir (taş-tuğla) yüzeyde devam eden yapısal çatlak; taş-tuğla örgü derzlerinde yapılan araştırma raspası sonrası açığa çıkartıldı. Ve sonrasında mermer kotundan itibaren dikiş uygulaması yapıldı.

Yüksek kasnaklı Ana kubbenin  taşıyıcı ayaklarındaki yapısal çatlaklar / öncesi- sonrası

Askı kemerlerindeki yapısal çatlaklar ve onarım sonrası

-Ana mihrap, yarım kubbesindeki yapısal çatlaklara dikiş uygulaması

Kütüphane penceresinin sağ ve sol yönünde yer alan duvar çatlakları ve onarımı

KUZEY GALERİ(ANNEKS) ZEMİN KATTA (DİNLENME ODASI) YAPILAN GÜÇLENDİRME

İstanbul II Nolu Yenileme Alanları Kültür Varlıkları Bölge Kurulu 13.03.2018 tarihli 2553 sayılı kararı ile;

Prof. Dr. Feridun Çılı imzalı teknik rapor- kemer hesaplamaları 

17.07.2017 tarihinde Bilim kurulunun aldığı karar doğrultusunda gergi sistemi hesapları ve projesi yapılmıştır.

Anex deki kemer arası gergilerin prensipte uygun bulunduğu, statik hesaplamaların yapılarak projelendirilmesine karar verilmiştir.  (03.11.2017 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu kararı)

Anneks kemerlerindeki açılmayı engellemek için, 3 cm çapında ve 2.30 kotunda kemerin alt noktasından geçen paslanmaz

gergi demirlerine ilişkin proje uygun bulunmuştur.  (16.01.2018 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu kararı)

Gergi ucu naos mermerler dikkate alınarak kagir duvar başlangıcından 20 cm. içeride bitirilecektir. Gergi 30 mm çapında, flansh 250 mm. Ebadında olacaktır.

kemer ve ankastre kemer olarak idealize edilerek oluşan itkiler hesaplanmış ve aisi316 kalitesindeki üretilecek olan gerginin çapı bu üç durum için hesaplanan en elverişsiz itkiye göre belirlenmiştir, (16.02.2018)

-Dinlenme odası paslanmaz gergilerin montajı

– Gergi mesnet yuvalarına enjeksiyon verilmesi

Gergi flanşlarının etrafındaki kurşunun kesilmesi ve sıkıştırılması

İÇ MEKANDA  DÖŞEME RESTORASYONU VE KONSERVASYONU

Öncelikle tabanda yer alan beton döşeme mekanik yöntemlerde alttaki orijinal dokuya zarar vermeden yerinden kaldırıldı. Daha sonra  döşeme altından çıkan, orijinal tuğla taban döşemelerinin önce fotoğraf ile belgelemeleri yapıldı. Daha sonrasında mevcut hallerinin bilgisayar ortamında çizimleri yapılarak hasar tespit ve müdahale paftaları hazırlandı. Daha sonra şeffaf asetat üzerine tuğlalar birebir ölçekle çizilerek konservasyonları yapılmak üzere yerlerinden kaldırıdı. Temizlik ve konservasyon uygulamaları yapılan tuğlalar kireç harcı ile orijinal yerlerine takıldı. Tuğlalların arasındaki boşlukların ve derzlerinin dolgu işlemi bittikten sonra tuğlaların bitiş yerlerine kenar bantları yapıldı.

ÖNCESİ- Yapının Kuzey bölümünde ki dinlenme odasının beton şap döşemesi

SONRASI- Pişmiş toprak tuğla döşeme


Kuzey galeri (aneks) zemin döşemesi belgeleme ve çizim çalışmaları

Kuzey galeri bölümü zemin döşemesinin karolaj, numaralandırma ve fotoğrafla belgeleme çalışmalarının ardından, dijital ortamda rölöve, hasar tespit ve müdahale paftaları hazırlanmıştır.

Sol oda (protesis) beton döşeme kırımı

Dinlenme odası zemin döşeme konservasyon sonrası

özgün döşemeye koruma kapama yapılması

Konservasyonu yapılan tuğlaların üzerine nem önleyici şilte döşendi. Şilte üzerine silis kumu serildi. Silis kumu teraziye getirilerek üzerine su kontrası döşenerek orijinal tuğla döşemeler koruma altına alındı. Üzerine ahşap zemin döşemesi yapıldı.

Kuzey Galeri Döşeme  Konservasyon Sonrası Ahşap Kaplama yapılması

 Yapılan ahşap döşemesi fırınlanmış 1. sınıf çam malzemedir. Üzerine ahşap koruyucu sürülmüştür.

Dış narteks (son cemaat mahali) ve Paraklesion  beton döşeme nin alınması  ve Osmanlı dönemine  uygun olarak  şeşhane döşeme  yapılması

Dış narteks (son cemaat mahali)

Dış narteks (son cemaat mahali)

AYDINLATMA

Harim ve kuzey galeri  aydınlatma avan projesi, plan ve kesit anlamında gerekli armatürler yerleştirilip kodları ile birlikte lejantları da yapılarak kontrollere sunuldu. Armatürlerin montaj detayları; kontroller genel aydınlatma için gergi üzerine ray takılarak armatürlerin montajının yapılmasına karar verdiler

GÜÇLENDRİME VE ÇEVRE DÜZENLEME UYGULAMALARI

ZEMİN İYİLEŞTİRME/ MİNİ KAZIK  UYGULAMASI

Zemin ıslahı mini kazık uygulaması öncesinde sahada yapılan deneme delgi çalışması

KARİYE CAMİİ ŞANTİYESİ ZEMİN İYİLEŞTİRME UYGULAMASI TOPLANTI KARARLARI

25.09.2018 tarihli Şantiye toplantısı 

1.Madde: Zemin araştırma ön raporu ile zemin güçlendirme önerisinin ivedilikle ilgili Koruma Kuruluna sunulmasına, bu süreçte de uygulama projelerinin hazırlanmasının devamına,          

2.Madde: 04.09.2018 tarihli toplantıda alınan 3. karar ile ilgili Prof. Dr. Mustafa Erdik ile görüşülmüştür. Buna göre;

 -Zemin firması ile konuşularak hazırlanan zemin iyileştirme projesinin Bilim Kurulu ile de paylaşılması,

04.10.2018 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu toplantısı                                                                                                                               

1.Madde: Zemin etüdü sonuçları ve heyelan önleme önerilerinin sunumu yapılmıştır. Firma tarafından zemin sismik tomografisinin birkaç farklı profilden acil olarak yapılmasına ve Danışma Heyeti üyelerine sunulduktan sonra sonuçlara göre fore kazık noktalarının değerlendirilmesi konusunda görüş birliğine varılmıştır. Aynı zamanda Kariye Müzesi doğu yönündeki duvarın etüd edilmesi yönünde tavsiye kararı alınmıştır.

23.01.2019 tarihli Şantiye toplantısı

2.Madde: Zemin firması tarafından çizilen 2 alternatifli (fore ve mini kazık) zemin güçlendirme projelerinden;

     – ‘’Mini Kazık’’ alternatif önerisinin uygulama açısından daha uygun olduğuna,

     – Bu avan proje önerisinde belirlenen kazık hatlarından bahçe duvarlarının doğusundaki hattın (arkeolojik kalıntılar ve parsel problemleri nedeniyle) iptal edilmesine,

     – Bu iptalden dolayı yapılmış zemin hesaplarında oluşacak eksikliği gidermek adına ise Kariye Müzesinin bitişiğinde önerilen kazık hattının daha da güvenli hale getirilmesine (kazık çaplarının ya da sayılarının arttırılarak kuzey ve güney yönünde uzatılması) karar verildi.

29.03.2019 tarihli Şantiye toplantısı

1.Madde: Zemin güçlendirme mini kazık avan projesinde başlık kirişlerinin sürekli olmasına, kullanılacak olan betonun özellikli  olmasına,  

2.Madde: Zemin güçlendirme mini kazık avan proje ile yapısal hesap ve modellemelerin avan projesinin çizilirek 29.04.2019 tarihinde şantiyede yapılacak toplantıda değerlendirilmesine,

29.04.2019 tarihli Şantiye toplantısı

1.Madde: Yapılması ön görülen zemin güçlendirme mini kazık uygulama sırasında ve uygulama sonrası, meydana gelebilecek depremler sonrası ve statik hesap ve model için  yapı sağlığı izleme sisteminden detaylı (deplasman verisi ile birlikte çevresel iklim verileri) rapor alınmasına,

2.Madde: Zemin güçlendirme mini kazık avan projesinin 03.05.2019 tarihinde Ayasofya Bilim Kurulu’na sunulmasına,

4.Madde: Zemin güçlendirmesi yapılmadan yapıya önerilen güçlendirme yöntemlerinin uygulanamayacağına,

6.Madde: Çatı örtüsünün kapatılması ve çatı örtüsü restorasyon uygulamalarına geçilebilmesi için zemin güçlendirme projesinin uygulanmasına, uygulandıktan sonra ise yapının zemine kurulan sistemlerle altı ay izlenerek alınacak veriler doğrultusunda çatının kapatılıp kapatılmayacağına

03.05.2019 tarihli Ayasofya Bilim Kurulu toplantısı

 1.Madde: Danışma heyeti üyelerine Kariye Müzesi zemin güçlendirme mini kazık projesi sunulmuştur. Prof.Dr. Mustafa Erdik mühendislik açısından projenin uygun olduğunu ifade etmiştir. Yapıya en yakın noktada örnek olarak yapılacak düşey kazık ve yatay çivi rotary sondajları ile ilgili, titreşim seviyelerinin müzede kurulu akselerometreler vasıtasıyla ölçülmesine; bir sorun tespit edilmediği taktirde projenin uygulamaya geçilmesi hususunda görüş birliğine varılmıştır.

21.05.2019 tarihli Şantiye toplantısı

 4.Madde: Zemin iyileştirme projesinin toplantı kararı ile birlikte kurula gönderilmesi

21.05.2019 tarihli Şantiye toplantısı

10.Madde: Mini kazık ve zemin çivisi örnek uygulamanın kurul kararından sonra ilgili ekipler eşliğinde yapılması ve sonucun Prof. Dr. Mustafa Erdik tarafından yorumlanmasına

22.07.2019 tarihli Şantiye toplantısı

5.Madde: Bakanlıkta devam eden benzer uygulamaların verilerinin Danışma Heyetine örnek olarak  gösterilmesinin İdare tarafından  araştırılmasına,(mini kazık deneme yapılması konusu)

6.Madde: Revize edilen bahçe zemin mini kazık uygulamasının Mustafa Erdik’e imzalatıldıktan sonra bilgi amaçlı olarak Koruma Kurulu’na gönderilmesine (uzay çatı ayakları uygulamaya engel teşkil ettiğinden proje revize edildi)

MİNİ KAZIK VE ZEMİN ÇİVİSİ ÇALIŞMALARI (MART 2020 –HAZİRAN 2020)

1-mini kazık hattının belirlenmesi

2-mobilizasyon tamamlanması

3-mini kazık malzemelerinin alana getirilmesi

4-mini kazık hattı için  arkeolog eşliğinde kazı yapılması

5-mini kazık topografik ölçümlerin yapılması

6-ağaçların taşınması (işi engelleyen)

7-çimento temini

8-mini kazık delgisinin yapılması

9-mini kazık demirlerinin hazırlanılması

10-mini kazık demirlerinin yerleştirilmesi

11-mini kazık enjeksiyonunun yapılması

12-mini kazık delgi sonucu çıkan molozun atılması

13-başlık kirişi kazısının yapılmması

14-başlık kirişi demir ve kalıbının bağlanması

15-mini kazık demirinin yerleştirilmesi

16-başlık kirişi betonunun dökülmesi (c30)

17-zemin çivisi malzemelerinin alana getirilmesi

18-zemin çivisi montaj hazırlıklarının yapılması

19-zemin çivisi delgi yapılması

20-zemin çivisi iç enjeksiyon tüpünün delgi yerine yerleştirilmesi

21-zemin çivisi başlıklarının montajı ve çekme testlerinin yapılması (3 adet ankrajda)

MİNİ KAZIK HATTININ BELİRLENMESİ

MOBİLİZASYON

MİNİ KAZIK MALZEMELERİ

MİNİ KAZIK HATTININ ARKEOLOG EŞLİĞİNDE KAZI YAPILMASI

MİNİ KAZIK TOPOĞRAFİK ÖLÇÜMLERİ

AĞAÇ TAŞINMASI

MİNİ KAZIK DELGİ YAPILMASI

MİNİ KAZIK DEMİRLERİNİN HAZIRLANMASI

MİNİ KAZIK DEMİRLERİNİN YERLEŞTİRİLMESİ

MİNİ KAZIK ENJEKSİYONU

BAŞLIK KİRİŞİ KAZISI YAPILMASI

BAŞLIK KİRİŞİ DEMİRLERİNİN BAĞLANMASI

BAŞLIK KİRİŞİ KALIP YAPILMASI VE  C30 BETONUNUN DÖKÜLMESİ

ZEMİN ÇİVİSİ MALZEMELERİ

ZEMİN İYİLEŞTİRME UYGULAMASI ZEMİN ÇİVİSİPLANI

ZEMİN ÇİVİSİ MONTAJ HAZIRLIĞI (İÇ ENJEKSİYON TÜPÜNÜN HAZIRLANMASI)

ZEMİN ÇİVİSİ DELGİ YAPILMASI

ZEMİN ÇİVİSİ İÇ ENJEKSİYON TÜPÜNÜN DELGİ YERİNE YERLEŞTİRİLMESİ

ZEMİN ÇİVİSİ BAŞLIKLARININ MONTAJI VE ÇEKME TESTLERİNİN YAPILMASI

-TEMEL GÜÇLENDİRME ÇALIŞMALARI

Yapı çevresinde belirlenen noktalarda temel tespiti için muayene çukuru açılmıştır. Bilim Kurulu kararı doğrultusunda temelleri birbirine bağlayıp homojen bir sistem yapmak amaçlı temeller karot ile delinip içerisine çelik mil ve yüksek mukavemetli enjeksiyon imalatları yapılmaktadır.

TEMELLERE GÜÇLENDİRME AMAÇLI GERGİ YAPILMASI (ROD 60 GERGİ)

Türbede yapılan uygulamalar

Türbede georadar tarama yapılması

Türbede enjeksiyon yapılması

Türbede mini kazık yapılması

Restorasyon öncesi

Restorasyon sonrası

ÇEVRE DÜZENLEME

ÖNCESİ

SONRASI

AYDINLATMA  UYGULAMALARI

KONSERVASYON  UYGULAMALARI

Güney galeride (Parekklesion) belgeleme çalışmaları kapsamında ana kubbede UV çekimi (Ultraviolet /Mor ötesi) ve yan ışık çekimi

Freskli yüzeylerde belgeleme yapılması ve müdahale paftalarının hazırlanması

Mozaikli yüzeylerde belgeleme yapılması, ve müdahale paftalarının hazırlanması

Mozaikli yüzeylerde toz alma , kapak ve tessara sağlamlaştırma

Mozaikli yüzeylerde toz alma , kapak ve tessara sağlamlaştırma

Mozaik yataklarındaki  ayrılmaları  bağlamak için mikro enjeksiyon yapılması

Mozaik yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Mozaik yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Freskli (duvar resmi) yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Mermer kaplamarda özelliğini yitirmiş çimento – kireç harçlı ve hasarlı derzlerin alınması ve yeniden yapılması

Mermer yüzeylerde  derz yapılması

Freskli (duvar resmi) yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Freskli (duvar resmi) yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Freskli (duvar resmi) yüzeylerde mikro enjeksiyon yapılması

Freskli (duvar resmi) yüzeylerde akrilmat ile sağlamlaştırma yapılması

Freskli alanlarda yapılan onarım harç dolgu yüzeylerin renklendirilmesi

Freskli alanlarda saf su ile yapılan lokal temizlik

Freskli alanlarda oluşan tuzlanmanın alınması

Freskli alanlarda oluşan tuzlanmanın yoğunluğunun ölçülmesi ve yüzeyden alınması

Freskli yüzeylerde facing yapılması

Tozuyan özgün sıvaların sağlamlaştırılması (Kireç suyu)

DEMİR VE DEMİR ALAŞIMLI ELEMANARIN TEMİZLİĞİ VE KORUYUCU SÜRÜLMESİ

DEMİR VE DEMİR ALAŞIMLI ELEMANARIN TEMİZLİĞİ VE KORUYUCU SÜRÜLMESİ

DEMİR VE DEMİR ALAŞIMLI ELEMANARIN TEMİZLİĞİ VE KORUYUCU SÜRÜLMESİ

DEMİR VE DEMİR ALAŞIMLI ELEMANARIN TEMİZLİĞİ VE KORUYUCU SÜRÜLMESİ

DEMİR VE DEMİR ALAŞIMLI ELEMANARIN TEMİZLİĞİ VE KORUYUCU SÜRÜLMESİ

www.taksimyapi.com.tr

Löp Bilgiler

KARİYE CAMİİ

Yorum yapın

İstanbul’da XV. yüzyıl sonunda kiliseden çevrilmiş cami.

Müellif: SEMAVİ EYİCE

Edirnekapı’nın Haliç’e bakan yamacında bulunan mâbed, Bizans döneminin önemli manastırlarından Khora’nın Îsâ’ya adanmış kilisesidir. Tarihçesi ve ilk yapısı hakkında birçok bilgi olmakla beraber bunlardan büyük bir kısmı tarihî gerçeklerle uyuşmamaktadır. Khora kelime olarak bir yerleşim yerinin dışını, taşrayı ifade etmektedir. Türkçe’de “köy” anlamındaki karyeden gelen kariye de bir bakıma bunun tercümesidir. IV. yüzyıl başlarında Konstantinos tarafından yaptırılan surların dışında kaldığından manastıra bu adın verildiği ileri sürülürse de bu görüş pek inandırıcı değildir. Fakat kilisenin içinde Îsâ ve Meryem’i tasvir eden mozaiklerde her ikisinin de adları ile birlikte Khora kelimesinin yazılmış olması bunun mistik bir anlamı olduğunu gösterir. Bazı eski filozofların Tanrı’nın sınırsızlığını ifade eden tarifleri Geç Bizans devrinde Îsâ ile Meryem’e de yakıştırılmıştır. Böylece Khora sıfatı her türlü çerçeveyi aşan bir âlemi belirtmektedir.

Öteden beri Khora Manastırı ve Kilisesi’ni İmparator Iustinianos’un VI. yüzyıl içinde kurduğu ileri sürülürse de IX. yüzyıla doğru yazıldığı bilinen bir kaynakta anlatılan bu kuruluş efsanesi gerçeğe uymaz. Manastır ilk defa, 742 yıllarında isyan edip kendisini imparator ilân eden bir valinin çocukları ile birlikte buraya kapatılması dolayısıyla zikredilir. Bundan sonra XI. yüzyıl sonlarında imparator olan I. Aleksios Komnenos’un kayınvâlidesi Maria Dukaina tarafından, o tarihlerde harabeye dönmüş olan yapıların restorasyonu ile kilisenin eskisine nazaran daha değişik bir mimaride yeniden inşası dolayısıyla ikinci defa anılır. Bugünkü binanın esasını teşkil ettiği sanılan bu kilise “Soteros” yani kurtarıcı Îsâ’ya adanmıştı. Fakat ardından yine tamir gerektiren binayı Aleksios’un küçük oğlu Isaakios Komnenos ihya ederek iç holünde kendisi için bir mezar yeri hazırlatmış ve buranın duvarında mozaik Îsâ tasvirinin bir köşesinde kendi portresini yaptırmıştır. Buna göre kilisenin bu orta kısmının XII. yüzyıla ait olduğu söylenebilir. IV. Haçlı Seferi sırasında (1204-1261) tekrar harap olan mâbedin Bizans İmparatorluğu ihya edildiğinde saray ileri gelenlerinden Theodoros Metokhites tarafından çok büyük ölçüde tamir ettirilip genişletilerek 1321’de tamamlandığı bilinmektedir. Bu sırada binanın güney tarafına bir ek şapelle batı cephesi önüne bir dış hol eklendiği gibi içi mozaikler ve fresko resimlerle bezenmiş, ayrıca Metokhites’in mozaik portresi iç kapının üstündeki Îsâ tasvirinin ayakları dibine yerleştirilmiştir. Theodoros’un manastıra komşu bir sarayı olduğu gibi bu dinî tesisin içinde de dostlarıyla ilmî konuşmalar yaptığı bir dairesi vardı. Palailogos sülâlesinden ve ileri gelenlerden birçok kişinin gömüldüğü manastır İstanbul’un fethine kadar kullanılmıştır. Kuşatma sırasında şehrin koruyucusu olduğu kabul edilen ve öteden beri Sarayburnu’nda bir manastırda muhafaza edilen Meryem ikonası surlara yakın olduğu için buraya getirilmiştir.

Fetihte ilk ele geçirilen yapılardan olan Khora Manastırı bir süre boş kalmış, şehrin içindeki bazı kilise ve harabeler bilhassa II. Bayezid döneminde camiye dönüştürüldüğünde Sadrazam Atik Ali Paşa tarafından camiye çevrilmiştir. Nitekim 953 (1546) tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri’nde “Kenîse (kilise) Camii” adıyla zikredilen mâbedin paşanın Çemberlitaş’taki evkafına bağlı olduğu kayıtlıdır. Türk döneminde Kahriye Camii olarak da adlandırılmıştır. İstanbul’daki sahâbe mezarlarından Ebû Saîd el-Hudrî’nin makam-kabrinin de burada olduğu kabul edilmektedir. Mimar Sinan’ın eserlerinin adlarını bildiren listelerden Tezkiretü’l-bünyân ve Tezkiretü’l-ebniye’den Mimar Sinan’ın Kariye Camii’ne yakın bir medrese inşa etmiş olduğu öğrenilmektedir. İstanbul medreseleri hakkında 20 Ağustos 1330’da (2 Eylül 1914) yazılan bir raporda, dört odalı ahşap bir yapı olan Kariye Medresesi’nin son derece harap bir durumda olduğu belirtilmektedir. Anlaşıldığına göre bu yıllarda medrese küçültülmüş ve daha sonra tamamen ortadan kaldırılmıştır. İstanbul’da tarihî binalara büyük zarar veren şiddetli depremlerden bahseden ve 1059 (1648) yılına ait olduğu kabul edilen bir belgeye göre (TSMA, nr. D. 9567) Kariye Camii XVII. yüzyıl ortasında oldukça hasar görmüştür. Öncekinden daha şiddetli olan ve camide önemli izler bırakan 1180 (1766) yılı depreminin hemen arkasından cami Mimar İsmâil Halîfe tarafından onarılmıştır.

Fetihten sonra Kariye Camii’ni gören yabancı seyyahların başında Fransız Albili Pierre Gilles bulunmaktadır. 1544-1550 yılları arasında Osmanlı topraklarında yaşayan, İstanbul ve çevresiyle ilgili incelemeler yapan Gilles, Konstantinos Sarayı (Tekfur Sarayı) ile Edirnekapı arasında bir yerde gördüğü kiliseden adını vermeksizin bahseder. Yine XVI. yüzyıl içinde Avusturya elçiliği papazı Stephan Gerlach da burayı ziyaret ederek caminin yanında bir medrese ile içinde ip bükenlerin çalıştığı kuru bir sarnıç bulunduğunu kaydetmiştir. Gilles gibi o da üç tarafında revaklar olan binanın içinin mozaik ve freskolarla süslenmiş olduğunu bildirir. Bu seyyahın bahsettiği kuru sarnıç, Karagümrük açıksu haznesinin (Vefa Stadyumu) arka tarafında Kasım Ağa Mescidi’nin yanında XIX. yüzyıl sonlarına kadar içinde ip bükenlerin çalıştığı yapı değilse Kariye Camii yakınında aynı iş için kullanılan ve bugün hiçbir izi kalmayan başka bir sarnıcın olması gerekir. Evliya Çelebi, XVII. yüzyılda Kariye Camii’nden onun “evvelce bir sanatlı kilise” olduğu şeklindeki tek cümle ile bahsederek herhalde içindeki zengin mozaik süslemelere işaret etmiştir. İstanbul’u dolaşan bazı yabancıların, seyahatnâmelerinde caminin içinde mozaikle işlenmiş resimler gördüklerini yazmalarından buradaki duvar resimlerinin bir kısmının üstlerinin açık olduğu anlaşılır. Nitekim tarihçi Joseph von Hammer-Purgstall, 1822’de basılan İstanbul’a dair kitabında bunların varlığından bahseder. İstanbul patriklerinden Konstantinos da Rumca’sı 1824’te, Fransızca’sı 1846’da basılan İstanbul hakkındaki kitabında yapıdaki mozaik süslemelerin varlığına işaret etmiştir. Fransız mimar ve seyyahı Charles Texier 1835’e doğru caminin ilk defa planını çizmek üzere ölçülerini almış, fakat bu kroki ve notları yayımlamamıştır. Aynı yıllara doğru A. Lenoir, Kariye’nin batı cephesinin bir rölövesini çizmiş ve 1840’ta bir kitapta neşretmiştir. Bunun en ilgi çekici tarafı, bu cephedeki kemerlerin üstlerinin dalgalı bir mahya hattına sahip olmasıdır. XIX. yüzyılın ikinci yarısı başlarında çekilen bir fotoğrafta da bu durum açık şekilde görülür.

Kariye Camii, 1875’te İstanbullu Rumlar’dan P. Kuppas tarafından yürütüldüğü söylenen bir onarım geçirmiştir. Nitekim Fransız mimarlık tarihçisi A. Choisy, 28 Eylül 1875’te ziyaret ettiği Kariye Camii’nin o sırada tamir edildiğini yazar. Bu onarımda batı cephesinin dışındaki kemerlerin üstleri düz bir mahya hattıyla kesilmiştir. Onarımdan önce çekilmiş bir fotoğrafla D. Galanakis adında bir ressamın çizdiği resim litografya olarak A. G. Paspatis’in 1877’de yayımlanan eserinde Khora Kilisesi’nin Bizans dönemindeki tarihçesiyle beraber basılmıştır. Aynı yıllarda Avusturyalı mimar D. Pulgher, İstanbul’daki Bizans kiliselerinin rölövelerinin yer aldığı büyük bir albüm halindeki kitabında Kariye Camii’nin pek gerçeğe uymayan planı ve cephe etütleriyle birlikte içindeki mozaik ve freskoların bir kısmının kopyalarını da neşretmiştir. Ayrıca 1886’da duvar resimlerinin bir de katalogu bastırılmıştır. İstanbul’da büyük zararlar veren 1894 depreminde Kariye Camii’nin bazı kısımları yine harap olmuş, hatta minaresi de yıkılmıştır. Ancak az sonra yeniden tamir edilen mâbedi, II. Abdülhamid döneminde İstanbul’a gelen Alman İmparatoru Kaiser II. Wilhelm ziyaret etmiştir. Alman mimar A. Rüdell, binanın rölövelerini büyük boyda bir kitap halinde 1908’de yayımlamış, Alexander van Millingen de büyük eserinde görülebilen duvar resimlerinin açıklamalı bir listesine yer vermiştir. Ayrıca İstanbul’daki Rus Arkeoloji Enstitüsü üyelerinden F. I. Schmit, Kariye Camii ve mozaikleri hakkında büyük bir eser neşretmiştir. İstanbul tarihi ve eski eserleri hakkında pek çok araştırması olan İhtifalci Mehmed Ziyâ 1910’da resimli bir kitapta bunları tanıtmıştır.

Ayasofya’da 1932’den beri mozaik araştırmaları yapan Thomas Whittemore başkanlığındaki Amerikan Bizans Enstitüsü 1948’de Kariye Camii’nde de çalışmalara girişti. O yıla kadar namaza açık olan cami vakıflardan alınarak müzeler dairesine bağlandı. Açıkta olan mozaikler temizlendiği gibi üstleri ince bir badana tabakasıyla örtülü olan güney tarafındaki ek kilisenin freskolarının meydana çıkarılmasına da başlandı. 1950’de Whittemore’un ölümü üzerine çalışmalar, merkezi Washington’da bulunan Dumbarton Oaks Bizans Araştırmaları Enstitüsü tarafından Paul Underwood’un başkanlığında bütünüyle yabancılardan oluşan bir ekiple sürdürüldü. Ousterhout’un hazırladığı, Kariye Camii’nin genel mimarisine dair monografya 1987’de yayımlandı. Binanın içindeki duvar resimlerinin tamamı ise dört büyük cilt halinde ayrıca basıldı. Bundan sonra Kariye tekrar cami haline dönüştürülmemiştir. Bu tarihî eserin 450 yıldan beri cami olarak kullanıldığı düşünülmeksizin içindeki bütün teberrükât eşyası kaldırılmış, ahşap minber Zeyrek Kilise Camii’ne taşınıp buranın orta bölümüne konulmuştur. Bizans Enstitüsü, binayı restore ettikten ve mimari bakımdan etraflı bir incelemesini yaptıktan sonra Kariye Camii Ayasofya Müzesi Müdürlüğü’ne bağlı olarak ziyarete açılmıştır. Semavi Eyice tarafından Kariye Camii’ne dair bol resimli bir monografya 1997 yılında İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak yayımlanmıştır.

Bugün mevcut yapıda mimari bakımdan çeşitli dönemlere işaret eden değişik duvar örgülerine rastlanmakla beraber binanın ana mekânı dört ağır pâyeye oturan dört kemerden meydana gelmiş, ortasında kubbe bulunan kiborion biçimindedir. XI. yüzyıla, yani Komnenoslar dönemine ait olduğu anlaşılan bu ana mekânın batı tarafındaki giriş holü de (narteks) Aleksios Komnenos’un oğlu Isaakios tarafından yenilenen kiliseye ait olmalıdır. Bu ana mekânın apsis kısmının iki yanındaki kubbeli ve apsisli küçük mekânların da bu döneme ait olması gerekir. XIV. yüzyıl başlarında bina Metokhites tarafından ihya edilirken ana mekânın sağ (güney) cephesine bitişik olarak yapılan ek ince uzun tek nefli bir şapel karakterindedir. Aynı zamanda batı tarafına bir dış hol eklenmiştir. Binayı iki taraftan saran bu eklerin dış cepheleri kör kemerlerle hareketlendirilmiştir. Yapının güney-batı köşesindeki çıkıntının aslında çan kulesinin kaidesi olduğu ileri sürülür. Kilise camiye dönüştürüldükten sonra içinde merdiven olan bu çıkıntı minarenin kürsüsü olmuştur. Burada dikkati çeken bir özellik, minare gövdesine yakın kısımdaki kemerlerin Türk mimarisindeki kaş kemerler biçiminde oluşudur. Fakat bunların Bizans yapımı olduğu içlerinde tuğladan yapılmış, Metokhites’in adını veren monogramlardan anlaşılmaktadır. Gerek güneydeki ek şapelde gerekse batıdaki dış holde mevcut çok sayıdaki nişin son Bizans döneminin bazı ünlülerinin mezar yerleri olduğu tesbit edilmiştir. Bu ek şapelin altında üzeri beşik tonozlarla örtülü yüksek bir bodrum vardır. Bizans devrinde binanın doğu tarafında arazi meyilli olduğundan apsis çıkıntısı büyük bir kemerle desteklenmiştir. Yapının içinde ayrıca Bizans mermer işçiliğinin güzel bazı örnekleriyle de karşılaşılmaktadır. Kariye Camii’ne Türk devrinde önemli bir mimari ekleme yapılmamıştır ve bir harim avlusu olmadığı gibi bir şadırvanı da yoktur. Bugün görülen minare 1894 zelzelesinden sonra inşa edilmiş olup bir sanat değerine sahip değildir. Binanın bir vakitler cami olduğuna işaret eden tek unsur mihrap da geç bir döneme ait olup sanat değeri yoktur.
BİBLİYOGRAFYA

TSMA, nr. D. 9567.

İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953 (1546), s. 424.

Ayvansarâyî, Hadîkatü’l-cevâmi‘, I, 159; a.e.: Camilerimiz Ansiklopedisi: Hadîkatü’l-cevâmi‘ (haz. İhsan Erzi), İstanbul 1987, I, 218-219.

J. von Hammer-Purgstall, Constantinopolis und der Bosporos, Pesth 1822, I, 383-384.

A. G. Paspatis, Byzantinai Meletai, İstanbul 1877, s. 326-332.

a.mlf., “Recherches sur les églises byzantines transformées en mosquées”, l’Universrevue orientale, sy. 5, İstanbul 1875, s. 288-289.

D. Pulgher, Les anciennes églises byzantines de Constantinople, Vienne 1878, s. 31-40.

J. P. Richter, Quellen der byzantinischen Kunstgeschichte, Wien 1892, s. 162, 195-197, 247.

A. Mordtmann, Esquisse topographique de Constantinople, Lille 1892, s. 76.

Ph. Forchheimer – J. Strzygowski, Die byzantinischen Wasserbehälter von Konstantinopel, Wien 1893, s. 107, nr. 35.

F. I. Schmit, “Kakhriedzami”, Izvestija Russkogo Arkheologiceskogo Instituto v Konstantinopole XI, Sofia-München 1906, I-II.

İhtifalci Mehmed Ziyâ, Kariye Câmi-i Şerîfi, İstanbul 1326.

A. Rüdell, Die Kahrie-Djamissi in Konstantinopel, Ein Kleinod byzantinischer Kunst, Berlin 1908.

A. van Millingen, Byzantine Churches in Constantinople, Their History and Architecture, London 1912, s. 288 vd.

J. Ebersolt, Monuments d’architecture byzantine, Paris 1934, s. 51-161.

A. M. Schneider, Byzanz: Vorarbeiten zur Topographie und Archäologie der Stadt, Berlin 1936, s. 57-58.

Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 394-403.

A. Süheyl Ünver, İstanbulda Sahâbe Kabirleri, İstanbul 1953.

Aziz Ogan – Vl. Mirmiroğlu, Kariye Cami, Eski Hora Manastırı, Ankara 1955.

P. G. İnciciyan, XVIII. Asırda İstanbul (trc. H. D. Andreasyan), İstanbul 1956, s. 48.

R. Janin, La gèographie eclèsiastique de l’Empire byzantin, I- Le siège de Constantinople et de patriarcat œcuménique, II. Les églises et les monastères, Paris 1969, s. 531-538.

T. F. Mathews, The Byzantine Churches of Istanbul: A Photographic Survey, Pennsylvania 1976, s. 40-58.

W. Müller-Wiener, Bildlexikon zur Topographie Istanbuls, Tübingen 1977, s. 159-163; a.e.: İstanbul’un Tarihsel Topografyası (trc. Ülker Sayın), İstanbul 2001, s. 159-163.

Çelik Gülersoy, Kariye (Chora), İstanbul 1980.

a.mlf., “Kariye”, Arkeoloji ve Sanat, I/1, İstanbul 1978, s. 13-16; I/2, s. 18-22; III/3, s. 17-22.

Semavi Eyice, Son Devir Bizans Mimârisi, İstanbul 1980, s. 46-51.

a.mlf., Kariye Mosque Church of Chora Manastery, İstanbul 1997.

Aptullah Kuran, Mimar Sinan, İstanbul 1986, s. 342.

R. G. Ousterhout, The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul, Washington 1987.

a.mlf., “A Sixteenth-Century Visitor to the Chora”, Dumbarton Oaks Papers, sy. 39, Washington 1985, s. 118-124.

Şevket Gürel, İstanbul Evliyaları ve Fetih Şehidleri, İstanbul 1988, s. 49-52.

Fâtih Câmileri ve Diğer Târihî Eserler (haz. Fatih Müftülüğü), İstanbul 1991, s. 142-143.

Mübahat S. Kütükoğlu, XX. Asra Erişen İstanbul Medreseleri, Ankara 2000, s. 253.

a.mlf., “Dârü’l-hilâfeti’l-‘aliyye Medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri”, İTED, VII/1-2 (1978), s. 136.

Zarif Orgun, “Hassa Mimarları”, Arkitekt, VIII/12, İstanbul 1939, s. 333-342.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2001 yılında İstanbul’da basılan 24. cildinde, 495-498 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.

Kariye Camii – Fatih / İstanbul

Kariye Camii’nin planı

XIX. yüzyılda Galanakis tarafından çizilen resmi (Paspatis, s. 327)

Kariye Camii’nin ana mekânından bir görünüş

Kariye Camii’nin ana mekânının güney cephesine bitişik olarak yapılan ek şapelin içinden bir görünüş

KAYNAK: KARİYE CAMİİ – TDV İslâm Ansiklopedisi (islamansiklopedisi.org.tr)

Haberler

Interview with Robert G. Ousterhout: The Preservation and Reconversion of Kariye Camii

Yorum yapın

A church-museum exemplifying the greatest flowering of late Byzantine art becomes a mosque

Kariye Camii, mosaic of Christ, above the main entrance, photo by Robert G. Ousterhout.

Kate Fitz Gibbon with Robert G. Ousterhout – September 27, 2020

Kariye Camii, from the east, photo by Robert G. Ousterhout.

Robert G. Ousterhout is Professor Emeritus in the History of Art at the University of Pennsylvania. He is the author or co-author of 21 books on the art and architecture of the Byzantine world and contributed to over 70 more. Dr. Ousterhout’s fieldwork has concentrated on Byzantine architecture, monumental art, and urbanism in Constantinople, Thrace, Cappadocia, and Jerusalem. His most recent decade of work in Cappadocia resulted in Visualizing Community: Art, Material Culture, and Settlement in Byzantine Cappadocia, a critical reassessment of the story and historiography of Byzantine Cappadocia.  Since 2011 he has co-directed the “Cappadocia in Context” graduate seminar, an international summer field school for Koç University. A list of selected publications is appended below.[i] Dr. Ousterhout spoke to Kate Fitz Gibbon of Cultural Property News on September 15, 2020.  Dr. Ousterhout discussed the government of Turkey’s recent announcement of the re-conversion of the Kariye Camii, also known as the Chora Monastery, in Istanbul, the finest example of late Byzantine art, to a mosque. See also Dr. Ousterhout’s letter, ‘Istanbul’s Last Church-Mosque-Museum.’

Interview

Q: Have you heard of any changes at Kariye Camii since this announcement?

RO: I have not. There is a very serious restoration campaign going on in the Kariye right now by a Turkish team from the central conservation laboratory. Half of the building is closed and filled with scaffolding. I was able to meet the conservators last March, and to examine the work that they were doing, and I have to say that what they were doing is really top-notch work. They are doing photometric documentation of everything before they intervene. I was really impressed. I’ve heard nothing since, although news photos show a wooden mimbar (pulpit) has been introduced, and carpeting is being brought in. The sad fact is, Turkey being the way it is, it is difficult to get even my good friends to respond at any length about what is going on now, so I do not know the state of the work at this point.

When I was there in March, no one expected this court decision to be acted upon. No one expected that the Kariye would be converted into a mosque again. This came as a real surprise, for a variety of reasons, even after Hagia Sofia. Hagia Sophia was predictable – this was definitely not predictable.

Q: Were the conservators aware that conversion was imminent?

Professor Robert G. Ousterhout September 15, 2020.

RO: We discussed it only very briefly, and their attitude, as that of those of my academic friends there was – they simply didn’t believe it was going to happen. They felt that this did not quite fit the profile of Hagia Sophia, as a building that would make sense to be re-opened as a mosque.

The building did actually function as a mosque, for several hundred years, but it was a small mosque, always, off the beaten track, and much of the building was closed. One of the reasons I kept this slide behind me is because it shows the naos or nave, the main part of the building, had been used as a mosque, and just over my shoulder you can see the mihrab, the prayer niche that redirects the interior toward Mecca. That mihrab was actually made of marbles that were spoliated from the building when it was converted into a mosque, probably in the early sixteenth century.

Q: What changes did the building experience in the process of transformation?

RO: The city fell to the Ottoman Turks in 1453. This building is out by the walls of the city, so it was one of the first Christian sanctuaries that was plundered by the Ottomans as they came into the city. But the big prize was Hagia Sophia, and that was way down on the other end of the city, in a part of the historic peninsula. This is a building that, with the exception of a short period in the fourteenth century, is in the middle of nowhere. It was not close to the center of action. In the fourteenth century the main imperial residence was in this part of the city, which is why we see this period of development in the early fourteenth century, at the Kariye and other sites in the same area. It was an important area in the early fourteenth century, not before, and not after.

Kariye Camii, Birth of the Virgin Mosaic, Istanbul, Turkey – Entire scene, photo 1952, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC, Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

In the Ottoman period, it was way, way, off the beaten track, and to a certain extent, that is why the building survived in such good condition. The building was converted to a mosque. The naos only seems to have been used as a mosque at first. Behind me you can see icons of Christ and the Virgin Mary which were covered up. There was also an icon over the main entrance of the Dormition of the Virgin Mary, which was also covered up, and everything else seems to have been removed. We should expect a large image of the Virgin Mary in the apse (directly above my head), and a variety of scenes from the life of Christ decorating the walls of the church, but these were removed when it was converted to a mosque. We know that elsewhere in the building there is a big funeral chapel, to the side, that is filled with an incredible program of frescoes. This, we know, was only gradually covered. We have this text from the late sixteenth century – a German ambassador visits the site and describes it in detail. So, we know that the building was accessible at that time, and he notes only a few instances of the images which were close to the floor level that had been defaced at that time.

At some time in its history, the funeral chapel was also converted for mosque use, and was whitewashed. The figures in the frescoes were painted over and then a coat of whitewash went over the whole thing. That was removed in the 1950s during the Dumbarton Oaks Field Committee’s restoration campaign. I am old enough that when I began working on the building I could become friends with several of the people who had worked on that campaign in the 1950s, and get first-hand accounts of the work that was carried out at that time. It was incredibly exciting – to see these things uncovered for the first time must have been just incredible. They were really charmed by the whole thing. Istanbul is a modern megalopolis these days, but in the 1950s it was still wild and woolly, and a big adventure for everyone involved in the process.

Q:  What about the 1947 activities of the Byzantine Institute of America and the role of Dumbarton Oaks Field Committee in cleaning and restoring the Kariye Camii between 1947 and 1960?

RO: That restoration campaign, begun by the Byzantine Institute of America, which was a private organization, and then continued by Dumbarton Oaks, produced an incredible amount of documentation. The field work and photographic archives of Dumbarton Oaks in Washington, D.C., are where the best documentation of the building is kept. The documentation that I have come across I have turned over to Dumbarton Oaks. They took an incredible set of photographs in the 1950s when everything was pristine, just cleaned, just uncovered.

Q: Where are those available?

Kariye Caii, Interior of the naos, looking east, photo by Robert G. Ousterhout.

RO: I know that Dumbarton Oaks has been in the process of making their field work archives available online. I don’t know how much of them is available online, but there is a lot of material there, more than the casual scholar would want, more than they could possibly ever digitize. It’s a wealth of documentation, which means that whatever happens we have a great account of the building.

Q: The ones I have seen were not in color.

RO: Yes, the best photographs were black and white. The 1950s was not a great era for color photography. A lot of their best color photographs have discolored, turned purple and pink. I have gone through some of them and tried to adjust the color, to get it back to something like the original. We also have a set of Kodachrome slides that they took at the same time that are actually pretty accurate in their color. So there is good documentation for the building and for the artwork in the building, and Dumbarton Oaks is the repository for it.

Q: Is the Turkish group that is doing documentation now doing sophisticated digital photography?

RO: What they are doing is scanning it, so that in effect a three-dimensional model of the building could be recreated if necessary. They are also scanning it before they do any interventions, so that the status of the mosaics or wall paintings will be documented before any intervention is done.

Q: How do you compare that to the real thing?

Kariye Camii, Presentation of the Virgin in the Temple Mosaic, Istanbul, Turkey – East half of scene, photo 1955, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

RO: There is a certain tactility that you experience when you see these things in person, whether or not you are allowed to touch them. We had a very funny experience several years ago when we organized an exhibit on the restoration of the building in the 1950s and looked at how the process of documentation was done then, and how it might be done differently now. What the Dumbarton Oaks team did was – they brought in an easel painter from England, who did full-scale, canvas copies of the wall paintings in the funeral chapel as they were uncovered. These are now on display around Dumbarton Oaks and they are pretty phenomenal. They were really the high point of our exhibit, but the one thing that really captured people’s attention was a plaster cast that they had done of one of the mosaics. They had captured the three-dimensionality of the mosaic tesserae, and then it was painted to imitate what the colors were. It just looked so good. My first instinct was to go pick at it, to see if those were real tesserae. Everyone, even the most cautious of conservators, when they saw this plaster replica, the first thing they wanted to do was to touch it. There is that element of tactility that really resonates in these works.

Q: If there were limitations to access to this building because of conversion – is there anywhere like it, any other church in Turkey comparable to this one, aesthetically?

RO: It’s an interesting period in Byzantine history. This is a monument of the highest class – its patron is the richest man in the Empire after the emperor, the most powerful man after the emperor, and the greatest intellectual of his age. He writes poetry. This is an age much different from our own. Politicians established their reputation on their intellectual training. When Theodore Metochites, the patron of the building, was in a rivalry at court with one of his colleagues, rather than slug it out or issue tweet insults, they wrote poems against each other. The whole thing was carried out in dodecasyllabic verse. Can you imagine anyone doing that today?

Q: When you write about the building in The Kariye Camii: An Introduction about Theodore Metochites, you say the art of the Chora parallels “his mannered and obsessive literary style.” And talk about how it would have been appreciated by aristocratic intellectuals.

Kariye Camii, Presentation of the Virgin in the Temple Mosaic, Istanbul, Turkey – Daughters of the Hebrews (detail), photo 1955, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

RO: This is a building that was produced with great intelligence. This is not just some provincial church where they slap up a few images that correspond to what they were celebrating in the liturgy. This is a building that illiterate visitor can go in and say ‘oh, yes, that’s Jesus, that’s Mary, I recognize this scene as the Nativity,’ and so on, but somebody who was from the intellectual coterie of Theodore Metochites would go in and see it resonating in a very different way, almost like the unrolling of a grand epic poem. There is an intellectual quality to it that would appeal to the intellectual – also, as I say, it has snob appeal. For the intellectual, if you can understand it, that means that you are part of the elite. Whereas the illiterate monk who lives in the monastery or the peasant from the street is not going to get it, the intellectual elite is going to understand it, and that is going to reinforce our status in society.

It has a really important message that goes along with that. I and countless other scholars have spilt a lot of ink deciphering this program. It is a three-dimensional program – this is art in the round. The artist or the artisan responsible for the mosaics and the frescoes and the master-mason responsible for the architecture either worked in very close collaboration, or they were the same person. Certainly, whoever they were (we don’t know names), they worked in very close collaboration with Theodore Metochites. His input is stamped on that building in so many different ways. His name appears here and there, there are strange elements in scenes that could only be explained by his involvement and patronage. What that means is that this building was a trendsetter. It sets a trend with patrons of lesser intellectual status than Theodore Metochites, or artists of less artistic status than the masters of the Kariye.

Q: Where do you see examples in imitation?

RO: We see an imitation of this building that spreads across the Balkans. We can see it in places in Greece, in Thessaloniki or Mystras, very good reflections of the art of the Chora in many places in medieval Serbia – this goes as far as Romania, if you can imagine. It is an art that is picked up. But the period in which this building was constructed was the last flowering of the Byzantine Empire. Theodore Metochites was, as prime minister, a key political player, for several decades, as was the emperor, Andronicus II, for whom he was prime minister. The two devolved into incompetent old age together as the empire declined around them. They were both ousted in a palace coup in 1328, Theodore Metochites was sent into exile, Emperor Andronicus was sent to a monastery, and the Byzantine Empire descended into a period of civil war. There is a period of about twenty years, beginning at the end of the 1320s, enmeshed in civil war. Rather than perpetuating the last flowering of Byzantium, the civil war cuts it short. We do not continue to see the flowering in Byzantium, but it is exported along with Byzantine culture to Greece, to the Balkans, to Romania, and so on. We also see elements of it picked up in Italy. It is hard to imagine Duccio, for example, without a form of understanding of Byzantine art. Giotto was much more his own person, but thinking of Giotto in the Arena Chapel at the same time that Theodore Metochites and his artisans were at the Kariye is a wonderful point of contrast. One is the end of an epoch – the other is the beginning of the Renaissance.

Q: What has been lost and what survived since the Ottoman conquest?

Kariye Camii, outer narthex, looking south, photo by Robert G. Ousterhout.

RO: When the building was first converted to a mosque, very little happened. Gradually the naos lost most of its decoration. What little was left of the figural decoration was easily covered. The funeral chapel, as it was used as a mosque, was painted over. The narthexes, which have this incredible cycle of the lives of Christ and the Virgin Mary seem never to have been completely covered. The mosaics in the vaults are darkened and gloomy and difficult to see, but they were never plastered over. Those lower down are covered, some of them with wooden doors so tourists can open and look at them. Because this is really off the beaten track, it never really gets the attention that Hagia Sophia got. It never holds that political position. It’s never an Imperial mosque, no one important is buried here during the Ottoman period. No important events happened here during the Ottoman period.

It is really a building that survived in isolation, and when it was decided in the mid 40s to convert it to a museum it was virtually abandoned and was falling down. It was really held up by buttresses on the exterior. As the Byzantine Institute began working on the mosaics, they realized that they had to do a serious program of stabilization in the building or the whole thing was going to collapse. As one of my colleagues of that generation said, they were only interested in the wallpaper and not the walls. A major program was undertaken which allowed enough excavation in and around the building to propose a relatively secure chronology for the history of this building through the Byzantine period. And because it was off the beaten track, and still was, even when I began to work there – I wrote my dissertation on the architecture of this building, which I defended in 1981 and published in 1986 – there was virtually no one there. I had the building more or less to myself. There was a small team of guards sent to care for the building as a museum, but most of the time it was just me there.

Q: That sounds ideal.

Kariye Camii, Presentation of the Virgin in the Temple Mosaic, Istanbul, Turkey – Daughters of the Hebrews, photo 1958, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

RO: It is hard to imagine today because the building has really begun to attract attention. Still, however, until the recent conversion, a lot of tourists did not go there, simply because it is out of the center. It is very difficult to get there on public transportation – you need to take a taxi to get there or you need to go on an organized tour – and so in many ways it has resisted the mass tourism that took over Hagia Sophia. At the same time, it never attracted the political attention that Hagia Sofia did.

Q: What other churches have already been more quietly converted into mosques?

RO: In the beginning of the 2010s in Turkey, with the rising power of the AKP, Erdoğan’s party, we began to hear serious calls for the re-opening of Hagia Sophia as a mosque. The strategy undertaken by one of Erdoğan’s henchman was, any building dedicated to Hagia Sophia, or that might have been dedicated to Hagia Sophia, needed to be returned to its position as a mosque. The thinking is that once a building has been converted to a mosque, it is a mosque forever. The idea that Atatürk and the Republic had for creating museums – museums as repositories of history for all mankind, meaning that all of their history is available there to be seen – that is very much a Western idea and very much against the notion that these places are or should be spaces for worship.

So, beginning in the 2010s, we began to see the conversion of churches that had formerly been converted into mosques across Turkey. The most infamous at that time was the Church of Hagia Sophia in Trebizond, in the Eastern Black Sea. This is a building that had been built in the thirteenth century, with the best wall-painting program of that era in the Byzantine Empire. It has functioned as a museum. It was carefully and lovingly restored by the University of Edinburgh and the Russell Trust, I think, in the 1940s and ‘50s. It is outside the center of town, and there really is not a neighborhood around it, and yet the call went out that it should be re-opened as a mosque. In order to preserve the paintings, what they did was, in effect, build a tent inside the building. It looks like a Byzantine church on the outside, but as soon as you go in you are inside a tent where there is no figural imagery visible. That was one solution.

The Hagia Sophia in İznik or Nicaea, another important building that had been converted into a museum, was re-opened as a mosque at about the same time. Another church that had been recently excavated and studied in Antalya on the south coast, was similarly converted into a mosque. There are now plans for a number of other buildings in Istanbul and nearby that currently function as churches to be re-opened as mosques, so it seems to be a pattern.

One can understand that if a building is called Hagia Sophia – that’s sort of a blatant response – the idea was that one good Hagia Sophia conversion deserves another. This led to the restoration of a number of buildings whose dedication may or may not have been to Hagia Sophia, and that had never served as mosques or that had served as mosques but had fallen into ruins. They are being rebuilt or renovated accordingly.

Q: Can you comment on the kind of thinking that justifies these conversions?

RO: I find it very disturbing because it’s really a way of thinking of the past as something that doesn’t belong to us. For the forging of its national identity Turkey doesn’t look very deep into its past. In fact it’s better for them, from many perspectives, if the past is left buried. This is particularly true of the Byzantine past, which strikes me as bizarre, but it fits in a certain way with Turkey’s shift of orientation to the East. Turkey has been badly treated by the European Union for a long time and finally Erdoğan basically decided that their real allegiance lies further to the East. Rather than attempt to be a poor cousin to Europe they are forming stronger bonds with the Turkic countries and Islamic countries. At the same time, this strange movement for the conversion of museums into mosques is part of a political campaign of distraction. This is throwing red meat to the base. There are so many other more critical issues in Turkey right now than just opening another mosque. The economy is collapsing, the lira seems to be in free fall, and this is a good distraction. This is something we’re accustomed to in this country now – a good distraction will take us away from what are really the important issues. Why worry about climate change or COVID when there are more salacious things that we might be worrying about instead?

Kariye Camii, Virgin Caressed by her Parents Mosaic, Istanbul, Turkey – Anne and Joachim holding infant Mary, upper half, photo 1953, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

Q: It has certainly been noticeable that when Erdoğan or his party is faced with a challenging election, these issues come back to the fore.

RO: Yes, it is appealing to the base in a way they can understand. In Turkey his base is not the urbane, educated class of Turks, it is poorly-educated, deeply religious people from the countryside. The AKP lost the election in Istanbul, in Ankara, in Izmir, in the major cities of Turkey. Erdoğan’s base is not in the city and it’s not the educated elite. So, opening a mosque, if you’re a good Muslim, what’s wrong with having another mosque? Why not?

Q: It concerns me that Erdoğan’s position can be compared to the situation in Egypt or China where the past has been redefined in ways that create a whole different narrative. You can claim the greatness of the past without having to deal with the fact that people in the past were different from you and had different ideas from yours. Religion is a wonderful coverall, and so is communism. It’s a way of whitewashing uncomfortable truths.

RO: This is exactly the point! UNESCO has a policy for tangible and intangible aspects of cultural heritage, and with buildings like Hagia Sophia, or the Kariye, if buildings have multiple narratives, if they mean something different to different religions, different ethnicities, different nationalities, and that’s all a product of their complex and often messy history. A fear of mine is that something will happen similar to what happened on the Acropolis in Athens, or to the Roman forum. That is, we pick a dominant narrative and we erase all others, so that rather than having that level of nuance that a building should have, we get one view and one view only. Who would know, visiting the Acropolis today, that the Parthenon used to be a Christian church and used to be a mosque? Who would know that one of the most important Renaissance neighborhoods in Italy lay on top of the Roman forum? It’s gone now! Mussolini decided that imperial Rome was the period that was to be preserved and everything else was scraped off. I do not want to see that happening in Turkey.

Q: Maybe my particular perspective doesn’t merit survival, but the objects do. The buildings do. Whatever we do that’s right has to be something to do with preservation, and with access.

Kariye Camii, Enthroned Christ and Donor Mosaic, Istanbul, Turkey – Christ, bust, center of lunette, photo 1955, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

RO: My argument has always been that, when we deal with monuments it is a give and take proposition. Much of what art historians do is interpretation. We take from the monument. But if we’re taking from the monuments to found our reputation as scholars, we owe that monument something. From my perspective that something that we owe them is good documentation, conservation, and excavation if that’s called for. There’s something about preserving the monument – in some instances perhaps we’re never going to be able to preserve it – but at least we can document it and preserve its memory that way.

I work in Cappadocia, in central Turkey, where much of the landscape is very fragile, really no more than volcanic ash, and it is eroding right and left. There’s no way we can stop Mother Nature from eroding it, but the human interventions in the landscape there are really important. Either we stop what is a natural process to preserve them, or we do the kind of documentation that will preserve them in another way.

Since the conversion of the Kariye I was very gratified to have one of my former students contact me and say, now I really understand why you emphasize giving back to the monuments, why documentation and conservation are important, so we have a record. I don’t know how much of the building I will be able to see next year when I return to Istanbul, but I’m pretty sure it will be less than I was able to see on my last visit. Without that access, for me or for any other scholar wanting to know a building intimately, if we don’t have the documentation we simply don’t have anything.

Q: Can you give us additional direction for where things ought to go? What kind of cooperative work is possible between scholars to further your work?

RO: The possibilities of documentation have really taken off in the last decades. What one is able to do quickly, let’s say with mapping, with aerial photography, with drones, or with resistivity studies – these are things one can do that are noninvasive. In terms of doing quick documentation, one can even use a digital camera that creates good three-dimensional images with very little effort. It is really exciting what is possible now with documentation.

Now, it’s exciting good, and it’s exciting bad. It’s exciting good because something that I spent three summers doing in the nineties could now be done in a week or two. The arduous time in the field can be cut down considerably. I started out in art history, moved into architectural history, started doing archaeology, started doing conservation and I realized that in the excavations and in the conservation preservation projects, the thing we always had to do first was document. We had to understand what was there before we began any intervention.

That’s something we often forget – we say, oh there must be something here, let’s dig and see what we can find – but having that record of what was there is absolutely essential. Excavation and a lot of conservation projects are really a process of destruction. We don’t know all of what it is that we’re destroying. We need to make that very good record before we move on. For example, there are parts of the Kariye that I have never seen because they are no longer accessible. They are completely sealed off, and I have to rely on the very good documentation that was done in the 1950s to inform me about those parts of the buildings. If the team that was working there in the 1950s hadn’t done such good documentation I wouldn’t know about a lot of the building because it is simply inaccessible now.

I really encourage documentation as the first step. At the same time, because of the way we have documentation available to us now we often bypass our most important tools: our eyes and our brain. We need to look intensively at what we have to understand it. That means that we understand visually what we’re looking at, we understand three dimensionally what we’re looking at, we understand how documentation relates to an actual monument, and so on. The most important things I did when I was a grad student was, even when I inherited good architectural drawings, I would start at the beginning and do my own architectural drawings. They were never as exacting, but the process of actually doing the drawing myself forced me to look at the monument in a different way and to see relationships and connections that I might have missed otherwise. Teaching oneself how to look – how to visually understand a historic monument – has to work hand in hand with documentation. You can’t rely on one without the other.

Q: Would you have written the dissertation that you did if you had not spent a summer and more sitting in the building? Experiencing it personally – in order to understand what the building expresses, you become the vessel into which the building pours.

Kariye Camii, First Seven Steps of the Virgin Mosaic, Istanbul, Turkey – Entire scene and partial view of surrounding scene, photo 1952, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

RO: Before I went for the first time to Istanbul, I agreed to write a dissertation about a building I had never seen, in a city I had never visited, in a country whose language I didn’t speak. It was really the academic equivalent of a blind date, but it turned out to be a pretty good date in the end.

At my first visit there, I could tell you every measurement. I knew that it was fifteen meters from the doorsill of the naos to the end of the apse, and things like that. Knowing all of that, and knowing hundreds of photographs of the building, still didn’t prepare me for the experience of it. Suddenly that day when I first got myself there things began to fall into place. There is really no alternative for the actual experience. That’s sort of sad in this day and age because the possibility of that direct experience is becoming more and more limited.

Q: Is that the bad that you mentioned?

RO: The bad is that a lot of people go in to do documentation and they never quite look at what it is that they are documenting. The good is that we still have our eyes, and we need to have a good set of eyes to understand what we are doing.

Q: One of the points that St John Simpson of the British Museum has raised is that archaeologists are increasingly relying on drone studies – aerial studies – and he said there’s a whole generation of young archaeologists he’s working with who have never been to the places that they are studying. It’s not their fault, it’s the geopolitical situation in the world, but as he expresses it, they are so focused on the data they don’t understand what you can learn by being there.

RO: One of the great limitations is the language barrier. You know to be a properly trained Byzantinist, I should have learned at least five more languages than I did when I was in school. I suspect that that aspect of it, as well as the introduction of technology, means a lot of projects will have to be collaborative as we move forward. Not one of us can know everything. Not one of us can know all ten languages we need to know for all the texts that we have to deal with. Not one of us can know deeply the visual aspects of a monument and the technology for documenting it. Collaboration has to be key to projects in the future. What, for example, Elizabeth Bolman organized in the Red Monastery is a good model of how one can organize an international collaboration that brings together people of a variety of different backgrounds and skill sets together to do an informative and interesting study. Our universities might still want us to do single-authored studies, but I think there are going to be fewer and fewer of those. For those of us who are actually dealing directly with the monuments it makes much more sense to think in terms of collaboration rather than individual projects, now.

Q: You mentioned your work in Anatolia – how do your Turkish colleagues feel now about the future of these collaborative studies?

RO: I think they’re very amenable to them. Right now one of my colleagues in Cappadocia has started working with drone photography to do 3D mapping of large settlement areas so that one can get a record of spatial relationships that might not show up on a two-dimensional form of documentation. One can understand where things sit in relationship to each other in terms of their altitude, in terms of sightlines, and so on. This is really sophisticated drone photography. He has been going back and forth with a strictly controlled drone to produce a grid map of a very large area. Using that as a tool for understanding what is there on the ground is really opening up new avenues. He has now extended that to another site. There are teams of young scholars now going through engineering programs or conservation programs who have learned the technology but don’t know the history that well. So, now he is collaborating with a young engineering team for this project.

He and his part of the team bring the eyes to the project and they bring the technology.

Kariye Camii, view into the south dome of the inner narthex, photo by Robert G. Ousterhout.

Q: One of the really odd things about the situation in Turkey is that they’re quite consciously rebuilding mosques and celebrating that Muslim past but at the same time, when Turkish officials deal with museums in the West and ask for things back, they have referred to objects as imbued with  a spirit or a power that completely contradicts Islamic ideas about shirk and the evils of idolatry. Cultural ministers talk about objects that they want to get back from museums as if they held a spiritual value essential for Turkey to get back, but if you read these statement theologically, you would say they are looking at objects as icons.

RO:  It’s funny, because it’s imbuing power to the object, spiritual or otherwise, and it often has nothing to do with what the object actually was intended to do or what the object meant.

For example, sometime in the 1960s our museum acquired a trove of Bronze Age jewelry which may or may not come from Troy. It is definitely not Schliemann – this is drips and drabs that somebody maybe found elsewhere, maybe it came from the island of Lemnos, maybe they are trade goods that came from Afghanistan – we simply don’t know. These objects were acquired by the Penn Museum basically to keep them together when they went on the art market. No one was interested in them. They asked the Greek government and the Turkish government if they were interested in these objects and they told them no, and so they acquired them. This was before the 1970 Accord but it bothered the museum so much that they established their own policy about acquisitions after that time, but preceding the 1970 agreement.

Then the Turkish government demanded the return of these objects or Turkey would never let the University of Pennsylvania excavate in Turkey again. Well, the objects don’t belong to the excavators, and they don’t belong to the museum. They belong to the trustees of the University of Pennsylvania so repatriation under those terms is very complicated. With a lot of to-ing and fro-ing and a lot of people suffering greatly in the process an agreement was reached for Penn to give these to the museum in Ankara on a long-term loan. The General Director of Antiquities wanted them simply given to him so he could take them home in his suitcase. That is not how museums transfer objects from one to another. But they did have the display cases ready when the object objects arrived in Ankara, and they had a press conference and revealed this collection within hours of the plane landing in Turkey.

Kariye Camii, Virgin Blessed by the Priests Mosaic, Istanbul, Turkey – Joachim and infant Mary, photo 1953, Byzantine Institute and Dumbarton Oaks fieldwork records and papers, Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University, Washington, DC, Creative Commons CC0 1.0 Universal Public Domain Dedication.

The confusion that resulted from this was just amazing. Now, first of all we don’t know the objects came from Troy. There’s no way that could be proven in a court of law. We had the legal standing, they thought they had the moral high ground, and that we owed it to them to return them. It was very clear from the minute these things were announced by the press that nobody understood what they were. It was assumed that this was Schliemann’s treasure coming back to Turkey. It had nothing to do with Schliemann, and may have had nothing to do with Troy, but suddenly this material took on a life of its own and a meaning of its own. It had its fifteen minutes of fame in Turkey. People just walk right by it when they go through the Museum of Anatolian Civilizations now.

Q: What does it say on the labels?

RO: It does say on the label: ‘from Troy or possibly from Troy, and on long term loan from the University of Pennsylvania,’ and Penn did guarantee its excavations at least for this generation of scholars.

It’s an incredible story because what these objects became was so completely different from what they originally were or what their scholarly context was. They were on the front page in the Turkish press for weeks after they arrived – so maybe they had more than fifteen minutes of fame – that happens with so many of these claims for repatriation. For archaeologists, 1970 is the line in the sand. If you can determine that the object was in a private collection in the West before 1970 then you are home free. If it’s something that has been smuggled out of Etruria or Turkey or Yugoslavia or wherever after 1970 and you can prove it, then you’re in trouble if there are requests for repatriation.

Destabilizations of so many countries in the Middle East and elsewhere have put so many monuments at risk – not just monuments on the ground, but looting has become an increasingly lucrative activity. Just now in the news I read about an FBI raid on a New York art gallery and the arrest of its owners, who had amassed hundreds if not thousands of illegal antiquities, for which they were creating fake provenances – their actual histories lost forever. So the 1970 UNESCO Accord has to be taken seriously. History is a fragile thing, even in this day and age, and to properly understand it, it needs to be preserved, to be studied, and it needs to be accessible.

[i] The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul, Dumbarton Oaks Studies 25 (Washington, D.C., 1987)

The Art of the Kariye Camii (London-Istanbul: Scala, 2002)

Master Builders of Byzantium (2nd paperback edition, University of Pennsylvania Museum Publications, 2008, with translations in Russian and Turkish).

A Byzantine Settlement in Cappadocia, Dumbarton Oaks Studies 42 (2nd revised, paperback edition, Washington, D.C., 2011)

Kariye Camii, Yeniden/The Kariye Camii Reconsidered, edited, with Holger A. Klein and Brigitte Pitarakis (Istanbul: Istanbul Research Institute, 2011)

Osman Hamdi Bey and the Americans: Archaeology, Diplomacy, Art. Exhibition Catalogue (Istanbul: Pera Museum, 2011), edited, with Renata Holod

Approaches to Architecture and Its Decoration: Festschrift for Slobodan Ćurčić (Aldershot: Ashgate, 2012), ed. with M. Johnson and A. Papalexandrou

Architecture of the Sacred: Space, Ritual, and Experience from Classical Greece to Byzantium (Cambridge University Press, 2012), ed. with Bonna D. Wescoat

Palmyra 1885: The Wolfe Expedition and the Photographs of John Henry Haynes, with B. Anderson (Istanbul: Cornucopia, 2016)

John Henry Haynes: Archaeologist and Photographer in the Ottoman Empire 1881-1900 (2nd revised edition, Istanbul: Cornucopia, 2016)

Visualizing Community: Art, Material Culture, and Settlement in Byzantine Cappadocia, Dumbarton Oaks Studies 46 (Washington, D.C., 2017)

Eastern Medieval Architecture: The Building Traditions of Byzantium and Neighboring Lands, (Oxford University Press, 2019)

Kaynak: Interview with Robert G. Ousterhout: The Preservation and Reconversion of Kariye Camii – Cultural Property News

Basından Haberler

İSTANBUL’UN FETHİNİN SEMBOL ESERLERİNDEN KARİYE CAMİİ İBADETE AÇILDI

Yorum yapın

Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi ile birlikte kadim şehrin sembol mabedlerinden, İstanbul’un fethinin yâdigârı Kariye Camii (Khora Manastır Kilisesi) 79 yıllık aradan sonra yeniden ibadete açıldı.

Mülkiyeti Kültür ve Turizm Bakanlığı Vakıflar Genel Müdürlüğü’ndeki tarihi ibadethane 21 Ağustos 2020 tarihli Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle cami statüsüne çevrilmişti. Kariye Camii’nde dört yıl süren titiz restorasyon çalışmalarının ardından 6 Mayıs 2024 Pazartesi günü yeniden cemaatle namaz kılınmaya başlandı.

İstanbul’un Fatih İlçesi’nde yer alan Kariye Camii gerek evrensel, gerek millî ve de gerekse tarihi ve kültürel miras zaviyelerinden birinci derece anıt eser niteliğini taşıyor. İbadethane Bizans sanatı ve mimarisinin önde gelen eserlerinden biri olarak gösteriliyor.

KARİYE CAMİİ’NİN MUFASSAL TARİHİ

Tarihi, altıncı yüzyıl gibi erken bir döneme kadar uzanan Khora Manastır Kilisesi, on birinci ve on ikinci yüzyıllarda imparatorluk ailesi olan Komnenos Hanedanı döneminde iki kez tecdiden ihya edilir.

1316-1321 yılları arasında da Bizans yöneticilerinden Theodoros Metokhites tarafından onarılan yapı mozaik ve fresklerle bezenerek bugünkü mimari kurgusu ile sanat formunu alır.

Ayasofya-i Kebir Cami-i Şerifi’nden sonra en fazla tanınan, içerisindeki mozaik ve freskleri ile Bizans ve dünya sanatının gelişiminde önemli bir yere sahip olan Kariye Camii, Haliç’in güneyinde, İstanbul’un altıncı tepesi Edirnekapı’da inşa edilmiştir.

İSTANBUL’UN FETHİNDEN 58 YIL SONRA CAMİYE ÇEVRİLDİ.

İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmed Han’ın emriyle Khora Kilisesi’ndeki mozaikler ve freskler korunarak üzerleri sıvayla kapatılmıştır.  

İstanbul’un fethinden 58 yıl sonra II. Bayezid (1481–1512) döneminde Miladi takvimin yaprakları 1511’i gösterirken devrin sadrazamı Hadım Ali (Atik Ali Paşa) Paşa tarafından camiye dönüştürülen yapıya minare eklenmiştir.

953/1546 tarihli İstanbul Vakıfları Tahrir Defterinde ‘Kenise (kilise) Camii’ adıyla tabir edilen mabedin, Hadım Ali Paşa’nın Çemberlitaş’taki evkâfına bağlı olduğu anlaşılmaktadır. Cami, bu dönemde etrafına eklenen sıbyan mektebi, medrese ve imaret vb. yapılarla külliye vasfını kazanmıştır.

Kariye Camii, 29 Ağustos 1945 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla ibadete kapatılarak Kariye Müzesi’ne çevrilmiş bu tasarrufla üzerleri sıvayla kapanmış olan mozaikler ve freskler açılmıştır.

Yaklaşık üç nesil boyunca müze statüsünde tutulan Kariye Camii hatırlanacağı üzere Danıştay 19. Dairesi’nin aldığı karar doğrultusunda 21.08.2020 tarihinde yeniden cami statüsüne kavuşturulmuştu.

Kariye Camii tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyon süreci ise Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün himaye ve destekleriyle Taksim Yapı’nın uhdesindeki onlarca restorasyon uzmanı, arkeolog, sanat tarihçisi ve mimarın emekleriyle Mayıs 2024 ayında tamamlandı. 6 Mayıs 2024 tarihinde açılışı yapılan mabed cemaatine kavuştu.

İBADETHANE FARKLI MİMARİ UNSUR VE ÜSLUPLARI HÂVÎ

Farklı mimari unsur ve üslupları hâvî olan kadim ibadethane asırlar boyunca geçirdiği büyük inşa, tecdiden ihya ve restorasyon çalışmalarından sonra bugünkü şeklini aldı.

İçerisinde birbirinden âlâ keyfiyeti hâiz mozaik bezemeler ve hikâyesi olan fresk panolar bulunan Kariye Camii, dışarıdan bakıldığında taş ve tuğla duvarlarıyla sade bir yapı hüviyetinde.

Sadece kubbe kasnağı orijinal olarak bugüne gelen Kariye Camii’nin yıkılan kubbesi ahşaptan yapılarak üzeri alçı ile kaplandı. Uzunlamasına dikdörtgen bir yapıya sahip olan tarihi caminin içerisinde on altı adet pencere mevcut. Camideki bu pencerelerin içerdeki bölümün aydınlatılması için uzun şekilde yapıldığı biliniyor. Zemininde ve duvarlarında mermer kullanılan tarihi caminin iç mekân süslemelerinde mozaik ve freskler göze çarpıyor.

YAPI SAĞLIĞI İZLEME SİSTEMİ

Gerek restorasyon sürecinde gerekse de restorasyon sonrasındaki süreçte anlık olarak yapı sağlığının izlenebilmesi amacıyla yapı izleme sistemi kurulan mimari abidede yapılan son restorasyon süreçlerini yüklenici firman Taksim Yapı’nın YK Başkanı Mimar Erhan Uludağ Katılım Bankamız için şu cümlelerle özetledi: “Kariye Camii’nin restorasyon süreci, başlangıcından itibaren büyük bir özen ve titizlikle yürütülmüştür. Gerek restorasyona başlamadan önce gerekse de restorasyon süresince, mimarlarımız, sanat tarihçilerimiz ve uzman ekiplerimizle birlikte yapılan titiz araştırmalar, yapının aslına uygun bir şekilde restore edilmesi için temel amacımız olmuştur. Kariye Camii’nin tarihi dokusu, Kariye Bilim Kurulu tarafından verilen kararlar doğrultusunda korunmuş ve aslına uygun bir hâle getirilmiştir.

MİMAR ULUDAĞ: KARİYE CAMİİ’Nİ GELECEK NESİLLERE DOĞRU BİR ŞEKİLDE AKTARILMASI İÇİN ÇALIŞTIK.

Bu projede özellikle vurgulamak istediğimiz noktalar mevcut. Jeofizik çalışmalar (GPR/ Jeoradar ve PUNDİT/ultrasonik ses ölçümleri), sismik etüd çalışmaları ve yapı sağlığı izleme sistemi gibi modern teknolojilerin kullanımı, restorasyon sürecinde doğru müdahalelerin yapılmasını sağladı. Aletsel gözlem izleme sistemi ve düşey hareket izleme sistemleri ise yapıya sürekli olarak göz kulak olmayı mümkün kıldı. Tüm bu yeniliklerle Kariye Camii’nin gelecek nesillere doğru bir şekilde aktarılması sağlanmıştır.

İç ve dış nartekslerde gerçekleştirilen konservasyon işlemleri, uzman ekiplerimiz tarafından titizlikle yürütülmüştür. Bu işlemler, yapıdaki tarihi ve kültürel mirası korumak adına büyük önem taşımaktadır. Ayrıca, çalışmaya başlamadan önce ve akabinde restorasyon süresince yapısal analiz çalışmaları titizlikle gerçekleştirilmiştir. Bu sayede Taksim Yapı olarak, yapının en üst düzeyde güvenliği sağlanmış ve yeni teknolojilerin kullanımıyla yapının güvenliği teminat altına alınmıştır.

Temel kotlarında kullanılan paslanmaz çelik gergilerle, yapının sağlığı korunmuş, çatlak hatlarında ise paslanmaz çelik tijlerle dikiş yapılarak yapısal sağlamlık güvence altına alınmıştır.

Ayrıca, camii içinde tespit edilen çimento esaslı zemin kaplamaları sökülüp, yerine aslına uygun olarak şeşhane tuğlası kaplanmıştır. Tüm cephelerde ise çimento esaslı derzler temizlenerek, camii aslına uygun olarak taş-tuğla tümleme yapılarak aslına uygun hale getirilmiştir.

Bu özenli çalışmalarla, Kariye Camii’nin tarihi dokusu korunarak, gelecek nesillere aktarılması sağlanmıştır. Bu süreçte emeği geçen tüm çalışma arkadaşlarıma ve iş ortaklarımıza içten teşekkürlerimi sunuyorum.”

TEŞEKKÜRLERİMİZLE

Kariye Camii restorasyonu özelinde Vakıflar Genel Müdürlüğü nezdinde ibadethaneye hizmetleri sebkat eden tüm paydaşları tebrik ediyoruz.

İbrahim Ethem Gören/08.05.2024 Yazı No: 400

Kaynak: İSTANBUL’UN FETHİNİN SEMBOL ESERLERİNDEN KARİYE CAMİİ İBADETE AÇILDI | Kültür Sanat | Hizmetlerimiz | Kuveyt Türk Özel Bankacılık (kuveytturkozel.com.tr)

Löp Bilgiler

Kariye’nin Cami olarak kullanılması gerektiğine dair Danıştay Kararı

Yorum yapın

DANIŞTAY İDARİ DAVA DAİRELERİ KURULU 2019/2237 E. , 2021/695 K.
“İçtihat Metni”

T.C.
D A N I Ş T A Y
İDARİ DAVA DAİRELERİ KURULU
Esas No : 2019/2237
Karar No : 2021/695

Kariye Camii

TEMYİZ EDEN (DAVACI) : … Sendikası
VEKİLİ : Av. …
KARŞI TARAF (DAVALILAR) : 1- …
2- … Başkanlığı
VEKİLİ : …

İSTEMİN KONUSU : Danıştay İkinci Dairesinin 20/02/2019 tarih ve E:2016/10070, K:2019/698 sayılı kararının temyizen incelenerek bozulması istenilmektedir.

YARGILAMA SÜRECİ :
Dava konusu istem: 26/10/2011 tarih ve ve 28096 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Diyanet İşleri Başkanlığı Sınav Yönetmeliği’nin; 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin, 9. maddesinin ikinci fıkrasının iptali istenilmiştir.
Daire kararının özeti: Danıştay İkinci Dairesinin 20/02/2019 tarih ve E:2016/10070, K:2019/698 sayılı kararıyla;
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 124.; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 3., 41.; 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun’un işlem tarihindeki haliyle 9., 10., 12.; 05/04/2015 tarih ve 29327 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği’nin 34., 23/12/2011 tarih ve 28151 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Vaizlik, Kur’an Kursu Öğreticiliği, İmam-Hatiplik ve Müezzin-Kayyımlık Kadrolarına Atama ve Bu Kadroların Kariyer Basamaklarında Yükselme Yönetmeliği’nin 5., 19/02/2013 tarih ve 28564 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Hac ve Umre Seyahatleri ile İlgili İşlerin Diyanet İşleri Başkanlığınca Yürütülmesine Dair Yönetmeliğin 8. madde düzenlemelerine yer verildikten sonra,
Yönetmeliğin 9. maddesinin ikinci fıkrası yönünden;
Dava konusu Yönetmeliğin 9. maddesinin, 08/02/2014 tarih ve 28907 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğin 8. maddesi ile başlığı ile birlikte değiştirilip yeniden düzenlenmiş olması; aynı maddenin ikinci fıkrasının ise bilahare 18/06/2014 tarih ve 29034 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğin 5. maddesi ile değiştirilmiş olması ve herhangi bir uygulama işleminin de dava konusu edilmemiş olması nedeniyle davanın konusuz kaldığı,
Bu itibarla, davacının iptalini talep ettiği söz konusu düzenleme yürürlükte bulunmadığından, bu düzenlemenin iptaline ilişkin istem hakkında karar verilmesine yer bulunmadığı,
Yönetmeliğin 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden;
Davalı idarenin, ilgili mevzuatla kendisine verilmiş olan görev ve yetkilerini, istenilen amaç ve seviyede yerine getirebilmek amacıyla, örgütsel yapısı içerisinde görev veya görev yerlerini değiştireceği, bu yapı içerisinde kariyer basamaklarında yükselteceği personelini ve yurt dışı, hac ve umre hizmetlerinde görevlendirecekleri sistematik bir yapı (düzen) içerisinde, hukukun genel ilkeleri içerisinde kalmak suretiyle belirleyebileceği ve bu konuda gerekli düzenlemeleri de gerçekleştirebileceği,
Kamu hizmetinin yürütülmesinde belirleyici olan personel unsurunun, nesnel bir şekilde kariyer ve liyakat ilkelerine uygun olarak belirlenmesi ve meslek içinde ilerleme ve yükselmede ehliyet ve başarının esas alınmasının gerektiği,
Dava konusu düzenleme ile idarenin bu ilke doğrultusunda hareket ederek, eğitimli kişilerin bilgi ve deneyimlerinin kuruma ve kamu hizmetine aktarılmasını sağlamaya yönelik olarak, görev veya görev yerlerini değiştirmek için açılan sınavlara katılmak isteyen cami görevlileri, kariyer unvanlar için yapılacak sınavlara katılmak isteyen personel ile yurt dışı, hac ve umre hizmetlerinde görevlendirilmek için Başkanlıkça yapılacak sınavlara katılacaklar için ön seçim niteliğinde olmak üzere, görevlilerin bilgi seviyelerini ölçmek ve mesleki bakımdan göreve en iyi şekilde hazır bulunmalarını sağlamak amacıyla Mesleki Bilgiler Seviye Tesbit Sınavı (MBSTS) yapılması ve bu sınavda, yukarıda belirtilen dava dışı Yönetmeliklere de koşut Başkanlıkça belirlenen puanı alma şartının getirildiği,
Bu durumda, merkezi bir sistem içerisinde gerçekleştirilecek Mesleki Bilgiler Seviye Tesbit Sınavı (MBSTS) sonucunda alınacak puanın; personelin seçiminde objektif bir kriter olarak belirlendiği, kariyer unvanlar için yapılacak sınavlara katılacaklar yönünden mesleki bakımdan göreve en iyi şekilde hazır olmaları ve hizmet kalitesinin artırılması amacını taşıdığı, kamu hizmetinde etkinliğin ve verimliliğin artırılması amacıyla kariyer ve liyakat ilkeleri gözetilerek getirildiği anlaşılan dava konusu düzenlemede, kamu yararı ve hizmet gerekleri ile mevzuata ve hukuka aykırılık bulunmadığı,
Öte yandan; davacı Sendika tarafından, bu yönetmelik hükmü ile eş ve sağlık mazereti nedeniyle yer değiştirme talebinde bulunacak personelin sınav yükümlülüğüne tabi tutulmasının hukuka aykırı olduğunun iddia edildiği; Diyanet İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği’nin 35. maddesinin birinci fıkrasında, “Cami görevlilerinin mazeret, süre ve karşılıklı yer değiştirme talepleri dışında kalan isteğe bağlı atanmaları Diyanet İşleri Başkanlığı Sınav Yönetmeliği hükümlerine göre yapılır.” hükmünün yer aldığı, bu nedenle mazeret sebebiyle yer değişikliği sebeplerinin varlığı hâlinde yapılacak atamaların sınav şartından bağışık olduğu görüldüğünden bu iddiaya itibar edilmediği gerekçesiyle,
Yönetmeliğin; 9. maddesinin ikinci fıkrasının iptali istemi hakkında karar verilmesine yer olmadığına, 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin iptali istemi yönünden davanın reddine karar verilmiştir.

TEMYİZ EDENİN İDDİALARI : Davacı tarafından, Yönetmeliğin 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi ile getirilen Mesleki Bilgiler Seviye Tespit Sınavına (MBSTS) ilkokul mezunu hafız ile doktora yapmış din görevlisinin de gireceği, bu durumun eşitlik ilkesine aykırı olacağı ve hacca hep aynı kişilerin gitmesinin sağlanacağı, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun atamaya ilişkin 72., 73., 74. ve 76. maddelerinde sınava ilişkin bir düzenleme olmadığı halde Yönetmelikle böyle bir sınırlama getirilmesinin hukuka aykırı olduğu; 9. maddesinin ikinci fıkrası bakımından, Daire kararında düzenlemenin yürürlükte bulunmaması nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına karar verilmiş ise de, söz konusu maddede belirtilen sınavın il müftülüğü sınav kurulunca yapılacağı hükmünün geçerliliğini koruduğundan karar verilmesine yer olmadığı yolunda verilen kararda hukuki isabet bulunmadığı ileri sürülmektedir.

KARŞI TARAFIN SAVUNMALARI :
Davalı idarelerden Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından, Danıştay İkinci Dairesince verilen kararın usul ve hukuka uygun bulunduğu ve temyiz dilekçesinde öne sürülen nedenlerin, kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte olmadığı belirtilerek temyiz isteminin reddi gerektiği savunulmaktadır.
Davalı idarelerden Cumhurbaşkanlığı tarafından, savunma verilmemiştir.

DANIŞTAY TETKİK HÂKİMİ …’UN DÜŞÜNCESİ : Temyiz isteminin reddi ile Daire kararının onanması gerektiği düşünülmektedir.

TÜRK MİLLETİ ADINA
Karar veren Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunca, Tetkik Hâkiminin açıklamaları dinlendikten ve dosyadaki belgeler incelendikten sonra gereği görüşüldü:

HUKUKİ DEĞERLENDİRME:
Danıştay dava dairelerinin nihai kararlarının temyizen incelenerek bozulması, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 49. maddesinde yer alan;
“a) Görev ve yetki dışında bir işe bakılmış olması,
b) Hukuka aykırı karar verilmesi,
c)Usul hükümlerinin uygulanmasında kararı etkileyebilecek nitelikte hata veya eksikliklerin bulunması” sebeplerinden birinin varlığı hâlinde mümkündür.
Temyizen incelenen karar usul ve hukuka uygun olup, temyiz dilekçesinde ileri sürülen iddialar kararın bozulmasını gerektirecek nitelikte görülmemiştir.

KARAR SONUCU:
Açıklanan nedenlerle;
1. Davacının temyiz isteminin reddine,
2.Dava hakkında kısmen karar verilmesine yer olmadığına, kısmen davanın reddine ilişkin Danıştay İkinci Dairesinin temyize konu 20/02/2019 tarih ve E:2016/10070, K:2019/698 sayılı kararının ONANMASINA,
3. Kesin olarak, 05/04/2021 tarihinde oyçokluğu ile karar verildi.

KARŞI OY
X- Dava, 26/10/2011 tarih ve ve 28096 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Diyanet İşleri Başkanlığı Sınav Yönetmeliği’nin; 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin, 9. maddesinin ikinci fıkrasının istemiyle açılmıştır.
Dava konusu Yönetmeliğin 9. maddesi, 08/02/2014 tarih ve 28907 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğin 8. maddesi ile başlığı ile birlikte değiştirilip yeniden düzenlenmiş; aynı maddenin 2. fıkrası ise bilahare 18/06/2014 tarih ve 29034 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Yönetmeliğin 5. maddesi ile değiştirilmiştir.
Düzenleyici işlem niteliğindeki Yönetmelik kuralları davacı tarafça menfaatleri ihlal edildiği ön iddiasıyla dava konusu yapılmış ve hukuka aykırı olduğu da belirtilerek iptali istenilmiş olup, Danıştay Dairesinde bu Yönetmelik yargılamaya tabi tutulup incelenmekte iken, davalı idarece “Yeni Yönetmelik / Yönetmelik Değişikliği” çıkarılmak suretiyle mevcut dava konusu Yönetmelik kuralları yürürlükten kaldırılmıştır.
Eski yönetmelik yargısal incelenme aşamasında iken davalı idarenin yeni yönetmelik çıkarma konusunda yetkisi bulunduğu tartışmasız olmakla birlikte, bu durum, idari yargı yerinin yargısal incelemesinde bulunan yönetmelik kuralları hakkında, hukuka uygun olup olmadıkları yönünden bir değerlendirme yapılıp sonuca varılmasına hukuken engel teşkil etmemektedir.
Hukuka uygunluk denetimi yapılmadan verilecek karar, idarenin bu şekilde yeni yönetmelik kuralları oluşturarak yargı denetimine tabi tutulmasından muaf kılınması sonucunu doğuracaktır.
Bu nedenle, idari yargı yerinin yargısal incelemeyi tamamlayıp dava konusu Yönetmelik kurallarının hukuka uygunluğunu veya hukuka aykırılığını tespit edip görüş ve gerekçesini açıklaması gerekmektedir.
Aksi takdirde, idari yargı yerinin etkililiği ve işlevselliği ortadan kalkmış olacak, yargısal denetime tabi tutulmayan Yönetmelik kuralları hukuk aleminde sonuç doğurmaya ve üretmeye devam edecektir.
Bu durumda; idari yargılama usulü gereklerinden olan, idarece iptal edilen veya yürürlükten kaldırılan işlem hakkında idari yargı yerince iptal kararı verilemeyeceği öngörüsü dikkate alınarak iptal kararı verilemez ise de, yönetmelik kurallarının hukuka uygun olup olmadıklarının tespit edilmesine bir engel bulunmadığından, idari yargı yerinin işlevselliği ve aynı zamanda taraf iddialarının karşılanması bakımından hukukilik denetimi yapılması bir zorunluluk olarak değerlendirilmektedir.
Bütün bunlar dikkate alınarak, dava konusu Yönetmelik kurallarının hukuka aykırılığı veya uygunluğu konusunda tespit yapılıp bu konuda gerekçe yazıldıktan sonra, yeni Yönetmelik değişiklikleri ile dava konusu Yönetmelik kuralları yürürlükten kaldırıldığı için karar verilmesine yer olmadığına dair kararın yerinde olduğunun açıklanması gerektiği görüşü ile karara katılmıyoruz.

KARŞI OY
XX- 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 2. maddesinin 1/a fıkrasında; iptal davaları, idari işlemler hakkında yetki, şekil, sebep, konu ve maksat yönlerinden biri ile hukuka aykırı olduklarından dolayı iptalleri için menfaatleri ihlal edilenler tarafından açılan davalar olarak tanımlanmıştır.
İptal davasının gerek anılan maddede, gerekse içtihat ve doktrinde belirlenen hukuki nitelikleri göz önüne alındığında; idare hukuku alanında tek taraflı irade açıklamasıyla kesin ve yürütülmesi zorunlu nitelikte tesis edilen idari işlemlerin, ancak bu idari işlemle meşru, kişisel ve güncel bir menfaat ilgisi kurabilenler tarafından iptal davasına konu edileceğinin kabulü zorunlu bulunmaktadır.
İptal davasının amacı, hukuka aykırı idari işlemin uygulamadan kaldırılması, geçersiz kılınması ve işlemin hukuksal geçerliliğine son verilmesidir. Burada sağlanmak istenen, hukuk düzeninde hukuka aykırı işlemlerin bulunmamasını sağlayarak, hukuk devletinin korunmasıdır. İdare Hukuku ilkelerine göre, iptal kararları, iptali istenilen işlemi, tesis edildiği tarih itibarıyla ortadan kaldırarak, işlemin tesisinden önceki hukuki durumun geri gelmesini sağlar.
Bir idari işlemin hukuki irdelemesi yapıldığında, tespit edilen duruma göre dava konusu işlemin iptali ya da davanın reddi yolunda hüküm kurulması gerekmektedir. Hukuka uygunluk denetimi yapılan işlem yönünden “karar verilmesine yer olmadığına” hükmedilmesi, usulde yeri olmayan bir uygulama olup, işin esasının incelenmesinin sonucu olarak esas hakkında bir hüküm kurulması zorunlu bulunmaktadır.
Bir yönetmelik kuralına dava açıldıktan sonra, idarenin yeni yönetmelik çıkarma konusunda yetkisi bulunduğu açık olmakla birlikte, bu durum, idari yargı yerinin yargısal incelemesinde bulunan yönetmelik kuralı hakkında, hukuka uygun olup olmadığı yönünden bir değerlendirme yapılıp sonuca varılmasına hukuken engel değildir. Aksi halde, idare bu şekilde yeni yönetmelik yürürlüğe koyarak, mevcut yönetmeliğin yargı denetimine tabi tutulmasından muaf kılınmasına neden olacaktır. Ayrıca, davacılar şeklen değiştirilen her düzenlemeye karşı dava açmak zorunda bırakılarak, hak arama özgürlüğünün kullanılması da zorlaştırılacaktır.
Bu durumda, davacı tarafından hukuka aykırı olduğu ileri sürülen düzenlemelerin hukuki irdelemesi yapılarak Dairece işin esası hakkında, “ret” ya da “iptal” hükmü kurulması gerekirken, karar verilmesine yer olmadığına hükmedilmesinde hukuki isabet bulunmadığı sonucuna varılmıştır.
Açıklanan nedenlerle, davacının temyiz isteminin kabul edilerek, Danıştay İkinci Dairesinin 20/02/2019 tarih ve E:2016/10070, K:2019/698 sayılı kararının, karar verilmesine yer olmadığına ilişkin kısmının bozulması gerektiği oyuyla, çoğunluk kararının bu kısmına katılmıyorum.

KARŞI OY
XXX- Dava konusu Yönetmeliğin 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden;
Bu düzenleme ile görev veya görev yerlerini değiştirmek için açılan sınavlara katılmak isteyen cami görevlilerinin, kariyer unvanlar için yapılacak sınavlara katılmak isteyen personel ile yurt dışı, hac ve umre hizmetlerinde görevlendirilmek için Başkanlıkça yapılacak sınavlara katılacakların, Mesleki Bilgiler Seviye Tespit Sınavına (MBSTS) girmeleri ve Başkanlıkça belirlenen puanı almaları şart olduğu yönünde kural getirilmiş ise de, söz konusu düzenlemede, yapılacak sınava ilişkin soruların hangi konulardan oluşacağı, başarı puanının kaç puan olarak kabul edileceği, görev veya görev yerini değiştirmek isteyen personel ile kariyer unvanlar için yapılacak sınavlara katılmak isteyen personel ve hac ve umre hizmetlerinde görevlendirilecek personel için söz konusu sınavdan kaç puan alınması gerektiği gibi hususlara ilişkin olarak objektif kriterlere yer verilmediği anlaşılmaktadır.
Bu nedenle, dava konusu düzenleme yönünden davanın reddine ilişkin Daire kararında hukuki isabet bulunmadığı görüşüyle kararın, Yönetmeliğin 5. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi yönünden bozulması gerektiği görüşüyle karara katılmıyorum.

Kariye Camii
Kariye Camii
Löp Bilgiler

1894 iSTANBUL DEPREMi HAKKINDA BiR RAPOR ÜZERİNE İNCELEME

Yorum yapın

Dr. Hamiyet Sezer-*

Depremler, hiç kuşkusuz tabi afetlerin en tehlikeli ve yıkıcı olanıdır.
Şiddetine göre can ve mal kaybına veya hasara sebep olmaktadır. Ülkemizde de tarih içerisinde şiddetli depremler meydana gelmiş mal ve can kaybına yol açmıştır. Günümüzde pir çok teknik gelişme ile deprem bölgelerinde yer alan yerleşim yerlerinde deprem e dayanabilecek yapılar inşa edilerek zararlar azaltılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, bu amaçla teknik ölçümler deprem bölgelerinin grafikleri çıkarılarak bilimsel araştırmalar yapılmaktadır1
Tarihi boyunca İstanbul’un geçirdiği bazı şiddetli depremler burada
kısaca anlatıldıktan sonra, yazımızın konusunu oluşturan 1894 depremi ile ilgili rapor açıklanmaya çalışılacaktır. ,”
İstanbul, tarih boyunca şiddetli bir çok deprem yaşamıştır. Bunlardan
özellikle i509, i690, i894 yıllarında meydana gelenleri en şiddetlileridir. Bu
depremler de İstanbul’da bir çok yapı yerle bir olmuş, çok sayıda insan hayatını kaybetmiştir. İstanbul’da yapıların çoğunun ahşap olması, bu kayıpları biraz olsun azaltmıştır kanısındayız. Çünkü kaynakların bildirdiğine göre bu şiddetli’ depremlerden sağlam kalabilen, dayanabilen ahşap binalardır.

İkinci derece-deprem bölgesinde yer alan İstanbul, İzrriit Körfezi’nden
Marmara Denizi’ne bağlanan Kuzey Anadolu fay hattının çok yakınındadır ve bu yüzden meydana gelen depremlerden etkilenmiştir. Bizans Dönemi’nde İstanbul’da yaşanan depremlerin büyük bir kısmı’ kaydedilmiştir. Bunlardan bazıları uzun süreli ve şiddetli olmuştur. Örneğin, 554,869 yıllarında olan depremler 40 gün sürmüştür. 1346 yılındaki deprem ise aralıklarla bir yıl devam etmiştir.2

Osmanlı döneminde, büyük tahribata sebep olan ilk deprem 16 Ocak 1489
tarihine rastlamaktadır3 İkinci büyük deprem ise 22 Ağustos 1509’da oldu ve sarsıntılar 45 gün sürdü. Bu deprem, bir çok insanın hayatını yitirmesine ve İstanbul’da büyük yıkıma sebebiyet verdi. 1000’in üzerinde ev yıkılmış 4 ile 5 bin arasında insan hayatını kaybetmiştir. Yaralananlar’ın tahmini sayısı ise 10 bin’dir. Edinilen bilgilere göre Divan-ı Hümayun üyesi 3 kişinin ev halkı da ölenler arasında yer almaktadır. Bunlardan Mustafa Paşa ve ona bağlı 360 sipahi atlarıyla beraber konakta ölmüştür4 . Hasar gören yapılar arasında Fatih, Beyazıt camileri, Topkapı Sarayı, Ayasofya’yı sayabiliriz. Topkapı Sarayı’nda önemli derecede yıkılma olmuş, Ayasofya’nın sıvaları dökülmüş, su bentleri yıkılmıştır. Kaynaklara göre, denizde büyük dalgalar ortaya çıkmış, bu dalgalar Galata ve İstanbul surlarını aşmıştır. Bu korkunç deprem yüzünden halk bir süre bahçelerde
kurulan çadır ve barakalarda oturmuştur. Padişah da saray bahçesinde yapılan geçici odalarda sığınmış ve 10 gün sonra da Edirne’ye gitmiştir. ILBayezid, İstanbul’un uğradığı bu. felaketden sonra geniş bir imar faaliyetine girişti. Para toplamak için her evden vergi alındı, Anadolu. ve Rumeli’den ameleler getirtildi. İki aylık bir sürede bir çok yer onarıldı5. Bu deprem tarihe “Küçük Kıyamet” olarak geçti.

İstanbul’un yaşadığı önemli depremlerden 1557 Nisan’ı, 1690 Temmuz’u
1766 Mayıs’ındakileri saymak mümkündür6. 1690’daki deprem Salı akşamı
güneş battıktan sonra gerçekleşti. Bu olay, Fatih Camiinin minaresinin yıkılmasına, kubbesinin çatlamasına, Topkapı çevresindeki surların bir
bölümünün yıkılmasına neden oldu. Depremde, edinilen bilgilere göre çok sayıda ev yıkılmış, 20 kişi ölmüştür. Sarsıntılar birkaç gün daha devam etmiştir7.

İstanbul, 24 Mayıs 1719’da da büyük bir deprem geçirdi. Pekçok binanın
bacaları, Topkapı Sarayı’ında Yalıköşkü civarında kayıkhanelerin bazıları yıkıldı. Surların bir kısmı tahrip oldu. İlk günkü sarsıntıdan sonra iki üç gün sarsıntılar hafif şekilde devam etmiştir. Bu deprem İzmit Körfezi civarında da etkili olmuştur8.

Kaynaklarda yer alan bilgilere göre;İstanbul, 22 Mayıs 1766’da 1509’dan
sonraki en şiddetli depremi yaşamıştır. Depremin süresi hakkında değişik bilgiler vardır. Deprem esnasında korkunç gürültüler duyulmuş, sarsıntılar aralıklarla 8 ay veya i yıl kadar hissedilmiştir. 25 Temmuz’da meydana gelen sarsıntı ise birincisi kadar şiddetli ve yıkıcı olmuştur. Halk uzun süre çadırlarda. barınmak zorunluluğuyla karşı karşıya kalmıştır. Padişah’ın sarayı da hasar gördüğünden IILMustafa şehri terketmeye mecbur olmuştur. Birçok cami, han,saray yıkılmış veya hasar görmüştür. Bunlardan Fatih Camii, Çemberlitaş’taki Atik Ali Paşa Camii, Kariye Camii, Eyüp Sultan Camisini hasar gören, yıkılan camiler arasında sayabiliriz. Ayrıca, Şehrin su şebekesi zarara uğramıştır. Fatih Cami bu olayda tamamen zarar gördüğünden depremden sonra adeta yeni bir cami yapılmıştır.
Yine Fatih Camii gibi depremde hasar gören diğer binalar, Baruthane, Topkapı Sarayı. Yeniçeri odaları gibi yerler için tamirat işlemleri başlatllmıştır9. 8 Temmuz 1790’daki depreme gelince; o gün gece sabaha kadar yirmişer, otuzar dakika ara ile 5 defa hafifçe ertesi gün sabahtan akşama kadar 4 defa aralıklarla sarsıntılar şeklinde olmuştur 10. 28 Ekim 1802’de ortaya çıkan depremde ise bazı kemerler ve haneler yıkılmıştır 11. Ahmet Cevdet, 1804 Aralığı’nda bir deprem olduğunu kaydetmekte, bu depremden bir gün öncesinde İstanbul ‘un şiddetli bir fırtınaya’ maruz kaldığını ifade etmektedir12. Bunların dışında İstanbul, 1837, 1841 yıllarında da deprem geçirmiştir. Böylece, İstanbul’un tarih boyunca
geçirdiği yıkıcı depremleri kısaca özetledikten sonra i894 yılında meydana gelen son büyük depreme geçebiliriz.

İstanbul, son şiddetli depreme 10 Temmuz i894 tarihinde sahne
olmuştur. Deprem ,güneyden kuzeye doğru üç şiddetli sarsıntı halinde hissedildi. Beyoğlu ve Boğaziçi’nde daha az zarar verdi.Depremin merkezinin Yeşilköy’den 8 kilometre uzaklıkta ve güneydoğu Marmara Denizi’nde olduğu tespit edilmiştir. Bir çok sivil bina hasara uğramıştır. Bunlar arasında, Kapalı Çarşı, Bitpazarı, Yağlıkçılar, Çadırcılar, Mercan Çarşı tarafları tamamen yıkılmıştır. Mercan sokağında kükürtlü su fışkırmış, Sirkeci’de istasyon zarar görmüştür. Fatih, Beşiktaş, Ortaköy, Sultan Ahmet, Aksaray, Edirnekapı, Topkapı, Balat, Bakırköy, Silivrikapı semtleri zarara uğrayan yerlerdir.

Semih Tezcan, Yalçın Acar, Ahmet Civ tarafından hazırlanmış olan bir
araştırmada, bu depremin şiddetini 9, enlemini 40,60 boylamını da 25,60 olarak belirtmektedir 13.

1894’deki bu deprem öğle saati 12.24’te alaturka saat ile 4.45’te meydana
geldi. Sarsıntılar İstanbul dışında, Yanya, Bükreş, Girit, Yunanistan, Konya ve Anadolu’nun büyük bir kesiminde hissedilmiştir. İstanbul il sınırları içinde 474 kişinin ölümüne, 482 kişinin yaralanmasına, 387 dayanıklı yapı ve 1087 ev, 299 dükkanın büyük ölçüde hasar görmesine yolaçmıştır. Yalnız bu rakamlar tespit edilebilenlerdir. Ölü ve yaralı sayısının daha fazla olması olasılığı vardır. Çünkü bazı yerlerde, örneğin Yalova’da ölü ve yaralı sayısı bilinmemektedirl4.

Sultan II.Abdülhamit bu deprem yüzünden epey hasar ve can kaybı
olduğunu öğrenince, yaralıların hemen tedavisini, ihtiyacı olanlara yardım
edilmesini, çadırlar kurulmasını emretmiş ve ayrıca fırınıardan bol miktarda ekmek dağıttırmıştır. Açıkta kalanlara, Şehremini’nin başkanlığında bir komisyon kurularak para, yiyecek ve çadır yardımı yapllmıştır15.

Bu yazımızın asıl konusunu, 1~94 yılı depremiyle ilgili olarak. söz konusu
yıl Atina Rasathanesi müdürü tarafından hazırlanmış bir raporun Osmanlıca tercümesi oluşturmaktadır. Belge, Yıldız Esas Evrakı Karton ll, Belge 17. C’de olup depremle ilgili, orijinal ‘bilgileri içermektedir. Rapor, deprem bölgesinde yapılan bilimsel incelemeler, ölçümler sonucunda oluşmuştur. Burada yapılan gözlemlerin ve ölçümlerin ne gösterdiği açıklanmıştır. Bilimsel bir inceleme sonucunda yazılmış bir rapor olması bakımından ve hemen olaydan kısa bir süre sonra hazırlanması açısından önemli bir belge niteliği taşımaktadır16.

Rapordan anlaşılacağı gibi, Sultan II.Abdülhamit depremden sonra bir
bilimsel araştırma yapılmasını istemiştir.Bunun üzerine, Atina Rasathanesi
MüdUrU Eserinisti (D.Eginitis) ile İstanbul Rasathanesi MüdUrU Kumbari
(Coumbary) 17 ve yardımcısı Emil Lakvan (Emi! Lacoine)’nin incelemeleri
sonucunda bu rapor hazırlanmıştır. 15 Ağustos 1894 tarihinde Padişah’a
sunulmuştur.

Mösyö Eserinisti, Kumbari, Emil Lakvan çalışmalarına öncelikle
incelemelerde önemli olabilecek ve zarar gören yerleri ziyaret ederek
başlamışlardır.

Raporda anlatrlanlara göre deprem ve sonuçları şöyledir:


Deprem,. 10 Temmuz 1894 tarihinde öğleden sonra saat 12’yi 24 dakika
geçe 3 kez şiddetli şekilde olmuştur. Bu sarsıntılar meydana gelen tahribatın tamamını oluşturmuştur. Birinci hareketden bir iki saniye önce arabalar geçiyormuş gibi yer altından şiddetli sesler duyulmuştur. Bu hareket diğerlerinden en hafifi olup eşyalar bile oynamamıştır. Hareket 4,5 saniye sürmüş şiddeti gittikçe artmıştır. Birinciden sonra gelen ikinci sarsıntı çok şiddetli olup uzun sürmüştür. Şiddeti giderek artarak 8,9 saniye devam etmiştir. Bu sarsıntının sonucu’ büyük tahribat olmuştur. Üçüncü sarsıntı ikinci ikincisinden sonra meydana gelmiştir. İkincisinden daha hafif olan üçüncü sarsıntı beş saniye sürmüştür. Raporu hazırlayan kişi zelzele sırasında yerin dalgalı bir deniz gibi olduğunu belirterek hareketin boyutunu göstermeye çalışmaktadır. Arka arkaya bu üç sarsıntı toplam i7, i8 saniye sürmüştür. Üç hareketin merkezleri birkaç derece ile kuzey doğu ve güney batı yönünde oynamaktadır. İncelemeyi yapan Eserinisti ve diğerleri kendi yaptıkları araştırma, valilerden gelen telgraflar ve aldıkları diğer bilgileri dayanarak çeşitli yerlerde depremin şiddetine ve süresine
ilişkin açık bir fikir edinerek aynı şiddette olan yerlerden geçen deprem
kavislerini tespit edebilmişlerdir. Rapora bu bölgelerle ilgili bir harita da
eklenmiştir.

Bu kavisler yeryüzünü biri diğerlerinden daha ‘büyük beş kısma
bölmektedir. Haritada belirtilen birinci kısım merkezdir ve en .çok zarar gören yerleri içerir. Bu bölge eğri bir hat şeklini almıştır. Hattın büyük ekseni Çatalca’dan Adapazarı’na kadar ve İzmit Körfezi boyunca 175 km uzunluğunda devam eder. Küçük eğri ise aynı körfezin kıyısında Katırlı (Esenköy) ve Maltepe köyleri arasında olan araziyi içermekte ve 39 kilometredir.


İkinci bölge de yalnız kötü inşa edilmiş bazı binalar yıkılmış diğer bazı
binalar çatlamıştır. Bu bölge Çorlu, Tekfur dağı, Mudanya,’ Akhisar, Üsküdar, Ortaköy, Terkos’dan oluşmaktadır. Büyük ekseni 248, küçük ekseni 74 kilometre, uzunluğundadır.


Üçüncü bölgede deprem şiddetli ise de bazı eşyalar kalabilmiş ve evler
hasar görmemiştir. Bölge Bandırma’dan ve Bilecik civarındaki Karaköy’den
geçen hattan ibarettir. Büyük ekseni 354, küçük ekseni i75 km ‘dir. Dördüncü bölge Yanya, Bükreş, Girit, Yunanistan, Konya ve Anadolu’nun büyük kısmını içine almaktadır. Bu bölgede deprem hafif hissedilmiş ve hasar olmamıştır.


Beşinci bölge büyük olup, bütün Avrupa, Asya ve Afrika’nın bir kısmını
kapsamaktadır. Bu bölgelerde hareket çok hafif olmuş ve sadece İngiltere’de Birmingam; Rusya’da Pavlus şehirlerinde ve Paris’teki aletlerde hissedilmiştir.

İstanbul’daki bu deprem çok büyük hasar yapmış, zarar görmeyen bina
kalmamıştır. Depremin şiddeti Heybeli ve Kınalı Ada’larda daha fazladır. Burada Ruhban Mektebi yıkılmıştır. İnsanlar günlerce baraka ve çadırlarda yaşamışlardır. Arazinin durumu hasarın büyüklüğünde etkili olmuştur. Örneğin Katırlı köyünün yarısı çamurdan oluşan arazi üzerine kuruldugundan hasar büyük olmuş, diğer yarısı ise dayanıklı arazide olduğundan hasar olmamıştır. Yine Yalova’da kurulan bir çiftiğin binaları kumlu arazide olduğundan yıkılmış diğer taraflar sağlam kalmıştır. Binalarda kullanılan malzemelerin iyi olmaması ve binaların eksikliği
ve hepsinin merkezde olması İstanbul’da ve köylerde zararın artmasına nedendir. Yapılan incelemeler sonucu ahşap binaların ve iyi yapılan tuğladan ve demir ile bağlanan binaların depreme dayandıkları saptanmıştır. Anlaşılacağı üzere günümüzde de yerleşim yerlerinde dikkat edilmesi gereken hususlar o zamanlarda da belirlenmiştir. Yani zemi!1in yapısının sağlam olması, yapı malzemelerinin ve inşaatın kaliteli olması gibi hususlara o zaman dikkat çekilmiştir.

Raporda, binalardaki teknik incelemelerin sonuçları da verilmektedir.’
Ayrıca ilginç olaylara değinilmektedir. Bunlar depremden önce ve sonra meydana gelen doğa olaylarıdır. Kıyıda bir çok yerde depremden önce deniz suyunun sıcak olduğuna tanık olunmuştur. Örneğin, Yeniköy’de depremden yarım saat önce denize giren iki kadın denizin ılık olduğunu hissetmişler ve aniden iki büyük dalga görmüşlerdir. Halbuki dalga olmasını gerektiren bir durum yoktur, hava sakindir ve vapur da geçmiyordur. Kuyulardan daha önce soğuk su çekilirken, çekilen suların depremden önce ılık olduğu belirtilmiştir. Büyük Ada’da depremden sonraki gün ve daha sonra iki gün 3 kilometre uzunluğunda denizde dar bulut gibi bir duman görülmüştür. Bütün bunların sebebi, depremden önce ve sonra pek çok gaz veya sıcak buhar çıkarak deniz suyunu ısınmasıdır.

Depremin hızı saniyede 3 kilometre olarak raporda açıklanmaktadır.
Deprem öncesi bazı uyarılar olduğu da kesindir. Yapılan gözlemlerde deprem merkezinin birçok bölgelerinde depremden çok önce kırlangıçların korkup yuvalarından uçmaları dikkat çekici bir belirti olarak anlatılmaktadır. Kırlangıçlar bazı yerlerde akşam geri döndükleri halde diğerlerinde sürü ile telgraf hatları üzerine konmuşlar ve depremden sonra dönmüşlerdir. Birkaç dakika önce tavuklarda da böyle bir durum yani kaçma olayları yaşanmıştır. Hayvanların depremi önceden sezebilmeleri, saptanan raporlarda depremi önceden hissedebilecek bir alet icat edebileceği fikri ileri sürülmektedir.

Araştırmalar sonucunda depremin tektonik, yani yeryüzünün oluşumundan dolayı meydana geldiği ortaya çıkmıştır.
Özetlemeye çalıştığımız yazımızın konusu raporda, olaylar detaylı şekilde
ve ayrıca teknik bilgilerle verilmektedir.

Söz Konusu Rapor
Hakipa-yı mükarim pema-yı hazret-i mülükaneye Atina rasathanesi direktörü Mösyö Eserinisti tarafından fi 3 Ağustos Rumi ve 15 Ağustos Efrenci sene1894 tarihiyle takdim olunan raporun tercümesidir
Zat-ı şevket semat hazret-i padişahileri, ‘ahiren Dersa’adet’de vuku’u
bulunan büyük hareket-i arzın fennen ve mükemmelen tedkik olmasını arzu buyurmakda olduklarından iş bu arzu-yu hümayun ile beraber tedkikat-ı mezkurenin ‘ale’l-umum funun içun’ derkar olan ehemmiyetini nazar-ı dikkate alarak gerek hakipa-yı. şahanelerine ve gerek erbab-ı fununa takdım olunmak üzere işbu ‘alamet-i tab’ iyenin ahvaline dair devr
s.2
ve dıraz icra-yı tedkikata mübaşeret eyledim.
Zat-ı mükarim semat hazret-i tacidarileri fünun ve ma’arif içun derkar olan
himmet-i seniyyeleriyle ‘atıfen kullarına bir vapur tahsisi buyurmuş
olduklarından ‘uluvv-ı cenab-ı şahanelerin sayesinde Dersa’adet rasathanesi müdürü Kumbari ve mu’avini Emil Lakvan. Efendilerin refakatiyle tetkikat-ı fenniyece ehemiyetleri olan hareketzede mahallerin kaffesi ziyaret olunmuştur.
İş bu tetkikat hitampezir olmağla başlıca netayicinin ‘arzı ile kesb-i
mefehheret olunur.

Hareket-i arzın 1894 efrenci Temmuzu’nun 10’unda (Dersa’adet evsat
saati üzere) alafranga ba’de’l-zahir saat 12’yi 24 dakika geçerek üç şedid zelzele ile başlamıştır. Bu zelzeleler mevcut olan tahribatın hemen cümlesini icra etmişlerdir. Birinci hareketten bir iki saniye evvel kaldırım üzerinden kemal-i sür’atle birçok arabalar geçiyor imiş
s.3
gibi yer altından şedid sedalar duyulmuştur. Tahtü’I-‘arz seda ile zuhıır eden birinci hareket ufki olup diğerleri kadar şedid olmadığından en hafif eşya-yi beytiyye bile yere düşürmemiştir. Bu hareket dört beş saniye sürüp şiddeti tedricen tezayüd etmiştir. Birincinin akabinde zuhur eden ikinci hareket pek şiddetli olup imtidad etmiş ve ufkla müteviizi 18 ve devri olup şiddeti tedricen tezüyüd ve sekiz dokuz saniye sürüp tahribat-ı mühimme icra eylemiştir. Bu hareketde dahi birincisinde olduğu gibi tahtü’l-arz seda var idi. Nihayet üçüncü tezelzül ikincisinin akabinde vuku’ bulub temevvücü ve ufki olmuşdur. Bu zelzelenin kısm-ı küllisinde arz dalgalı bir deniz üzerinde imiş gibi sallanmışdır. Üçüncü tezelzül ikincisinden hafif olub beş saniye sürmüşdür. Bu tezelzül ile dahi tahtü’l-arz
s.4 5.
seda mevcud idi. Aralarında pek az fasıla olan bu üç tezelzül cem’an
17, 18 saniye sürmüşdür. Üç tezelzül dahi merkezlerinin bi’l-cümle noktalarında bir veya diğer tarafda bir kaç derece cüz’i bir tahallüf ile şimal-ı şarki ve cenub-i garbi istikametinde bulunmuşlardır.
Mahallinde icra eylediğimiz tetkikat-ı mahsusamıza ve vilayat-ı şahane
valilerinin telgraf namelerine ve aldığımız diğer bir çok ma’Iuımat-ı sahiheye istinaden mahall-i muhtelifede zelzelenin imtidad ve şiddetine dair bir fikr-i sahih hasıl idüb hareketin aynı şiddeti haiz olan mahallerden geçen zelzele kavislerini tayin idebilmişizdir.
Bu kavisler sallanan arzın sathını yek diğerinden daha büyük olan beş
mıntıkaya taksim ederler.

s.5
Merbut haritada iriie olunan birinci mıntıka merkezi teşkil idüb en çok
rahnediir olan mahalleri hiividir. Bu mıntıka dahilinde ebniye-i seniyye
münhedim olmuşdur. Bu mıntıka-i merkeziye ber-mu’tad uzun bir hatt-ı münhani şeklini almışdır. Bunun büyük mihveri Çatalca’dan Adapazarı’na kadar ve İzmit Körfezi boyunca yüz yetmiş beş kilometre tulunde imtidad ider. Küçük mihveri mezkur körfezin munsabbında Katırlı ve Maltepe Karyeleri arasında olan araziyi havi olub 39 kilometre tulundadır. Tezelzülün istikameti hatt-ı münhanının küçük mihveri takriben mütevazi ve büyük mihverinde müstevi-i umudidir.
ikinci mıntıkada yalnız fena inşa olunmuş bazı ebniye yıkılub ekser
haneler hafifce çatlamışdır.

s.6
Bu mıntıka Çorlu ve Tekfur dağı l9 ve Mudanya ve Akhisar ve Üsküdar ve
Ortaköy ve Merkos’dan mürur iden zelzele ile mahdud olub bu dahi hatt-ı
münhani şeklindedir ve büyük mihveri 248 ve küçük mihveri 74 kilometre
tulundedir.
Üçüncü mıntıkada zelzele şedid olmuş ise de ba’zı eşyayı yere bırakmış
yahud yerinden oynatmış ve hanelere hasar vermemişdir. Bu dahi bir hatt-ı münhani şeklinde olub büyük mihveri 354 ve küçüğü ı75 kilometre tulundedir ve Bandırma’dan ve Bilecik civarında vaki’ Karaköy’den geçen zelzele ile tahdid olunmuşdur.
Dördüncü mıntıka Yanya’ya ve Bükreş’e ve Girid’e ve Yunanistan’a ve
Konya’ya ve Anadolu’nun büyük bir kısmına mümtedd olub.
s.7
Hareket-i arz an çok hafif ve doğrudan doğruya his olunur derecesinde
olmağla beraber hasar hasıl etmemiş olan memleketleri havidir.
Beşinci mıntıka pek cesim olub umum Avrupa ve Asya’yı ve Afrikanın bir
kısmını havidir. Bu mıntıka dahilinde olan memalikde hareket pek hafif olub yalnız alat-ı fenniye ve mıknatisiyyede his olunmuşdur. Malumat-ı acizanemizde nazaran hareket-i arz İngiltere’de Birmingem şehrinde ve Rusya’da Pavlus şehrinde ve Paris’de alat-ı fenniyede his olunmuştur.
Ber-vech-i ma’ruz Dersa’adetde ki hareket-i arzın pek büyük bir mesafesi
olmuşdur. Mesafe ve müddet nokta-i nazarıyla bu zelzele ma’lum olan
zelzelelerin en büyüklerinden biridir. Ale’l-husus merkezi şayan-ı dikkatdir. Bin sekiz yüz seksen dört (1884) kanun-ı evvelinın 25’inde Endillüs’de vuku’u
s.8
bulunan hareket-i arzın merkezi 40 kilometre tulunde ve 10 kilometre
arzında idi. Fakat zelzelelerin mesafesi behemehal şiddetleri nisbetinde
değildır. İşbu tedkik olunan zelzelenin şiddeti sinin-i ahirede vuku’u bulan ba’zı büyük zelzelelerin şiddetinden azdır. Bu zelzele 1893 senesinde Yunanistan’da Zanta Adası’nı tahrib eden hareket-i ‘arzdan daha şedid ise de Yunanistal).’da Lukrid nahiyesinde bu kadar mesafesi olmayan zelzele-i ahireden daha hafifdir.
Mesafe-i merkeziye dahilinde olan mahaller pek çok rahnedar olmuşdur.
Tahribat-ı maddiye pek mühim olub pek çok kimesneler dahi telef ve mecruh olmuşlardır. Bir çok haneler hemen kamilen münhedim olub diğerleri kabil-i sukunu olmayan bir hale gelmiş ve ekser haneler az çok çatlamış
s.9
ve hiç bir hane hasardan kurtulamamışdır. İstanbul’da felaket her cihetle.
büyükdür. Ale’l-husus Çarşı-yı Kebir harabezare dönüb enkaz altında pek çok kimesneler telef olmuşlardır. Heybeli ve Kınalı 20 adalarında zelzelenin şiddeti derece-i nihayeye varub Ruhban mektebi harab olmuş ve duvarlarının ekserisi yıkılmışdır.
Ayastefanos ve Anbarlı ve Kınalı ve Büyük Ada ve Katırlı’da birçok
hanelerin ve cami’ ve kiliselerin harab oldukları veyahud çatladıkları ve
minarelerin yıkıldığı görülmüşdür.
Her karye ve kasabada zelzele muceb-i te’sir manzaralara sebep olmuşdur.
Ahali kemal-İ havf ve haşiyet ile sokaklara firar etmiş ve pek çok kimesneler günlerce meydan ve bağçelerde tente ve baraka altında yatmışlardır.
s.10
çarşı-yı Kebir’de bir hayli mecruhlar bir kaç sa’atler enkaz altında
kaldıkları halde hükümet-i seniyye tarafından irsal olunan me’murların
himmetiyle çıkarılıp kurtarılmışlardır. Küçük bir çocuk sa’atlerce ezilmiş olan valdesinin kucağında kalmış olduğu halde ber-hayat olarak bulunub
kurtarılmışdır.
Tabakatti’l-arzın teşkilatı ba’zı mahallerde hasar ve mesaibe sebeb
olmuşdur. Katırlı karyesinin nısfı çamurdan teşekküI eden fena arazide inşa olunmuş olmağla harab olmuş ise de arazi-i metine üzerine te’sis olunan nısf-ı diğeri hal-i selametde kalmışdır. Yalova’da kumlu arazi. üzerine inşa olunan çiftlik ebniyesi münhedim olduğu halde nefs-i karye pek de rahnedar olmamışdır. Ebniye içün kullanılan edevatın ve binanın
s. 11
fenalığı ve eskiliği ale’l- husus merkezde bulunmalarından naşi ziyadesiyle zedelenen İstanbul’da ve karyelerde hasarın tezayüdüne sebep
olmuşdur.
Diğer tarafdan ekser hanelerin ahşab olması mesaibin az olmasına hidmet etmişdir. Dersa’adet hanelerinin sair mahaller gibi kamilen kargir olmaması şayan-ı memnuniyet ‘ad ‘olunmalıdır. Yoksa daha çok mazarrat hasıl olacak idi. Ahşap haneler zelzeleye hayretbahş derecede dayanmışlardır. Fena yapılmış olan eski ahşap haneler bile selametde kalmış iken yanlarında olan a’la yapılmış güzel ve yeni ve hatta demirler ile bağlanmış olan kargir haneler münhedim olmuşlardır.
Ahşap hanelerin zelzeleye en çok dayandıkları tebeyyün etdiği halde
kargirler bi ‘I-‘aks nadiren baki kalmışlardır.
s.12
Ahşapdan sonra en çok dayanan haneler tuğla ile yapılanlardır. Tuğla ile yapılan duvarlar elastik ve metin olmağla kolay dağılmazlar ise de güzel bağ ve istinadgahları olmadığı halde yıkılmışlar ve fakat duvarların yekdiğerine güzel bağlanmış ve civar hanelere muttasıl bulunan haneler pek hafif suretde çatlamışlardır. Büyük Ada’da tuğla ile yapılan bir hanenin ortası taştan olmağla taştan yapılan kısmının yıkılıp tuğladan olan kısmının selametde olduğu görülmüşdür. Bu dahi tuğla ile güzel inşa olunarak demirler ile bağlanan hanelerin hareket-i ‘arza dayandıklarını isbat eder.
Bi’l-cümle ebniyede ve harek.et-i ‘arzda zelzelenin istikametine müstevi-i ‘umudı tesadüf eden duvarlar yıkılmış yahud rahnedar olmuşdur. Halbuki zelzeleye mütevazi tesadüf eden duvarlar sağlam kalmış yahud az zedelenmişdir.
s.13
KuturIarı tezelzülün istikametine mütevazi düşen ebniye duvarları
yıkılmamış bile olsa 45 derece ufka ma’il “X”şeklinde çatlaklar peyda
etmişlerdir. Mesaafe-i merkeziyenin bir çok mahallerinde ve ‘ale’ l-husus Büyük Ada’da istikamet-i temevvücüye ve aşağıdan yukarıya doğru hareket
görülmüşdür. Büyük Ada’da değirmenin herem şeklinde olan büyük ocağı ufki olarak üç parçaya ayrılmış ve bu parçalar şimalden şarka doğru dönmüşdür. Üst taraftaki parça dört santimetre ve ortadaki parça andan daha az ve üçüncü parça diğerine nisbetle daha az eğrilmişdir. Bir hanenin küçük bir ocağı yine o istikamet üzere 30 derece kadar eğrilmişdir. Diğer bir hanede avluda bulunan iki çiçeklik yukarıya atılıp silindirik .
s.14
ka’idesinden çıkmış ve yere düşmüş ise de ka’idelerin silindirleri baki
kalmışdır. Mösyö Mesrubeyanın hanesinde tuğladan olan bir sütun ufkı olarak iki parça olmuş ve üst taraftaki parçası birkaç santimetre irtifa’a kadkalkıp ufkı çemberlerinden çıkmışdır ve 90 derece kadar eğrilip yine o ufkı çemberler arasında diğer parça üzerine düşmüşdür. Mösyö Zarifini hanesinde bir metre 30 santimetre bir sütun Üzerinde duran bir Nemesis heykeli 30 derece eğrilip ka’ idesinden 25 santimetre ötede yere düşmüş ve ayağı üzerinde durmuşdur.
Böyle bir çok meşhudat-ı .acizanemiz tezelzülatın istikameti ufkı ve temevvüci olduğunu gösteriyor.
Mesafe-i merkeziyenin zemininde pek çok yarık ve çatlak
s.15
yokdur. Meşhudumuz olan’ en mühim yarık, arzı çamurdan ibaret olan
Anbarlı karyesindedir. Mezkur yarık üç kilometre tulunde ve sekiz santimetre kadar arzında olub denizden 300 metre uzakda ve sahile mütevazı olarak şark-ı garbi istikametindedir.
Mahall-i mezkurda birinci yarık mütevazi ve denize 30 metre daha yakın
olarak 100 metre tulunde ve altı santimetre arzında diğer bir yarık daha peyda olmuşdur.
Bu yarıkların arzı zelzelenin ibtidasından beri hergün tedrica azalmaktadır. Heybeli Ada’sında Ruhban ,mektebi ile Ticaret mektebi arasında 200 metre

s.16
tulunde ve şimal-i garbi ve cenub-ı şarki istikametinde gayetle dar bir
yarık hasıl 21 olmuşdur. Kınalı Ada’sında 22 deniz civarında şimal-i şarki ve cenub-i garbi istikametinde ba’zı küçük yarıklar ve bunların civarında arzın bir miktar çökdüğü görülmüşdür. Ortaköy’de deniz civarında iki küçük yarık görülmüşdür. Bunlar denize mütevazı ve şimal-i garbi ve cenub-ı şark i istikametinde olub yarılan yerde arz dahi biraz çökmüşdür. Arzın bu çökmesi ne mebni deniz civarındaki cami’-i şerif iki derece kadar eğilmişdir. Burgaz Ada’sında23 dahi sahile mütevazı olarak şimal-i cenubiye doğru yarıklar görülmüşdür. Bunlarınen mühimmi 200 metre tulunde ve altı santimetre arzındadır. Katırlı’da dahi sahile mütevazı olarak ba’zı yarıklar peyda olmuşdur.
s.l7
Sahilde mühim çökmüş yerlere gelince hiç bir yerde görülmemiş ve
ma’iyyet-i acizanemizee terfik buyurulan bahriye zabitanından Vasıf Efendi ma’rifetiyle denizin dibi iskandil, edildikde İngiliz haritasına nisbetle his olunur derecede fark görülmemişdir. Esteren kumpanyasının tahtü’l-bahr telgraf hattının yahud kablosunun Kartal’dan kal’a-i Sultaniye’ye kadar olan kısmında ve Kartal’dan üç mil uzakta kablo bir kaç yerde kesilmişdir. Bir kaç gün sonra kablo ihrac olundukda bıçak ile kesilmiş gibi temizce kırılmış olduğu müşahede olunmuşdur. Mahall-i mezkurda Vasıf Efendi tarafından iskandil olundukda İngiliz’ haritasından bir mikdar fark görülmüş ise de iskandil olunan noktaların haritadaki noktalara tamamıyle mutabık olduğu muhakkak değildir.
s.18
Efrenci TemmuzUn 10’unda vuku’u bulan zelzele su menba’alarına ve
kuyulara dahi te’sir etrnişdir. Hareketden bir kaç sa’at sonra Yalova’daki Koru nam kablıca sularının akşama kadar akmadığı görülmüş ise de 72 santigrad olan
derece-i hararetleri ve hassaları tebeddül eylememişdir. Anbarlı’da zelzeleden sonra yarım sa’at kadar çeşme suyu çekilip tekrar akdıkda iki sa’at kadar bulanık imiş. Katırlı’da bütün menba’ suları 10gün bir misli kadar çoğalmış ise de ‘muahharen mu’tad olan miktarda bulunmuşdur. Mezkur karyenin Ayakiryaki nam mahallinde bir ayazmada bir vakitden beri su yok iken tekrar su gelmişdir. Mesafe-i merkeziyenin birçok mahallerinde hayli kuyuların suları bir misli kadar çoğalıp bulanık olmuşdur.
s.19
Mesafe-i merkeziye dahilinde sahil boyunda deniz suları pek çok çalkanub ba’zı mahallelerde denizin 50 metre kadar çekilub geri döndüğü
görülmüştür. Başka mahallerde deniz ibtida yükselmiş ve ba’dehu çekilmişdir. Fakat ekseriya yükseldiği görülmüştür. Hiç bir mahalde sahil hududunun daimi bir suretde tebeddülü görülmemiştir.
Sevahilin birçok mahallerinde denizin kaynamaktada olduğu görülmüştür.
Ayastefanos’da hareket-i arz zamanında bir gemici elini denize sokdukda ılık olduğunu görmüşdür. Mahall-i mezkurde hareket-i arz’ dan bir çarık evvel denize giren bir kadın denizin gayetle ılık olduğunu görmüş ve bir az rahatsızlık his eylemiştir. Yeniköy’de hareketden yarım sa’at evvel denize giren iki kadın
s.20
denizin ılık olduğunu his etmişler ve bağteten iki büyük talga
görmüşlerdir. Halbuki deniz ile hava sakin olub o esnada uzakdan bile vapur geçmiyor idi. Makri köyünde bir kadın zelzeleden biraz evvel kuyudan su çekmiş olmağla ber-mu’tad soğuk olan kuyu suyunun ılık olduğunu görmüştür. Galata’da pek çok kimseler hareketi arz esnasında zeminin sair vakitlerden ziyade sıcak olduğunu his eylemişlerdir. Katırlı karyesinin ahalisi hareket-i arz esnasında sütun şeklinde denizden, buhar çıkub ve tedricen yükselub 10 metre irtifa’ına kadar çıktığını cenub-ı şarki ve şimal-i garbiye doğru sath-ı deryada sekiz kilometre mesafeye kadar gittiğini görmüşlerdir. Büyük Ada’da hareket-i arzın ertesi günü ve diğer
s.2l
iki gün 3 kilometru tulunde cenub-ı şarki ve şimal-i garbi istikametine
toğru ruy-ı deryada dar ve bulut gibi bir duman görülmüşdür. Tahkik etdigimız ve sahih zan eylediğimiz iş bu meşhudatdan istintac olunduğu vechile hareket-i arzdan evvel ve sonra ve esna-yı hareketde pek çok gaz yahud sıcak buha:r çıkub deniz suyunu ısıtmış ve sali-fu’z-zikr alametteri hasıl etmişdir.
Mesafe-i merkeziyenin büyük mihverinde bir körfez ve dağ ve sahil ve
tahtü’ I-arz kırık yerler gibi tabakat-ü’ arza müteallik bir alamet mevcud olur. Bu ka’ ide bu defa ki hareket-i arzın mesafe-i merkeziyesinin büyük mihverinde dahi mevcuddur. Mihver-i mezkur İzmid körfezi boyunca
s.22
mümtedd olub bu körfezin devamı olan sevahile mütevazi gider. İstikametın birliğini ve tezelzillatın mesafe-i merkeziyenin her noktasında
mutabık olmasını ve mesafe-i merkeziye hattının dar şekilde bulunmasını hesaba idhal etdiğimiz Mide tezelzülun merkezi olmayub hattı olduğunu yahud ta’ bir-i aher ile hareketin merkezi bir nokta olmayub mesafe-i merkeziye büyük mihverine mütevazi istikametde bulunan bir hatt olduğunu muhakkak ve o mihverin tulunca taht’ül-arz kırık bir malhall bulunmasını muhtemel ad etmemiz lazım gelur. Bu hareket-i arzın büyük bir vüs’atı olmasına nazaran merkezinin pek çok .derin olduğu zan olunur ve doton ve hayden usulüne müraca’at itdiğimiz halde “umk-ı mezkurun 34 kilometre olduğunu keşf etmişizdir.

s.23
Emil Lakvan Efendi ‘Umk-ı mezkuru diğer bir usul üzere hesab etdikde
aynı ‘umuki keşf etmiş olduğundan keşf etdiğimiz neticenin muhtemel olması tasdik kılınmışdır. 150seneden beru vuku’u bulunan hareket-i arz merkezlerinin şimdiye kadar keşf ve tahmin olunan ‘umuki 250 metreden 60 kilometre kadardır. Bu merkezlerin yalnız dokuzu 29 kilometre olan çarlezton merkezinden daha derin olub ekserisinin o kadar derin olmadığı keşf olunmuşdur. Benaberin Dersa’adet hareket-i ‘arzın merkez tezelzülü’ 150 seneden beri vuku’u bulan zelzele merkezlerinin en derini ‘ad olunmak lazım gelir ise de bu merkez daima kışr-ı ‘arzda ve küre-i ‘arzın nısf-ı kutruna nisbetle küçük bir derinlikde yani mezkur nısfkutrun I\200’i raddesindedir.
s:24
Fransa ve Rusya ve Romanya’da icra olunan tedkikat-ı fenniye mu’aveneti
ile tezelzülatın sür’at-ı intişarını hesab edebilmişizdir. Zelzele saniyede üç
kilometre sür’atle Paris’e ve 3,5 kilometre sür’atle Pavluska ve üç kilometre ve altı ‘aşr sür’atle Bükreş’e muvasalat etmişdir. Yunanistan’da ahiren Lukrid nahiyesinde. vuku’u bulan hareket-i ‘arzda Birmingamlı Mösyö Daviso’nun tedkikat-ı sahihesine ve Atina Rasathanesi’nde tedkikat-ı ‘aciziinemize istinaden mezkur hareket-i ‘arzın Birmingam şehrine kadar sür’at-i intişarı saniyede üç kilometre olduğunu keşf eylemiş olduğumuz cihetle işbu iki hareket-i ‘arzın Paris ve Pavlusk ve Bükreş ‘ve Birmingam’a kadar sür’at-ı intişarı takriben sedanın sulb-i cisimlerden geçmesinin sür’ati kadar olduğu tebeyyün eylenmişdir.
, s.25
Hareket-i ‘arzdan biraz evvel ba’zı .’alaim-i mütekaddime zuhur etdiği
muhakkak ‘ad olunmalıdır. Mesafe-i merkeziyenin bir çok mahallerinde hareket-i, ‘arzdan hayli evvel kırlangıçların korkup yuvalarından uçmuş oldukları ciileb-i inzar dikkat olmuşdur. Ba’zı mahallerde, kırlangıçlar akşam yuvalarına dönmüşler ise de diğer mahallerde sürü ile telgraf hatları üzerine konub şedid tezelzülatdan biraz sonra ‘avdet etmişlerdir. Mesafe-i merkeziyenin birçok mahallerinde hareketden birkaç dakika evvel tavukların ve hayvanat-ı sairenin korkub kaçmak ve ihtifa etmek istedikleri görülmüşdür. Bu ‘alamet-i şedid tezelzülatdan evvel arzın hafifce sallanmasından naşi olmağla insan hareket-i ‘arzı evvelden keşf edemediği halde kendisinden daha mütehassis olan hayvanlar anı his ederler.
s.:26
‘Bu izahatdan istifade olunarak en küçük sedayı ve en hafif tezelzülü gayetle his edebilecek alat-ı fenniye i’mali için İcra-yı tedkikat olunabilir. Bu
aletler hafif hareket-i arzı dahi haber vereceğinden şedid’ tezelzülat vuku’u
bulması üzerine celb dikkat eder. Mezkur imarat-ı mütekaddimeden başka bir mühendis hareket-i ‘arzdan biraz evvel aletin mıknatıs iğnesinin etrafına bir demir parçası dönderilmekte imiş gibi sallandığını görmüşdür. Efrenci Temmuz’un 10’unda vakt-i zahirde vuku’a gelen tezelzülat-ı şedideden sonra o günü ve ertesi günler az şiddetli tezelzülat dahi vuku’u bulub bunlar Ağustos’un 8’ine kadar kesb-i hıffet etmiş ve efrenci Ağustos’un S’inde dahi hayli hafif bir hareket duyulmuşdur.
s.27
İşbu tezelzülatın en şedidi Temmuz’un 12’sinde alafranga saatle akşam
saat 4’ü 10 geçerek zuhur etmiş ve iki saniye sürmüşdür. Temmuz’un 18’inde kable’z-zeval saat 1I’i 5S dakika geçerek şedid bir tezelzül duyulmuşdur. Bunlar ile beraber ilk defalar gibi tahtü’l-arz bir seda dahi işitilmişdir. Heybeli Ada’sında Temmuz’un 10’unda vakt-i zuhrdan sonra olan tezelzülata hatt-ı ufki üzere olub birçok toprak yıkılmasına müşabe tahtü’l-arz bir seda dahi duyulmuşdur. Birinei tezelzülatdan sonra mesafe-i merkeziyenin ba’zı mahallerinde tezelzül ile beraber olmaksızın seda duyulmuşdur. Tedkik etdiğimiz kaffe-i ‘alaime nazaran işbu hareket-i arzın tektonik yani arzın teşekkülatına müte’allik olduğu tahakkuk etmişdir. Mesafe-i merkeziye mihverinin tulunce merkez-:i tezelzülün vüs’ati ve teşekkülat-ı arziyeye müte’allik tabakatü’l-arz

s.29 (2S.s.olması gerekirken 29 yazılmış)
hadisesi teşkil eden İzmit Körfezi’nde mihver-i mezkurun istikameti ve
‘ale’l-‘umum isoseiste(latince yazılmış bir kelime) kavislerin gayetle uzun olan şekilleri ve iş bu ‘alamet-i tab’iyenin şiddet ve vüs’at-i fevka’l.’adesi mezkur hereket-i arzın tektonik yani teşkilat-ı arziyeye müte’allik olduğuna bizi ikna etmişdir. Yanardağ feveranları işbu hareket-i arzda görülen vüs’at ve şiddeti ve ahval-i saireyi haiz değildirler. Tektonik hareket-i arzlar arzın tedricen ve aheste teşkilinden hasbe’l-icab zuhur eden bir ‘alamet-i tab’iyedir. İşbu teşekkülün netayicinden biri dahi kışr-ı arzın hareketi ve sahil hatlarının tebdil-i mekanı ise de bu tebdil-i mekan ol-kadar aheste vuku’u bulur ki his olunması için binlerce seneler lazımdır. Binaenaleyh Marmara Denizi’nin şehr ve ada ve karyelerinin batması için asla ve kat’a
s.30
bir muhatara bulunmadığından ahalinin yanardağ zuhuruna ve adalar ile
sevahilin çökmesine dair olan evhamı ma’a-i-memnuniyye hiç bir mutala’a ve esbab-ı fenniye üzerine mübtehi değildir. Bi’l-‘aks Temmuz’un 10’unda üç şedid tezelzül ile başlamış olan hareket-i arzın devr-i istidadı şimdi hayli geçip hitama varmakda olması melhuzdur.

Mütercimi Tarih-i tercüme
Bogos kulları fi 8 Ağustos sene 1310

* A.Ü. D.T.C.F. Tarih Bölümü, Yakınça~ Tarihi Anabilim Dalı, Araştırma Görevlisi
1. Türkiye’nin deprem bölgeleri ve tektonik durumu için, Öcal,Türkiye’nin Sismitesi ve Zelzele Coğrafyası, İstanbul 1968,N.Pınar-E,Lahn,Türkiye Deprem Bölgeleri İzahlı Kataloğu, ‘Ankara,1952’ye bakılabilir,
2. Nevra Necipoğlu, “Depremler, Bizans Dönemi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3,s.33-34

3. Mustafa Cezar, “Osmanlı Devrinde İstanbul Yapılarında Tahribat Yapan Yangınlar ve Tabii Afetler” Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve İncelemeleri I, İstanbul, 1963,5.380

4. N.N.Ambraseys, C.F.Finkel, The Seismieity of Turkeyand Adjacent Areas A Histarical Review 1500- 1800. Istanbul, i995,s.38. Bu eserlerde Türkiye’ de meydana gelen depremler hakkında kronojik olarak geniş bilgi bulunabilir.
5. Mustafa Cezar, a.g.m.s. 382-383, Şehabettin Tekindağ “İstanbul, Türk Devri 1453-1520” İslam Ansiklopedisi c.5-ıı,s. 1203
6. Kevork Pamukciyan, “Depremler, Osmanlı Dönemi” Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3, s.34-35, N.N.Ambraseys, C.F.Finkel, a.g.e, s.54,94,136 vd.
7. N.N.Ambraseys,C.F.Finkel,a.g.e.,s.94.
8. K Mustafa Cezar,a.g.m.s.388-389.

9. Mustafa Cezar,a,g.m,s.389,390,Kevork Pamukçiyan,”Sarkis Sarraf-Hovannesyan’a Göre istanbul’un 1766 Büyük Depremi”,Tarih ve Toplum,c.8,sayl 47,s.270-271,
10. Ahmet Cevdet, Tarih-i Cevdet,c,5,İstanbul 1303,s.22. .
11. Ahmet Cevdet,a.g.e,c.7,s.144,
12. Ahmet Cevdet,a.g.e.c.8,s.27.
13. Semih Tezcan,Yalçın Acar, Ahmet Civ, İstanbul için Deprem Riski Analizi, İstanbul,1979,s.5.Ancak,S,Sipahioğlu,D.Kolçak,Y.Altınok’un hazırladığı Türkiye ve Çevresinin Tarihsel Deprem Kataloğu (M,Ö.2100-M.S.1900),İstanbul,1981,s,63,adlı eserde depremin enlem ve boylamının belli olmadığı, şiddetinin saptanamadığı Yazılıdır, Ayrıca, aynı eserde depremin etkili olduğu yerlerin istanbul, Prens Adaları, Marmara Denizi, ‘Karamürsel, Adapazarı olarak belirtilmektedir. 1894’te hazırlanmış ve sunduğumuz raporda da belirtildiği gibi deprem, Adalar’ da ve yakın çevresinde büyük hasara yol açtığı görülmektedir.
14. Feriha Öztin,1O Temmuz 1894 İstanbul Depremi Raporu, Ankara,1994,s.9.Bu eser, 189’4 Istanbul depremi üzerinde yapılan kapsamlı bir çalışmadır. Yerli ve yabancı orijinal kaynaklarla birlikte bir çok eserden yararlanılmıştır.

15. Erdem YOcel,Tarih Boyunca İstanbul Depremleri”,Hayat Tarih Mecmuası, sayı 6(Temmuz 1971),s.63.
16. Feriha Öztin,a.g.e.Söz konusu raporu eserinde kullanarak verilerinden yararlanmıştır Ayrıca, raporu kaynaklar kısmında günümüz diline çevirerek ve teknik terimler kullanarak vermiştir Ancak yer adlarında ve bazı kelimelerde hatalar bulunmaktadır. Biz burada metnin eski
Türkçe ve günümüz diline çevrilmiş halini vermeyi uygun bulduk. ;
17. Coumbary, Osıııanlı Devleti’nde demiryolu yapmıı için bulunan bir mühendistir. Osmanlı Devleti’nde ilk meteoroloji rasathanesi Fransa’nın da etkisiyle ve Coumbary’nin girişimiyle H.1284(1867-68)’te. açıldı. Rasathane-i Amire’nin müdürlüğüne Coumbary getirildi. Emre Dölen,”Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Bilim”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.l,s.167.

18. Paralel ve eşit anlamında kullanılmıştır.

19. Feriha Öztin a.g.e.’de Tekfur dağı olarak geçen bölgeyi Rodosto (Tekfurdağı, Tekirdag)” şeklinde vermiştir.s.33.0smanlıca belgede ise yukarıda belirtildiği gibi geçmektedir.

20. Feriha Öztin a.g.e.s.34’te Osmanlıca kaynakta Kınalı Ada olarak geçen yeri “Antigoni Adası, Burgaz Adası” şeklinde göstermektedir.

21 Feriha Öztin a,g,e,s.35’te bu kelimeyi sahile ulaşmıştır şeklinde vermiştir, Aslı ise yukarıdaki gibidir, . ,
22. Yine aynı yerde Kınalı Ada olarak geçen yer Burgaz Adası olarak verilmektedir.
23.Feriha Öztin,a.g,es.36’da Burgaz Ada’yı Kınalı Ada olarak yazmaktadır.

Osmanıca Metinler İçin Tıklayınız

Basından Haberler

Orada, bir Kariye var uzakta!

Yorum yapın

İbrahim Ethem GÖREN

İstanbul’da Sultanahmet Camii, Süleymaniye Külliyesi ve Ayasofya’dan sonra en fazla ziyaretçi çeken tarihi yapılarından biri olan Kariye Müzesi/Camii üzerine, kadim mabedin restorasyon projesini yönetmekte olan ülkemizin önde gelen restorasyon uzmanlarından Yüksek Mimar Sevilay Uludağ ile konuştuk.

Kariye, Yunanca kırsal kesim anlamına gelen Khora kelimesinin dilimize Kariye şeklinde uyarlamasıyla ortaya çıkmış bir mekân ismi. Mezkûr isim, ilginç bir şekilde Arapçada köy anlamına gelen karye ile de benzerlik gösteriyor. Her neyse…

Konumuz Kariye Müzesi. Kariye Camii demeyi tabii ki daha fazla arzu ederdik. Bu mesele bahs-i ahar. İstanbul’un fethedilmeyi beklediği 5. yüzyılda şehrin yöneticileri, kentlerinin kapılarını sıklıkla yoklamakta olanlardan korunmak için mütemadiyen surlar inşa etmekle meşgul olmuş. Kadim şehrin Doğu Roma hâkimiyeti altında bulunduğu dönemde Khora Kilisesi İmparator Justinianos tarafından 527 ila 565 yılları arasında inşa edilmiş.

Khora Kilisesi, 11’inci yüzyılda İmparatorluğu yönetmiş bulunan Komnenoslar Hanedanı döneminde Blakhernai Sarayı’nın yakınlarında kalması sebebiyle saray şapeli olarak da kullanılmış. Kilise, ilgili yüzyılın sonlarına doğru İmparator I. Aleksios’un kayınvalidesi Maria Daukaina marifetiyle yeniden inşa edilirken Latin istilası sırasında tahribata uğramış, II. Andronikos döneminde tamir edilerek bir hayli genişletilmiş ve güney kısmına şapel eklenmiş. ‘Yeniden inşa’ denilebilecek bu geniş çaplı restorasyon sürecinde mozaik ve fresklerle donatılmış.

Bugünün Kariye Müzesi’nde ziyaretçilerini karşılamakta olan mozaik ve freskler 14’üncü yüzyıl Doğu Roma resim sanatının estetik kavrayış, düşünce ve hayal/kurgu gücüne işaret etmektedir.

Nihayet Feth-i Mübîn…

Ve nihayet Feth-i Mübîn; İslâm’ın beklediği şerefli gün… Pek çokları Nazım Hikmet’in “Sekiz yüz elli yedi” serlevhalı şiirinden bîhaberdir: “İslam’ın beklediği en şerefli gündür bu.
Rum Konstantiniyye’si oldu Türk İstanbul’u!”

Kariye Kilisesi, camiye dönüşmek için İstanbul’un fethinden sonra 58 yıl beklemiş. Miladi takvimin yaprakları 1511 yılını gösterirken Vezir Hadım Ali Paşa kiliseyi camiye çevirmiş. Malum olduğu üzere Osmanlı şehirlerinde hayat camilerin etrafında şekillenirdi. Bu bağlamda Kariye Camii’nin çevresi de kısa süre içerisinde medrese, tekke, türbe, çeşme, imarethaneler ile şenlendirilmiştir.

Kariye’de 434 yıllık huzur…

Kariye Camii İstanbul’daki Türk Cihan Hâkimiyeti yıllarında tam 434 yıl cami/mescit olarak kullanıldıktan sonra Tek Parti döneminde ‘gördürülen lüzum’ üzerine 1945 yılında tekrar müzeye dönüştürülmüştür.

1948-1951 yılları arasında ABD’nin Marshall Planı kapmasında nesillerimiz süt tozu ile zehirlenirken 1948-1958 yıllarında Amerikan Bizans Enstitüsü mal bulmuş mağribi gibi Kariye Camii’ni tahrif etmiş. Enstitü’nün ellerinden her iş gelen uzmanları marifetiyle üzerleri örtülen mozaik ve freskolar keşfedilmiş. Mezkûr tarihten sonra Kariye Müzesi, Ayasofya Müzesi’ne bağlanarak anıt müze olarak varlığını günümüze kadar sürdürmüştür.

Böyle bir girişten sonra 2013’ten günümüze restorasyonu devam etmekte olan Kariye Müzesi’ne dair yazımızı günümüzün en önemli restorasyon uzmanlarından yüksek mimar Sevilay Uludağ ile yaptığımız mülakata dönüştürelim.

Sevilay Hanım. Kariye Camii’nin kısa tarihçesini bir de sizden dinleyebilir miyiz?

Tabii ki. Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı geçmişte İstanbul’un altıncı tepesinde Haliç’in güneyinde inşa edilen Khora Manastırı’nın İsa’ya ithaf edilmiş ana kilisesiydi. Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenerek ve bezenerek bugünkü şeklini almıştır. Mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.

Atik Ali Paşa tarafından camiye çevrildi

Bizans döneminin bu önemli kilisesi İstanbul’un 1453 yılında fetih edilmesi ile bir süre boş kaldıktan sonra II. Beyazıd döneminde 1511 yılında Sadrazam Hadım Ali (Atik Ali) Paşa tarafından camiye çevrilmiştir.

Kariye, naos, kuzey taraftaki iki katlı ek yapı (anneks), iç narteks, dış narteks ve güney taraftaki mezar şapeli (parekklesion) ile beş ana mimari mekandan oluşan haç planlı bir yapıdır. Osmanlı döneminde etrafında zamanla oluşan medrese, tekke, türbe, çeşme, imaret ile birlikte bir manzumenin merkezi olmuştur. Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra şehirdeki Bizans anıtlarının restorasyonu ile ilgili çalışmalar kapsamında Amerikan Bizans Araştırmaları Enstitüsü ile Dumbarton Oaks’ın çalışmaları ile restore edilmiştir ve Ayasofya Müzesi’ne bağlı bir anıt müze olarak da varlığına devam etmektedir.

Kariye Müzesi’nin içinde yer aldığı Edirnekapı için de bir paragraf açalım dilerseniz. Osmanlı hâkimiyetinin öncesinde burası dini bir merkez hüviyetinde gözüküyor.

Doğrudur İbrahim Ethem Bey. Kariye Müzesi’nin konumlandığı Edirnekapı semti; Tarihi Yarımada içerisinde yer alıp Ayvansaray semtini de içine alan ve aynı zamanda kentin batı surları ile çevrelenen İstanbul’un en yüksek tepesi olan Edirnekapı tepesinde yer alır.

Sur dışında kalan tarihi Edirnekapı Şehitliği ve Edirnekapı Mezarlığı da semtin bütünü içinde düşünülür. Semt, Edirnekapı’ya dek uzanan Fevzipaşa Caddesi ile güney ve kuzey olarak kesilmektedir. Batıda Bizans surları ve Edirnekapı’sını da içine alan Sulukule Caddesi ile doğusunda ve güneydoğusunda Fevzipaşa caddesinin her iki tarafında da devam eden Karagümrük mahallesi, kuzey batısında Dervişali Mahallesi, sur dışında batıda Eğrikapı semti yer alır. Edirnekapı Tepesi İstanbul’un tarihi yarımadasın da bulunan yedi tepesinden altıncı tepedir. Söz konusu bu tepe üzerinde Mihrimah Sultan Cami, Kariye Müzesi, Ayios Yeoryios Rum Kilisesi, Ayios Dimitrios Kilisesi, Atik Ali Paşa Camii ve Tekfur Sarayı gibi anıt yapılar bulunmaktadır.

Tarihsel Süreçte Kariye Müzesi ve Edirnekapı semtinin topoğrafyasında ne türden değişiklikler meydana gelmiştir?

Bizans döneminde Edirnekapı semti, adını buradaki sur kapısından almıştır. Kapının Bizans dönemindeki adı ‘’porta harisius veya ‘’Mezarlık Kapısı’’ anlamında kullanılan ‘’Miriadron’’dır. Ayrıca Bizans döneminde kapının, merasim kapısı olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Bizans imparatorlarının sefere çıkarken veya seferden dönerken bu kapıdan geçtikleri ve kapının Mese Caddesi üstünde yer aldığı bilinir. Ayrıca Bu kapının İstanbul’un fethi sırasında ilk açılan sur kapısı olduğu söylenir.

Edirnekapı semti geç roma döneminden itibaren önem kazanmaya başlamış İstanbul’un eski semtlerinden biridir. 4. Yüzyılda Konstantin surlarının dışında kalan bu bölge; 5. yüzyılda II. Theodosios tarafından inşa ettirilen ve batıya doğru genişletilen surların içinde kalarak son sınırı teşkil eder. Yine 5. yüzyılda yazılan Natitia Urbis Costantinopolinae’ ye göre şehir 12’si sur içinde olmak üzere 14 bölge ve 322 alt birime ayrılmıştır. Edirnekapı’nın da içinde olduğu bölge 14. Bölgedir.

Şehre, Porta Harisius veya diğer bir adıyla Andrinopolis kapısından (Edirnekapısı) girilmekte idi. Kapı Edirne yolu üzerinde bulunduğu için bu ismi almıştır. Söz konusu bu yol Doğu ve batı arasındaki en büyük uluslararası ticaret yolundan biri Egnatia Yolu veya özgün adıyla Via Egnetia’dır. Porta Harisius (Edirnekapısı) kapısına uzanan bu Antik Roma ticaret yolu Bizans dönemi ile birlikte eski önemini yeniden kazanmıştır. Dolayısıyla Trakya’dan gelen yolcu ve mal getiren esnaflar bu kapıdan girer ve şehir merkezine uzanan çeşitli dükkânlar, nalbantlar, aşevlerinin yer aldığı yol boyunca (Bizans Döneminde ki adı ile Mese Caddesi) ticaret yapılırdı.

Edirnekapı; altıncı tepe…

İstanbul (Kostantinopolis) kentinin kurulu olduğu yedi tepenin en yükseği olan altıncı tepenin (Edirnekapı) sırtını ve eteğini kapsayan bu bölge; tepenin en yüksek noktasından itibaren güney yönünde Lykos Deresine (Bayrampaşa) doğru vadiden aşağıya hafif eğimli, kuzey yönünde ise Haliç’e doğru inen dik bir yamaçtan müteşekkildir. Lykos Deresi’nin (Bayrampaşa) bir yarık meydana getirdiği hat, doğal bir sınır meydana getirmekteydi. 1959 yılında Lykos Deresi (Bayrampaşa Deresi) kapatılarak yerine kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan bugünkü Vatan Caddesi yapılmıştır.

Kapının hemen karşı tarafında yolun sağında 9. Yüzyılda inşa edilen Ayios Georgios Kilisesi bulunmaktaydı. Kilise 1562-1565 yıllarında Mihrimah Sultan Camisi’nin inşası üzerine yıkıldı ve bugünkü yerinde yeniden inşa edildi. 1726’da restore edilen kilise, kayıtlara göre 1836’da Mimar Hacı Nikolaos tarafından yeniden inşa edildi. Aya Yorgi Kilisesi kayıtlara o dönem Aziz Nikolas diye geçmişti. 1974’te Vakıflar idaresine geçen kilise, 2017’de restorasyonu yapılarak ve ibadete açık durumdadır.

Mese caddesinin solunda, (günümüzde ise Fevzipaşa Caddesi’nin solunda ve Salma Tomruk olarak adlandırılan caddenin kavşak oluşturduğu köşe noktada) Bizans’ın dört büyük açık sarnıcından biri olan Aetios Sarnıcı bulunmaktaydı. Sarnıç dönemin valisi Aetius tarafından 421 yılında yaptırılmıştır. Anıtsal bir yapısı olan Aetius Sarnıcı, 244×84 metre ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Derinliği yaklaşık 13-15 metre, duvar kalınlığı 5-20 metredir. P.Gylles, 1540 yılında burasının bütünüyle kurumuş bir halde olduğunu ifade eder. Osmanlı dönemine suları boşalıp bütünüyle kurumuş halde ulaşan sarnıç, toprakla doldurulup bostan haline getirilmiştir. Çukurda bulunmasından ötürü “Çukurbostan” adıyla da anılmıştır.1926 sarnıç kalıntılarının üzerine eski adı ile Vefa yeni adıyla Karagümrük Stadı kuruldu.

Mese Caddesi Konstantinopolis’in ilk ve önemli arteri idi. Bu yolun Havariyun Kilisesi’nden (Günümüzde yerinde Fatih Cami’si bulunmaktadır) geçerek Harisius Kapısı’na (Edirnekapısı) ulaşan kısmı Mese’nin kuzeybatı aksını teşkil ederdi. Bu yol bugünkü Fevzipaşa Caddesi ile örtüşmektedir. Bizans döneminde şehrin yerleşim dokusu, esas olarak Marmara Denizi’ne paralel şekillendiğinden Edirnekapısı’na yönelen yol, şehrin daha az meskûn bölgeleriydi. Fevzipaşa Caddesi sınırının bir ucunu oluşturan Edirnekapı, Osmanlı dönemi boyunca da önemini korumuştur. Fatih Sultan Mehmed döneminden Cumhuriyet’in ilanına kadar Osmanlı padişahlarının tahta çıkışlarında kılıç kuşanma merasimi için Topkapı Sarayı ile Eyüp Sultan arasında yapılan kılıç alayının güzergâhında devam eden Fatih Külliyesi ile Edirnekapı aksı günümüzdeki Fevzipaşa Caddesi’dir. Bizans döneminde olduğu gibi, kentin yönetim merkezi ile kutsaliyet merkezini birbirine bağlayan bu aks, Osmanlı Divanyolu’nun (Bizans Döneminde Mese) da bir parçası niteliğindedir. Ayrıca Avrupa’daki seferlere çıkılırken ordunun Edirnekapı’dan gönderilmesi ve Tanzimat’a kadar İstanbul’a gelen elçilerin kente Edirnekapı’dan girmesi, bu önemi destekler nitelikteki geleneklerdir.

Cumhuriyet Döneminde ise 1929 yılında Fatih-Edirnekapı Tramvay hattının açılışı yapılmış olup cadde 1959 yılında da genişletilmiştir. Cadde bir süre sonra, 1960 yılların sonunda surlara açılan yeni bir geçitle son halini aldı. Ayrıca Fevzipaşa Caddesi aksı üzerinde Osmanlı Döneminde Fatih Külliyesi’nin inşası, Yavuz Sultan Külliyesi ve Mihrimah Sultan Külliyesi’nin de inşası ile kentin üç tepesi üzerinde siluetin önemli parçaları tamamlanmış oldu.

Ülkemizdeki ve Balkanlarda gönül coğrafyamızdaki pek çok tarihi mimari yapıyı aslî hüviyetine uygun bir keyfiyette restore eden Yüksek Mimar Sevilay Uludağ ile gerçekleştirdiğimiz mülakatın ikinci bölümünün öznesinde İstanbul’un fethinin öncesinde ve sonrasında kadim şehirde meydana gelen düzenlemeler ile Kariye Camii’nin Osmanlı ve Cumhuriyet dönemindeki vaziyeti var.

Sevilay Hanım, Feth-i Mübîn’in hemen sonrasındaki İstanbul’un durumuna ilişkin büyükçe bir paragraf açacak olursak neler söylemek istersiniz?

Tarihi Yarımada bölgesi, Roma İmparatorluğu’nun en önemli merkezlerinden biri olma özelliğine sahip bir yer olmasının yanında 1058 yıl Bizans’a, 469 yıl Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmıştır.

Bizans döneminde şehir hangi isimle anılmaktaydı?

Bizans Döneminde başkentin adı Konstantinopolis iken Osmanlı döneminde ise şehrin adı değişmemiş sadece Arapça söylenişi ile Kostantiniyye denmiştir.

Osmanlı’da İstanbul’un silueti mimari yapılarla şekillenmiştir

Osmanlı İmparatorluğu döneminde yedi tepenin kurgulanış biçiminde Roma ve Bizans dönemlerine benzer yaklaşımlar sergilenmiştir. Yükseltiler üzerine inanç yapıları ya da anıtsal nitelik taşıyan yapılar inşa edilmiştir ve böylece İstanbul’un silueti ve topografyası mimari değer taşıyan eserlerle şekillenmeye devam etmiştir.

1453 İstanbul için yeni bir milat…

1453 yılında Osmanlı kuşatması sonucunda Konstantinopolis’in fetih edilmesi ile birlikte kent tarihinde yeni bir dönem başladı. Kentin Osmanlı başkentine dönüşmesi yolunda büyük bir dönüşüm sürecine girildi.

Feth-i Mübîn’den önce şehir bakımlı mıydı?

Fethin hemen öncesinde ve sonrasında kent oldukça bakımsız ve harap durumdaydı.

Sur içinden bahsediyorsunuz. Okuyucularımız bu bahiste ne kadarlık bir alanı tahayyül etmeli?

İstanbul sur içi 13 km²’dir.

Bizans nüfusu nerelerde mukimdi?

Şehrin fethedildiği dönemde nüfus Haliç ile Marmara sahili arasında yoğunlaşmıştı.

Bir soru daha? Bizanslılar kaç kişiydi?

Şehrin fetih öncesindeki nüfusu için 30 bin ila 50 bin arasında tahminler yürütülür. Türk İstanbul’un nüfusu 1477 tahririne göre 60 bin ila 70 bin arasında tahmin edilmektedir.

Fetih tarihi şehirde neleri değiştirdi?

Öncelikle çehresi değişti İbrahim Ethem Bey. Fetih ile beraber kentin imarı ve inşası için faaliyetlere başlandı. Kenti nüfuslandırmak için Trakya’dan, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden ve Bursa’dan Türkler, Rumeli’den Yahudiler ile farklı bölgelerden Hıristiyan birçok aile İstanbul’a nakledildi.

Fethin hemen sonrasında Osmanlı Cihan Devleti’nin yeni başkentin ihtiyaç duyduğu pek çok işlev için mevcut yapıların kullanıldığını görüyoruz.

Konutlar benzer işlevleriyle şehrin yeni gelen sakinleri ve nüfusu arttırmak amacıyla geri davet edilen eski sakinler tarafından aynı işlevle kullanılmıştı. Zaman içerisinde şehre yoğun bir Müslüman nüfusun iskânı ile birlikte bir takım yapıların Müslümanların ibadetlerine açılması zorunluluk haline gelmişti.

Mahallelerin merkezine camiler inşa edildi

İstanbul’da bir Türk-İslâm kenti kuruluyor olması sebebiyle de her birinin çekirdeğinde bir cami veya mescit yer alan mahalleler kurulmaya başlandı. Dolayısıyla kentte yeni oluşturulmakta olan Müslüman mahalleleri bir mescid veya cami etrafında konumlanmış konutlardan oluşmaktaydı.

Konstantinopolis’in fethine katılan komutanların Bizans dini yapılarını cami ve mescide dönüştürmedeki rolleri büyüktür. İstanbul’a gerekli nüfusu getirip yerleştirmekle görevlendirilen komutanlar öncelikle oluşturdukları mahallelerde, mahallenin çekirdeği kabul edilen mescit ve camileri kurdular. Bununla birlikte mevcut olduğu hallerde bölgedeki Bizans kilise veya şapellerini kullanmaktan da geri durmadılar.

İstanbul’un Fatihi Sultan II. Mehmed Han döneminde gözlemleyen bu türden uygulamalar II. Bayezid döneminde bu defa vezirler gibi yüksek rütbeli memurların katkılarıyla devam etti.

1463-1470 yılları arasında inşa edilen Fatih Külliyesi bölgenin karakteristik görünümünde önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde İstanbul’un Trakya çıkışı Edirnekapı’ya gelince dini ve sosyal işlevli yapılar ve nüfus da Edirnekapı, Sultan Selim ve Fatih bölgelerinde yoğunlaşmıştı. Şehrin önemli trafik kavşağını ve bölgenin yeşil alanlarını oluşturan bu boş bölgeler üzerinde, imari yapılaşmanın mevcut olduğu görülür. Yeni mahallelerin kurulması azaldıkça dönüştürme işlemi de azalarak 17. yüzyılla birlikte tamamen sona ermiştir.

Fatih-Edirnekapı arasında kara gümrüğü kurulması ve Karagümrük semtinin oluşmasıyla Edirnekapı’ ya kadar sürekliliği olan alışveriş ve sosyal aks oluşmuştur.

Çok önemli bildiler verdiniz. Buradan, Cumhuriyet Dönemi’ne ve bahusus Kariye’nin bulunduğu Edirnekapı semtine geçelim dilerseniz…

Hay hay İbrahim Ethem Bey. 19. yüzyıl sonundan Cumhuriyet’in 1960’lı yıllarına kadar kamulaştırma, meydan ve yol açma faaliyetleri şehrin yapısını yok ettiği gibi Edirnekapı semti de bundan nasibini almıştır.

Ne türden tahribatlar yaşandı?

Neler yaşanmadı ki! Ahşap evler yakıldı, yıkıldı, yerlerine betonarme sevimsiz evler- apartmanlar inşa edildi. Apartmanlaşma etkisi ile kent sakinleri adeta yok oldu! Böylece semtin devamlılığı kısmen kopmuş oldu.

Edirnekapı’ya uzanan Fevzipaşa Caddesi’nin açılması bölgenin sokak dokusunu farklılaştırdı. Söz konusu tarihe kadar yangın zararları dışında sokak dokusu korunmuş olan bölge, apartmanlaşma ve yol çalışmaları ile özgün dokusundan iyice uzaklaştırıldı. 1954-1960 yılları arasında yapı yoğunluğu arttı.

Günümüzde Fatih, ana akslarda daha çok ticaret ve konaklama fonksiyonunun yer aldığı bir bölge konumuna geldi.

İstanbul’un tarihsel topoğrafyasının gelişiminin son evresi olan Cumhuriyet dönemi, İstanbul’un tarihi ile kıyaslanınca oldukça kısa bir dönem ol­sa da bu dönem tarihî topoğrafyanın şekillenmesinde önemli bir yer işgal et­mektedir. Cumhuriyet döneminden günümüze kadar olan süreç, İstanbul’un metropolleşme süreci olarak değerlendirilmektedir.

4 asrı aşkın bir süre cami olarak kullanılan ibadethanenin müzeye çevrilme sürecine de kısaca değinir misiniz?

Tabii ki.. Kariye Camii, Bakanlar Kurulunun 29.08.1945 tarihli kararı ile müzeye dönüştürülmüş, bu tarihten sonra birçok kez lokal onarımlar görmüştür. 6.12.1985 tarihinde ‘’İstanbul Tarihi Yarımda’’ genelinde Dünya Miras Listesi’ne giren Kariye Müzesi yapı özelinde de 16.09.1987 Korunması Gerekli Kültür Varlığı olarak tescil edilmiş ve anıt eser statüsünde koruma grubu I olarak belirlenmiştir.

Mabedin Dünya Miras Listesi’ne dâhil edilmesine dair neler söylemek istersiniz?

UNESCO tarafından 1972 yılında kabul edilen “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme”yi 1983 yılında imzaladık.

“İstanbul’un Tarihi Alanları” adıyla 6 Aralık 1985 tarihinde 356 nolu kod ile Dünya Miras Listesi’ne alınan dört koruma alanı, söz konusu ‘liste’ye alınmadan çok daha önce ulusal mevzuat kapsamında ilk koruma planları hazırlanmış ve onaylanmıştı. Topkapı Sarayı ve Sultanahmet Bölgesi 1953 yılında ‘’Arkeolojik Park’’ olarak ilan edilmiş; Zeyrek Camii ve çevresi 1979 yılında, Süleymaniye Camii ve çevresi 1977 yılında ve Kariye Müzesi’nin de içinde bulunduğu alan olan Kara Surları ise 1981 yılında koruma altına alınmıştı.

Dünya Miras Komitesi tarafından üstün evrensel değer taşıyan varlıkların tanımlanmasında kullanılan ölçütler kapsamında (1-2-3 ve 4 nolu) kültürel kriterleri karşılayan İstanbul Kara Surları, UNESCO’nun 1985 yılında ‘’İstanbul’un Tarihi Alanları’’ adıyla ilan ettiği dört Dünya Miras Alanı’ndan (DMA) biridir. Üstün Evrensel Değer (ÜED) beyanında bu alan, Theodosius döneminde yapılan Kara Surları’nın iki tarafındaki alan ” olarak betimlenmiştir. Kara Surları Tarihi Yarımada’yı batıda, kara yönünde sınırlayan ve güneyde Marmara Denizi’nden başlayıp kuzeyde Haliç’e kadar uzanan surları ve yakın çevresini içerir ve yaklaşık olarak 6 km uzunluğunda 16,5 hektarlık bir alana yayılır.

İstanbul Dünya Miras Alanlarının Dört Bileşeninden biri olan Kara Surları’nın kültürel hinterlandında Chora (Kariye Müzesi), Tekfur Sarayı- Blakhernia Sarayı da dâhil olmak üzere küçüklü büyüklü birçok anıt eser yer almaktadır.

Restorasyon uzmanı yüksek mimar Sevilay Uludağ ile gerçekleştirdiğimiz Kariye Restorasyonu mülakatımızın üçüncü bölümünde tarihi eserin vakıf medeniyeti bağlamında restorasyon süreçlerini ele alıyoruz. Bu çerçevede muhatabımız Sevilay Uludağ tarihi İstanbul depreminin bölgedeki etkilerinden ecdadımızın vakıf tesis etme şuuruna kadar pek çok sorumuzu büyük bir yetkinlikle cevapladı.

Sevilay Hanım, Kariye’nin dünden bugüne restorasyon süreçlerine değinir misiniz?

Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenip bezenerek bugünkü şeklini almıştır.

14.yüzyıldan günümüze ulaştığı düşünülen Kariye Müzesi’nin mozaikleri ve freskleri “Başkent Üslubu” dediğimiz Bizans Rönesansı’nın en muhteşem eserleridir.

Bizans döneminin bu önemli manastır kilisesi İstanbul’un 1453 yılında fetih edilmesi ile bir süre boş kaldıktan sonra II. Beyazıd döneminde 1511 yılında Sadrazam Hadım Ali (Atik Ali) Paşa tarafından camiye çevrilmiştir. Türk devrinde, kilise dışındaki manastır yapıları zamanla yıkılarak kaybolmuştur.

Anıt eser, Dünya Kültür Mirası Listesi’ne girdiği 1985 tarihinde ne durumdaydı?

Kariye Müzesi’yle ilgili iki rapor hazırlanmıştı. 1981 Mora raporunda Kariye Camii’nin çatı örtüsündeki kurşun levhaların ve su borularının kötü durumda olduğundan, dış cephelerde derz boşluklarının yakın dönemde doldurulmuş olduğundan, tuğla kırıklı çimento bağlayıcılı harçlı sıvaların kullanıldığından ve yüzey çatlaklarına dolan yağmur sularının buharlaşamamasından söz edilmekteydi. Ayrıca boyalı yüzeylerde tuzlanma sorununun mevcudiyetine temas edilmişti.

Bir de 1983 Massari raporu söz konusu… Raporda son yıllarda restorasyonla yapının büyük ölçüde koruma altına alındığı fakat yıllar içerisinde oluşmuş tahribatın etkilerinin de görüldüğü belirtiliyor. Ayrıca raporda yapıdaki nemin ölçülerek yapının eğimli yoldan ve çatıdan gelen yağmur sularına maruz kaldığına vurgulanmıştır.

Massari raporunda kubbe ve kemer içlerindeki mozaik ve duvar resimlerine ilişkin kayıplarının çatıdan gelen sudan kaynaklı olduğu belirtilerek genel olarak sıva kayıplarına yol açan nedenlerden birinin de nem çekici tuzlanmanın varlığı olarak adreslenmişti.

Raporun sonunda genel olarak nem, tuzlanma, yoğunlaşma nedeni ile nemlilik ve lokal olarak çatıdan sızan sulardan bahsedilmekteydi.

Her iki raporda Kariye Camii’nin ve Müzesi’nin 1985 yılındaki mevcut durumu belirtilmiştir.

Kariye’de tarih boyunca gerçekleştirilen restorasyonlar hakkında neler söylemek istersiniz?

Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı geçmişte İstanbul’un altıncı tepesinde Haliç’in güneyinde inşa edilen Khora Manastırı’nın İsa’ya ithaf edilmiş ana kilisesiydi.

Çok katmanlı yapı…

Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, evvelce büyük bir kompleksin merkezini teşkil ediyordu.

11. Yüzyılda İmparator I.Aleksios Komneos’un kayınvalidesi Maria Dukaina zamanında harap olan kilise yeniden ihya edilmiş olup bu inşa döneminden sonra tekrar harap olan yapı bir süre sonra İmparator Aleksios’un küçük oğlu İsaakios tarafından 12. yüzyılda tekrar ihya edilir.

O dönemden günümüze tarihi mabedin hangi yapı birimleri ulaşmıştır?

Bu dönemden günümüze sadece ana mekan (naos) kalmıştır. Fakat yapılan son araştırmalarda iç narteksin de bu dönemden kalmış olabileceği ön görülmektedir.

Eser, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenip bezenerek bugünkü mimari kurgusunu ve şeklini almıştır. Bu inşa döneminde yapıya parekklesion, anneks, pastoforium gibi mimari hacimlerin yanı sıra bir depremde yıkılan ana mekân kubbesinin de bu dönemde tuğla örgülü olarak yeniden ihyâ edildiği bilinmektedir. İç narteksin ise bazı kaynaklarda 14. yüzyılda inşa edildiği belirtilmiş olsa da 12. yüzyıl inşa dönemine ait olabileceğini ifade eden kaynaklar da mevcuttur.

Yapıda mozaik ve freksler öne çıkıyor…

Kariye, mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.

Kariye’de Osmanlı döneminde neler yapıldı?

Bilindiği üzere Osmanlı Cihan Devleti İstanbul’u fethettikten sonra şehri maddi ve manevi anlamda ihya ve inşa süreçlerine girmiştir. Dünkü sohbetimizde bahsettiğimiz üzere Cami ve mescitler Osmanlı şehir kurgusunun merkezinde yer almaktadır. Padişah ve valide sultanlar kadar devlet ricali ve varlıklı aileler de Osmanlı İstanbul’una pek çok ibadethane kazandırmıştır.

Osmanlı için bizatihi ‘vakıf medeniyeti’ diyebiliriz. Sevilay Hanım bu hususta siz neler söylemek istersiniz?

Güzel bir konuya temas ettiniz. Türk milletinin en çok bilinen özelliklerinden biri de insanların, hatta bütün canlıların faydalanması için yaptıkları fedakârlıklardır. İstanbul, asırlar boyunca binlerce vakıfla, vakıf eserleriyle, hayratla abâd olmuş; hayatın hemen her alanında vakfiyeler tesis edilmiştir.

İstanbul’da kurulan vakıflar eliyle bir yandan sağlık, yoksullarla dayanışma ve şehirleri imar alanlarında tabir yerindeyse hamle çapında hizmetler görülürken, diğer yandan da göçmen kuşlara sahip çıkılmış, yolda kalanlar doyurulmuş, yetim çocuklar evlendirilmiş, ahalinin su ihtiyacı karşılanmış, talebeler okutulmuş, ilme ve âlime sahip çıkmış; böylelikle İstanbul’da adalet ve merhamet yüzlerce yıl hüküm sürmüştür.

İstanbullu hayırseverler nice bedesten, çeşme, yol, köprü, kale, mesire yerleri, deniz fenerleri, sebiller, dul ve yetim evleri, çocuk emzirme ve büyütme yuvaları kurup vakfetmiş; cami ve mescitler başta olmak üzere sivil ve dini mimari vakıf eserleri birbiri ardına sıralanmıştır. Böylelikle eğitimden sağlığa; çevreden sosyal hizmetlere kadar pek çok alanda devletin yükünün büyük bölümünü vakıflar, vakıf insanlar üstlenmiştir.

Bahsettiğiniz umdeler ışığında Kariye’de neler yapılmış?

Osmanlı döneminde Kariye büsbütün şenlendirilmiştir. 1511 yılında yapı camiye tevdi edilirken güneybatı köşeye minare ve naosa mermer bir mihrap eklenmiştir. Böylelikle Kariye Camii’nin çevresi medrese, tekke, türbe, çeşme ve imarethane ile tabir caizse âbad olmuştur. Osmanlı insanı tarihi ibadethanenin çevresine yapıyla uyumlu müştemilatlar kazandırırken çevreye ve geçmişe özeni göz ardı etmemiş, manzumenin merkezi olan yapının mimarisini etkileyecek çok fazla bir müdahalede bulunulmamıştır. Ben bu hususu önemsiyorum. Katıldığım program ve seminerlerde de dile getiriyorum.

Bildiğim kadarıyla İstanbul’u tabir yerindeyse yerle bir eden 1766 tarihli büyük depremde Kariye Camii’nin kubbesi de yıkılıyor. Sonrasında nasıl bir yenilenme çalışması yapılmış? Bu konudaki malumatınıza müracaat etmek isteriz?

1766 depremi sonuçları itibarıyla İstanbul’daki sivil ve dini mimari yapılara oldukça büyük hasar veriyor. O dönemde Yedikule ve Edirnekapı İstansul’un önemli nüfus alanları. Mezkûr iki bölgede yapılaşma fazla olduğundan yıkım da fazla oluyor, medreseler, camiler, imarethaneler, hâneler büyük zarar görürken Kariye Camii’nin merkezi kubbesi de çöküyor. Deprem mdödösşld yıkılan merkezi kubbe kısa süre içerisinde mimar İsmail Halife tarafından ahşap bağdadi olarak yenileniyor.

Sultan Abdülaziz Han döneminde 1875-1876 yılında yapının bakım ve onarım çalışmalarına girişiliyor, İstanbullu Mimar Peloppida Kouppas tarafından mozaikler kısmen temizlenip ahşap kepenklerle kapatılıyor. Biz buradan ecdadın tarihi eserleri ele alış tarzına yönelik önemli dersler çıkartıyoruz. Aynı tarihlerde kubbelerin ve üst örtü sisteminin dalgalı hattı doldurularak düz satıhlı olarak düzenleniyor.

II. Abdülhamid Han döneminde 1894 depreminde minarenin petek kısmı çökünce bir süre sonra 1898’de klasik üslupta tamamlanıyor. 1903-1906 yıllarında ise yapı Rus Arkeoloji Enstitüsü tarafından kısmen onarılıyor.

Onarım bâbından Cumhuriyet döneminde neler yapılıyor?

Osmanlı sonrası Cumhuriyet döneminde de onarımların sürdüğünü gözlemliyoruz. Evkâf İdaresi 1929- 1930 yılları arasında kısmî bir onarım gerçekleştiriyor. 1945-1946 yıllarında ise yapı ile ilgili iki onarım keşfi hazırlanıyor. Mimar Cahide Tamer’in yaptığı ilk bilimsel restorasyon çalışmalarında ise yapının özellikle kurşun örtüleri yenilenip rölövesi çıkarılıyor.

1948-1959 yılları arasında Amerikan Bizans Enstitüsü (Byzantine Institute of America) ve Dumbarton Oaks Fieldwork Committee işbirliği ile merkezî ibadet alanı (naos) ve giriş hollerindeki (narteks) mozaiklerin ve fresklerin korunmasına yönelik konservasyon ağırlıklı kapsamlı bir restorasyon yapılıyor.

Yapının 2013 yılından bugüne hali hazırda devam eden tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyonu devam etmektedir.

Bu müdahalelerin kararları neye göre verildi?

Bilimsel ve teknik raporlara göre. Birkaç rapor söz konusu. Müsaadelerinizde raporlara tek tek değinmek isterim.

Tabii ki, lütfen buyurunuz…

Yapı ile ilgili olarak Kültür Bakanlığı’nın 27.06.1986 tarih 6377 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor. Kültür Bakanlığı’nın 12.07.1990 tarih 232 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor. Kültür Bakanlığı’nın 26.03.1991 tarih 452 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor. Kültür Bakanlığı’nın 27.11.1998 tarih 559 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor.

Kültür Bakanlığı’nın 20.02.2001 tarih 118 sayılı yazısı gereği hazırlanan tüm teknik raporlarda genel olarak sorunlar ve çözüm önerileri benzer olup nem ve tuzlanma, çatı üst örtüsünde yağmur suyunun kılcal çatlaklardan sızması, zeminden yükselen nem, taş ve tuğla yüzeylerde yapısal bozulmalar, cephelerde çimento bağlayıcılı sıvanın tahribatı, vb. sorunlar tespit edilmiş ve çözüm önerileri sunuldu.

Bu veriler ile beraber Kültür Bakanlığı’nın talimatı doğrultusunda Kariye Müzesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon projeleri 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası kapsamında hazırlandı. 2009 yılında başlayan proje çalışmaları 2011 yılında Koruma Bölge Kurulunun proje onayı ile tamamlandı. Bu doğrultuda Kültür Bakanlığı oluru ile Kariye Müzesi’nin 2012 yılı onarım ve restorasyon işi geçici yer teslimi 16.01.2013 tarihinde, fiili yer teslimi ise 12.09.2013 tarihinde yapılmış olup Kültür Bakanlığı ve İl Özel İdaresi arasında kurumsal yazışmalar sonucunda müzenin ziyaretçilere kapatılmaması ve restorasyonun etaplar halinde yapılacağı Kültür Bakanlığı tarafından karara bağlandı.

2013 yılından beri devam eden restorasyon çalışmalarını ise Ayasofya Bilim Kurulu, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Kurulu Kontrol Heyeti, İstanbul Anıtlar Kurulu kararları doğrultusunda gerçekleştiriyoruz.

Kariye Müzesi/Camii restorasyonu mülakatımızın son bölümünde 16 yıldır tarihi eser restorasyonu üzerine çalışmalar yapmakta olan yüksek mimar Sevilay Uludağ ile tarihi eser restorasyonu ve Kariye Müzesi’ndeki restorasyon çalışmaları üzerine hasbıhal ettik.

Sevilay Uludağ uzmanlık alanı tarihi eser restorasyonu olan işinin ehli bir mimar. Uludağ 16 yıllık süreçte Edirne’den Samsun’a, Afyon’dan İzmir’e ve oradan da Balkanlar’daki Osmanlı eserlerine varıncaya kadar yüzlerce tarihi eserin restorasyonuna imza atmış.

Ağa Camii, Selimiye Dar’ul Kurra Medresesi, Manisa Zeynelzade Kütüphanesi, Kasımpaşa Mevlevihanesi, Afyon Arapmescit Camii, Fatih Aşık Paşa Camii, Makedonya Radanya Camii, Manastır İshak Paşa Camii’nin, Arnavutluk Preze Kale Camii yurt içinde ve dışında elinin değdiği asırlık geçmişi bulunan sivil ve dini mimari eserlerden bazıları.

Şu sıralar Kariye Müzesi restorasyonuyla meşgul olan Sevilay Uludağ ekibiyle birlikte medrese, cami, mescit, türbe, hazire, imarethane, sebil, sıbyan mektebi, Mevlevihane ve kütüphane gibi Osmanlı medeniyetinden günümüz Türkiye’sine miras kalan tarihi eserleri, abide binaları aslına uygun bir keyfiyette restore ediyor…

Hizmete restorasyon alandaki eksiklikleri müşahede ederek, medeniyet, tarih ve kültür bilincini proje ile hayata geçirmek amacıyla başlayan tecrübeli mimar, cami, mescit, medrese, tekke, çeşme, türbe, gibi vakıf medeniyeti mahreçli eserlerin yayında havagazı fabrikası, un fabrikası, konut gibi sivil mimari olmak üzere 150’ye yakın eserin rölöve, restitüsyon ve restorasyon projelerini hazırlamış. Aralarında pîri Mimar Sinan’ın eserlerinin de bulunduğu da birçok tarihi yapının restorasyon uygulama projelerini hayata geçirmiş.

Muhtelif çeşme ve sebil restorasyonları da gerçekleştiren mimar Uludağ işlerinin ve dahi hizmetlerinin taşınmaz kültür varlıklarının konservasyonu ve restorasyonunu aslına uygun bir keyfiyette yapmak olduğuna vurgu yapıyor.

Tarihi eser restorasyonu deyince medeniyetin, tarihin, kültürün yaşatılmasını ve nesillere aktarılmasını sağlamayı anladığını belirten Sevilay Hanım “eserler, ancak gerektiğinde, özellikleri muhafaza edilerek tamir ve bakımdan geçerse nesilden nesle aktarılabilir” diyor ve ekliyor: “İşin uzmanlarıyla çalışmak önemli. Çok kapsamlı araştırma yapmak daha da mühim. Uygulama yapılacak yapının benzerlerini incelemek, dönem ve üslubunu çok iyi anlamak projenin olmazsa olmazları arasında. Ekibe tekrar vurgu yapmak isterim müsaadelerinizle. En önemli hususlardan biri kanaatimce çalışma ekibi. Tarihi eser restorasyonu bizatihi ekip işidir. Araştırma safhasından, çizim safhasına kadar teknik desteğe ihtiyaç duyarız. Konusunun uzmanı kişiler bu alanda çalışırken uzmanlıklarına özveriyi ve dahi aşkı da eklemelidir.

Restorasyon bizatihi ticari kazan alanı olarak görülmemeli.

Medeniyetimize ait kadim eserlerin aslına uygun olarak yenilenmesi kesinlikle bizatihi ticari faaliyet olarak görülmemesi gereken bir hizmettir. Para bahis mevzuu olmayacak mı? Tabii ki olacak ama her zaman ikinci planda kalacak. Restorasyon işinde kullanılan malzemeden işçi ve usta seçimine kadar dikkatli davranmak lazım.

Kullanılan malzemenin mevcut yapı ile uyumu, işçilik kalitesi, keyfî uygulamalar ve daha fazla kâr elde etmek amacıyla özensiz iş yapma ve imitasyon uygulamalar sıkça rastlanılan hatalardır.

Proje süreci önemli…

Tarihi eserlerde tespit ve belgeleme, tüm koruma sürecinin esas aldığı ilk ve en önemli aşamadır. Bir eserin doğru anlaşılması, belgelenmesi ve tespiti bu bilgilerin ışığında yapıda gerçekleştirilecek koruma uygulama çalışmaları için daha bilimsel ve geniş bir bakış açısına sahip olunmasını sağlar.”

Muhatabım, bu meyanda Kariye Müzesi’nde neler yaptıklarına dair şu cümlelerle okuyucularımızı bilgilendiriyor: “Bu aşamada yapılan tarihi araştırmalar Kariye Müzesi’nin farklı dönemlerdeki durumunu, süreç içerisinde geçirdiği onarım ve tamiratları gösteren verileri oluşturdu. Elde edilen ve tespit edilen tüm bu veriler ışığında yapının geçirmiş olduğu tarihsel inşâ ve onarım dönemleri kronolojik olarak ortaya koyarak yapının nitelikleri belirlendi.

Ayrıca yapının tarihsel süreci dışında günümüzde şehir hayatının yoğunluğu içerisinde kalması, bulunduğu arazi konumu, çevre ve iklim koşullarının da dikkatle incelenmesini gerekli kıldı. Bu bağlamda nasıl bir ortamda koruma tedbirlerinin alınacağını ve hangi sorunlarla mücadele etmek gerektiğini görmüş olduk. Böylece yapının mevcut durumunun doğru ve detaylı olarak tanımlanmasına önem vererek yapacağımız imalatları uygun olarak tespit ettik. Bu inceleme ve değerlendirme süreci, sonrasında hazırlanan rölöve, restitüsyon, restorasyon çizimleri, hasar tespit projeleri, bezemeler, dönem analizleri, rölöve detayları, malzeme analiz raporları yapılan tüm uygulamalara bilimsel bir kimlik kazandı.

Böylelikle, Kültür Bakanlığı’nın talimatı doğrultusunda Kariye Müzesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon projeleri 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası kapsamında hazırlandı. 2009 yılında başlayan proje çalışmaları 2011 yılında Koruma Bölge Kurulunun proje onayı ile tamamlandı.”

Titiz ve bilimsel bir restorasyon süreci

Kariye Müzesi restorasyonu sürecinde Sevilay Hanım’dan yapının kâgir elemanların video-endeskopi ile araştırıldığını, kimyasal ve fiziksel laboratuar testleri ve gergi elemanlarının dinamik testlerinin yapıldığını, temel araştırması için en az iki temel çukuru açıldığını, zemin araştırma için de statik ve dinamik penetrasyon testlerinin yapıldığını, çatlaklar için analojik görüntüleme yöntemine başvurulduğunu, temel yapısının radarla görüntülendiğini ve yapının matematik ortamda modellenerek güçlendirme projelerinin hazırlandığını öğrendik.

Gönlümüz, ülkemizde Tek Parti’nin hüküm sürdüğü 1945 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla müzeye çevrilen tarihi mabedin -müze hususiyetinin devam ettirmekle birlikte- kubbesinin muvahhit cemaatiyle; minarelerinin ezan sesiyle buluşmasını ümit ve temenni ediyor. Vakıa şudur ki bu şehrin Müslümanları 434 yıllık hasretin bitmesini; en kısa zamanda Kariye Camii’nin ibadete açılmasını arzu ediyor.

Kariye Müzesi’nde bilimsel yöntemlerle sürdürülmekte olan restorasyon süreci tamamlanmak üzere. Tarihi mabedin Naos, Ahşap Bağdadi Kubbe Konservasyonu ve Restorasyonuna, Konservasyonuna ve Mozaik Konservasyonuna değinerek yazı dizimizi nihayete erdiriyoruz.

Naos, Ahşap Bağdadi Kubbe Konservasyonu ve Restorasyonu

Ana kubbe iç kısmında çimento esaslı sıvaların sökülüp bağdadi çıtaların durum tespitini, kubbe üst örtüsünde kurşun ve çamur sıva sökümü ahşap kaplama ve karkasların tespit süreci takip etmiş., Belgeleme çalışmasının ardından, niteliksiz ve çürümüş olan ahşap kaplamalar itinalı olarak sökülmüş. Bu aşamadan sonra özgün ahşap dokular konservasyon uygulamaları ile güçlendirilerek alınan ahşap kaplamalar özgün dokuya uygun bir şekilde meşe ağacından ahşap kaplamalarla yenilenmiş.

Konservasyon

Konservasyon çalışmalarında ilk olarak tespit ve belgelendirme çalışmaları yapılarak onarım projesi kapsamında bütün alanlar karolajlara bölünmüş, fotoğraf ile belgelenip hasar tespit ve desen paftaları hazırlanmış. Mevcut müdahale paftaları ile paralel doğrultuda sonradan yapılmasına karar verilen bütün müdahaleler belgelendirilmiş.

Naosta bulunan zemin döşeme mermerleri ile iç cephe mermer kaplama panolarının envanter numaraları taşın yapısına zarar vermeyen tıbbi kağıt plaster bantların üzerine yazılarak taşlarda bulunan bütün çatlaklar ve boşluklar projeye işlenmiş. Aynı zamanda taşların cinslerini gösteren ayrı paftalar hazırlanmış.

Kariye Müzesi’nin içinde birden çok taş cinsi görülmekte. Duvarları kaplayan mermerlerin içinde çoğunlukla Marmara Adası’ndan beyaz renkli ve gri damarlı olan mermerler kullanılmış. Ayrıca Marmara mermerinin yanı sıra Kuzey Afrika, Eğriboz Adası ve Afyon gibi değişik yerlerden getirilen Porfir, antik yeşil, oniks, kırmızı, sarı ve pembe renkli damarlı mermerlerle zengin bir görünüm oluşturulmuş. Aynı seri mermer bloklar kesilerek yan yana monte edilmesiyle mermerlerin üzerinde oluşan desenler, zengin simetrik şekiller ve kesilmiş ağaç desenini andıran motifleri oluşturmuş.

Naos’da bulunan mermer kaplama levhalarının yüzey temizlikleri yapılmış. İlk olarak saf su ve mikro gözenekli süngerler ile taş yüzeyleri silinmiş, saf su ve kâğıt havlu kompres uygulaması sonrasında yumuşak uçlu plastik kıl fırçalar ile taş yüzeyleri fırçalanıp temizlenmiş.

Naos duvar yüzeylerinde yapılan temizlik uygulamaları sonrasında taşların derz aralarında bulunan ve bağlayıcı özelliği kaybolmuş derz dolgu harçları alınarak yerlerine kireç bağlayıcılı yeni dolgu harçları yapılmış. Derz dolguları sonrasında naos cephelerinde renkli mermerlerin olduğu alanlarda derz dolguları renklendirilerek duvarlarda renk bütünlüğünü sağlanmış.

Naos cephelerdeki yapılan çalışmalardan sonra taban döşeme mermerlerinde saf su, kâğıt havlu kompres uygulaması ile yüzey temizliği, derz açma ve derz kapama uygulamaları icra edilmiş,

Mozaik Konservasyonu

Yüzey bezemeleri içerisinde özgün tessera tipi olan sarı ve gümüş varaklı mozaiklerin yapım tekniğinde bir cam küp üzerine altın veya gümüş varak üstünde yapıştırılmış ince bir cam tabakası bulunuyor. Zamanla dış etkenlerden kaynaklı olarak düşmüş üst cam tabakasının sağlamlaştırma çalışması için öncelikli olarak camların altında kalan varakların yapıştırması %3’lük paraloid B72 ile yapılmış. Varaklar sağlamlaştırıldıktan sonra kuru, yumuşak fırça yardımıyla uygulayıcının diğer bir elinde destek olacak şekilde müdahale edilen mozaiklerin üzerinden çıkan üst cam kapaklar %10’luk paraloid B72 pens ve enjektör yardımıyla düştüğü mozaik üzerine yapıştırılmış.

Nem ve tuz hareketleri nedeniyle bağlayıcılık özelliğini yitirmiş olan harç tabakasından ayrılmış olanlar ve düşmüş olanların tekrar yatak harcına bağlanması için önce tesseranın düştüğü yüzey temizlenip hazırlanan harç ile tesseranın bulunduğu orijinal yatak hazırlanmış. Sonra tessera harç içine yerleştirilip preslenmiş. Harcın prizi kontrol edilip istenilen sonuç elde edildikten sonra pres yüzeyden alınmış. Grup halinde oynayan ve düşmek üzere olan tesseralar için derz aralarına hazır harç enjekte edilerek preslenmiş ve böylelikle oynamanın önüne geçilmiş.

Duvar yüzeylerinden ayrılmış olan sıvalı veya mozaikli bölgelerde duvara aderansın sağlanması amacıyla enjeksiyon deliklerinin sıva kalınlığına kadar açılması, kompresör yardımıyla açılan deliklerin temizlenmesi, açılan delikten küçük agregalı harç tabanca yardımı ile yüzey arkasına enjekte edilip daha sonra destek konularak yüzeyin tuğla dokuya tespiti için preslenmiş. Harcın prizi kontrol edilip istenilen sonuç elde edildikten sonra yüzeyden pres alınmış.

Naosta; kasnak altında bulunan batı ve güney cephesi pencere kemer içlerindeki ve duvar panolarında kenar bantları özgün dokuya uygun olarak yenilenmiş. Mozaikli yüzeyler krom ankrajlarla güçlendirilmiş.

Aynı şekilde fresklerde mikro enjeksiyon yöntemi ile sağlamlaştırılarak çimento harçlı kenar bantları özgün harç terkibinde yenilenmiş.

Naos iç yüzeylerinde özgün olmayan çimento katkılı derzler ile sağlam olmayan derz yüzeyleri itina ile raspa edilerek alınmış. Özgün ve sağlam olan derzler korunarak sadece yüzey temizliği yapılmış.

KAYNAK: İTTİFAK GAZETESİ

https://www.ittifakgazetesi.com/orada-bir-kariye-var-uzakta-i-m1000.html

https://www.ittifakgazetesi.com/orada-bir-kariye-var-uzakta-ii-m1003.html

https://www.ittifakgazetesi.com/orada-bir-kariye-var-uzakta-iii-m1006.html

https://www.ittifakgazetesi.com/orada-bir-kariye-var-uzakta-iv-m1010.html

Löp Bilgiler

KARİYE MÜZESİ (TOPOGRAFYASI-ÇEVRESİ) BAHÇE DUVARLARI SANAT TARİHİ RAPORU

Yorum yapın

İçindekiler

1. Kariye Müzesi Tarihçesi

2. Kariye Müzesi ve Mevcut Bahçe Duvarlarının Konumu

3.Tarihsel Süreçte Kariye Müzesi ile Edirnekapı Semtinin Topografyasındaki ve   Çevresindeki Değişim

   3.1 Bizans Dönemi

   3.2 Osmanlı Dönemi

   3.3. Cumhuriyet Dönemi

4.Tarihsel Süreçte Kariye Müzesi Bahçe düzenlemesi

    4.1 Giriş

   4.2 Günümüzde Kariye Müzesi Bahçe Düzenlemesi

   4.3.Kariye Müzesi Bahçe Duvarlarının Dönem Analizi

5. Kaynakça

1.Kariye Müzesi Tarihçesi

Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı geçmişte İstanbul’un altıncı tepesinde Haliç’in güneyinde inşa edilen Khora Manastırı’nın İsa’ya ithaf edilmiş ana kilisesiydi. Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenerek ve bezenerek bugünkü şeklini almıştır. Mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.

Bizans döneminin bu önemli kilisesi İstanbul’un 1453 yılında fetih edilmesi ile bir süre boş kaldıktan sonra II. Beyazıd döneminde 1511 yılında Sadrazam Hadım Ali (Atik Ali) Paşa tarafından camiye çevrilmiştir.

Kariye, naos, kuzey taraftaki iki katlı ek yapı (anneks), iç narteks, dış narteks ve güney taraftaki mezar şapeli (parekklesion) ile beş ana mimari mekandan oluşan haç planlı bir yapıdır. Osmanlı döneminde etrafında zamanla oluşan medrese, tekke, türbe, çeşme, imaret ile birlikte bir manzumenin merkezi olmuştur. Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra şehirdeki Bizans anıtlarının restorasyonu ile ilgili çalışmalar kapsamında Amerikan Bizans Araştırmaları Enstitüsü ile Dumbarton Oaks’ın çalışmaları ile restore edilmiştir ve Ayasofya Müzesi’ne bağlı bir anıt müze olarak da varlığına devam etmektedir.

2.Kariye Müzesi ve Mevcut Bahçe Duvarlarının Konumu

Kariye Müzesi ve bahçesi İstanbul İli, Fatih İlçesi, Dervişali Mahallesi, Kariye Cami sokak, no: 8’ te bulunan müze ve mevcut bahçe duvarları 473 pafta, 2607 ada, 1 parselde kayıtlı olup sit alanı içerisinde yer almaktadır. Bahçe duvarları, eğimli bir arazide yer alan yapıyı ve içinde bulunduğu araziyi, doğu, güney- güneybatı ve kuzey ve kuzeydoğu yönlerinden çevrelemektedir (Şekil-1).

Şekil-1Kariye Müzesi, bahçe duvarları ve tarihi yapı kalıntılarının mevcut vaziyet planı

Anıt eser ve bahçesi kuzeyde Kariye Türbesi Sokak, batıda Kariye Camii Sokak, güneyde Kariye Camii sokak ile kesişen Kariye Bostanı Sokak ve Neşter Sokak doğuda Kariye Parkı ve Salman Tomruk Caddesi ile çevrelenmiştir.

Foto 1.Kariye Müzesi ve çevresi, havadan görünüm,2015

Kariye müzesinin konumlandığı Edirnekapı semti; Tarihi yarımada içerisinde yer alıp Ayvansaray semtini de içine alan ve aynı zamanda kentin batı surları ile çevrelenen İstanbul’un en yüksek tepesi olan Edirnekapı tepesinde yer alır. Sur dışında kalan tarihi Edirnekapı Şehitliği ve Edirnekapı Mezarlığı’da semtin bütünü içinde düşünülür. Semt Edirnekapı’ya dek uzanan Fevzipaşa Caddesi ile güney ve kuzey olarak kesilmektedir. Batıda Bizans surları ve Edirnekapı’sını da içine alan Sulukule Caddesi ile doğusunda ve güneydoğusunda Fevzipaşa caddesinin her iki tarafında da devam eden Karagümrük mahallesi, kuzey batısında Dervişali Mahallesi, sur dışında batıda Eğrikapı semti yer almaktadır. Edirnekapı Tepesi İstanbul’un tarihi yarımadasın da bulunan yedi tepesinden altıncı tepedir.  Söz konusu bu tepe üzerinde Mihrimah Sultan Cami, Kariye Müzesi, Ayios Yeoryios Rum Kilisesi, Ayios Dimitrios Kilisesi, Atik Ali Paşa Camii ve Tekfur Sarayı gibi anıt yapılar bulunmaktadır.

Foto 2.Edirnekapı semtinin havadan görünümü, 1966
Foto.3.Edirnekapı semti havadan görünüm, suriçi, 2018
Foto.4.Edirnekapı semti, sur içinden sur dışına genel görünüm 2018
Foto.5 Edirnekapı ve Mihrimah Sultan Camii ile Aeitus (Çukurbostan-Karagümrük) sarnıcı genel görünüm, 2018

3. Kısaca; Tarihsel Süreçte Kariye Müzesi ve Edirnekapı Semtinin Topografyasında ve Çevresindeki değişim

3.1Bizans Dönemi Edirnekapı semti, adını buradaki sur kapısından almaktadır. Kapının Bizans dönemindeki adı ‘’porta harisius veya ‘’Mezarlık Kapısı’’ anlamında kullanılan ‘’Miriadron’’dır. Ayrıca Bizans döneminde kapının, merasim kapısı olarak kullanıldığı da bilinmektedir. Bizans imparatorlarının sefere çıkarken veya seferden dönerken bu kapıdan geçtikleri ve kapının Mese Caddesi üstünde yer aldığı bilinir. Ayrıca Bu kapının İstanbul’un fethi sırasında ilk açılan sur kapısı olduğu söylenir.

Foto.6.Edirnekapı semti havadan görünüm, 19.yüzyıl sonu

Edirnekapı semti geç roma döneminden itibaren önem kazanmaya başlamış İstanbul’un eski semtlerinden biridir.  4. Yüzyılda Konstantin surlarının dışında kalan bu bölge; 5. yüzyılda II. Theodosios tarafından inşa ettirilen ve batıya doğru genişletilen surların içinde kalarak son sınırı teşkil eder.  Yine 5. yüzyılda yazılan Natitia Urbis Costantinopolinae’ ye göre şehir 12’si sur içinde olmak üzere 14 bölge ve 322 alt birime ayrılmıştır. Edirnekapı’nın da içinde olduğu bölge 14. bölgedir.

Şekil 2. Büyük Konstantin Surları ve II. Theodosios Surlarını gösteren plan
Şekil 3. Kostantinopolis’in yönetim açısından 14 bölgeye ayrılan planı, ‘’İstanbul dünya kenti’’ sergisinden YKM

İstanbul (Kostantinopolis) kentinin kurulu olduğu yedi tepenin en yükseği olan Altıncı tepenin (Edirnekapı) sırtını ve eteğini kapsayan bu bölge;  tepenin en yüksek noktasından itibaren güney yönünde Lykos Deresine (Bayrampaşa) doğru vadiden aşağıya hafif eğimli, kuzey yönünde ise Haliç’e doğru inen dik bir yamaçtan müteşekkildir. Lykos Deresi’nin (Bayrampaşa) bir yarık meydana getirdiği hat, doğal bir sınır meydana getirmekteydi. 1959 yılında Lykos Deresi (Bayrampaşa Deresi) kapatılarak yerine kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanan bugünkü Vatan Caddesi yapılmıştır.

Şekil 4. Bizans Döneminde Tarihi Yarımadayı gösteren bir planda Edirnekapı ve bölgesi

Şehre Porta Harisius veya diğer bir adıyla Andrinopolis kapısından (Edirnekapısı) girilmekte idi. Kapı Edirne yolu üzerinde bulunduğu için bu ismi almıştır.  Söz konusu bu yol Doğu ve batı arasındaki en büyük uluslararası ticaret yolundan biri Egnatia Yolu veya özgün adıyla Via Egnetia’dır.  Porta Harisius (Edirnekapısı) kapısına uzanan bu Antik Roma ticaret yolu Bizans dönemi ile birlikte eski önemini yeniden kazanmıştır.  Dolayısıyla Trakya’dan gelen yolcu ve mal getiren esnaflar bu kapıdan girer ve şehir merkezine uzanan çeşitli dükkanlar, nalbantlar, aşevlerinin yer aldığı yol boyunca (Bizans Döneminde ki adı ile Mese Caddesi) ticaret yapılırdı.

  • Foto 7. Harisius Kapısı (Edirnekapısı),2018
  • Foto 8. Harisius Kapısı (Edirnekapısı),- 1965

Kapının hemen karşı tarafında yolun sağında 9. Yüzyılda inşa edilen Ayios Georgios Kilisesi bulunmaktaydı. Kilise 1562-1565 yıllarında Mihrimah Sultan Camisi’nin inşası üzerine yıkıldı ve bugünkü yerinde yeniden inşa edildi. 1726’da restore edilen kilise, kayıtlara göre 1836’da Mimar Hacı Nikolaos tarafından yeniden inşa edildi.  Aya Yorgi Kilisesi kayıtlara o dönem Aziz Nikolas diye geçmişti. 1974’te Vakıflar idaresine geçen kilise, 2017’de restorasyonu yapılarak ve ibadete açık durumdadır.

Foto.9 Edirnekapısı ve çevresi, 2018

Mese caddesinin solunda, (günümüzde ise Fevzipaşa Caddesi’nin solunda ve Salma Tomruk olarak adlandırılan caddenin kavşak oluşturduğu köşe noktada) Bizans’ın dört büyük açık sarnıcından biri olan Aetios Sarnıcı bulunmaktaydı. Sarnıç dönemin valisi Aetius tarafından 421 yılında yaptırılmıştır. Anıtsal bir yapısı olan Aetius Sarnıcı, 244×84 metre ölçüsünde dikdörtgen planlıdır. Derinliği yaklaşık 13-15 metre, duvar kalınlığı 5-20 metredir. P.Gylles, 1540 yılında burasının bütünüyle kurumuş bir halde olduğunu ifade eder. Osmanlı dönemine suları boşalıp bütünüyle kurumuş halde ulaşan sarnıç, toprakla doldurulup bostan haline getirilmiştir. Çukurda bulunmasından ötürü “Çukurbostan” adıyla da anılmıştır.1926 sarnıç kalıntılarının üzerine eski adı ile Vefa yeni adıyla Karagümrük Stadı kuruldu.

Foto.10 Karagümrük Çukurbostan bir yanda küçük futbol sahası diğer yanda bostan, solda Kariye Camii ve Tekfur Sarayı

Mese Caddesi Konstantinopolis’in ilk ve önemli arteri idi.  Bu yolun Havariyun Kilisesi’nden (Günümüzde yerinde Fatih Cami’si bulunmaktadır) geçerek Harisius Kapısı’na (Edirnekapısı) ulaşan kısmı Mese’nin kuzeybatı aksını teşkil ederdi. Bu yol bugünkü Fevzipaşa Caddesi ile örtüşmektedir. Bizans döneminde şehrin yerleşim dokusu, esas olarak Marmara Denizi’ne paralel şekillendiğinden Edirnekapısı’na yönelen yol, şehrin daha az meskûn bölgeleriydi.

Şekil 5. Bizans Dönemi, Mese’nin kuzeybatı aksı üzerinde caddenin gösterimi (Feyza İlter, 2018)

Konstantinopolis’in kentsel alanı XI. yüzyıldan itibaren kuzeybatıda, Blakhernai bölgesinde yoğunlaşmaya başlamıştır. Latin istilasına kadar eski kent çekirdeği ile beraber gelişen bu yeni kentsel alandaki Blakhernai Sarayı, 1204’ten itibaren yönetim merkezi olarak kullanılmıştır. (Bu dönemde (1204) Latin istilası sırasında, kentin paha biçilmez anıtları ve binaları yağmaya ve büyük bir tahribata uğramıştı. 1260 yılında Latin İmparatorluğunun sona ermesi ile kent yeniden Bizans egemenliğine girmişti. ) Bu durumda, Mese’nin kuzeybatı aksında Havariyun Kilisesi – Blakhernai Sarayı güzergâhı önem kazanmıştır. Bu aks günümüzde kentin ihtiyacına göre işlevlendirilerek Fevzipaşa Caddesi olarak kentin ulaşım hattında halen varlığını korumaktadır.

Şekil 6. 1260 yılı Bizans İstanbul’unu gösteren bu haritada pempe renk ile gösterilen yerler sivil bina alanları kırmızı ile gösterilen dini yapıları, yeşil renk ile gösterilen noktalar resmi yapıları işaret etmektedir.

 Fevzipaşa Caddesi sınırının bir ucunu oluşturan Edirnekapı, Osmanlı dönemi boyunca da önemini korumuştur.  Fatih Sultan Mehmed döneminden Cumhuriyet’in ilanına kadar Osmanlı padişahlarının tahta çıkışlarında kılıç kuşanma merasimi için Topkapı Sarayı ile Eyüp Sultan arasında yapılan kılıç alayının güzergâhında devam eden Fatih Külliyesi ile Edirnekapı aksı günümüzdeki Fevzipaşa Caddesi’dir. Bizans döneminde olduğu gibi, kentin yönetim merkezi ile kutsaliyet merkezini birbirine bağlayan bu aks, Osmanlı Divanyolu’nun (Bizans Döneminde Mese) da bir parçası niteliğindedir. Ayrıca Avrupa’daki seferlere çıkılırken ordunun Edirnekapı’dan gönderilmesi ve Tanzimat’a kadar İstanbul’a gelen elçilerin kente Edirnekapı’dan girmesi, bu önemi destekler nitelikteki geleneklerdir.

Şekil 7. Osmanlı Dönemi Mese/ Fevzipaşa güzergahı ve sonradan genişletilen cadde

Cumhuriyet Döneminde ise 1929 yılında Fatih-Edirnekapı Tramvay hattının açılışı yapılmış olup cadde 1959 yılında da genişletilmiştir. Cadde bir süre sonra, 1960 yılların sonunda surlara açılan yeni bir geçitle son halini aldı. Ayrıca Fevzipaşa Caddesi aksı üzerinde Osmanlı Döneminde Fatih Külliyesi’nin inşası, Yavuz Sultan Külliyesi ve Mihrimah Sultan Külliyesi’nin de inşası ile kentin üç tepesi üzerinde silüetin önemli parçaları tamamlanmış oldu

  • Şekil 8. Fevzipaşa Caddesi istimlak haritası ve Tramvay caddesi, Karagümrük
  • Şekil 8. Fevzipaşa Caddesi istimlak haritası ve Tramvay caddesi, Karagümrük
  • Foto11-12. 1946 Edirnekapı’dan çıkış güzergahı, 1982 yılı yeni açılan geçiş güzergahı
  • Foto11-12. 1946 Edirnekapı’dan çıkış güzergahı, 1982 yılı yeni açılan geçiş güzergahı
Foto 13. Eski geçiş yolu olan Edirnekapısı ve 1960’lı yılların sonunda surların bir bölümünün yıkılarak açıldığı yeni geçiş yolu

Harısıus Kapısı’nın (Edirnekapısı) kuzeydoğuya doğru inen yamaçında ise Khora Manastır Kilisesi (Kariye Müzesi) yer alır.  Osmanlı Devleti’nin Bizans’tan devir aldığı önemli anıt yapıtlarından biri olan Kariye Müzesi Bizans Dönemi İstanbul’unun en önemli dini yapılarından biri olan Khora Manastırı’nın ana kilisesiydi.  4. Yüzyılda manastırın yerinde evvelce var olan küçük bir kilise İmparator Konstantin tarafından inşa ettirilen surların dışında kalmakta idi.  Buna istinaden yapıya muhtemelen  ‘’şehir surlarının dışındaki topraklar’’ anlamına gelen Chora (()ρα)adı verilmiştir. II. Theodosius ‘un 5. yüzyıl başlarında yeni şehir surlarını inşa etmesi ile manastır ve bulunduğu semt günümüzdeki adı ile Edirnekapı şehrin yeni sınırları içerisinde kalmıştır.  Daha sonraki dönemlerde birçok kez ihya edilen yapının son hali 14. yüzyıldan günümüze ulaşmıştır.

Chora çevresinde birçok önemli yapılar yer alır. Bizans döneminde kilisenin manastıra ait oluşu ve Ayvansaray’da kalıntıları tespit edilebilen Blakhernai Sarayı’na yakınlığı yapıyı önemli bir konumuna getirmiştir. Yine bunlardan biri Harısıus Kapısı’ndan  (Edirnekapısı) kuzeye devam eden surların en kuzey noktasında, Eğrikapı ile Edirnekapı arasında Chora Manastırının kuzeydoğusunda surlara bitişik Tekfur Sarayı olarak adlandırılan Blakhernai Sarayı’nın müştemilatı veya bir birimi olduğu düşünülen Bizans yapısıdır.  Bizans’ın ilk sivil mimari tarzını yansıtması açısından dünya sanat tarihi açısından da büyük önem taşıyan Tekfur Sarayı, Osmanlı Döneminde halk dilinde Tekir Sarayı olarak adlandırmalarına karşılık, yabancılar genellikle, 16. yüzyılda da  Konstantin Sarayı (Palatium  Constantini),  sonraları Porfirogennetos Sarayı  derler.  Bizans  kaynaklarının 14. ve 15. yüzyıllarda ‘’Porfirogennetos  Evi’’  olarak adlandırdıkları yerin burası olduğu sanılmaktadır.

Foto 14. Tekfur Sarayı ve surlar, 19.yüzyıl

Bizans imparatorlarının  12. yüzyıldan içinde yaşadıkları  Blakhernai Sarayı kompleksinin en güneyde ve yüksekteki  bir parçası, bir pavyonu olarak yapılan Tekfur Sarayı‘nın  hangi tarihlerde ve kim tarafından inşa ettirildiği net olarak bilinmez. Tekfur    Sarayı, fetihten sonra çeşitli maksatlarla kullanılmıştır. 16. yüzyılda Pirî  Reis’in İstanbul resminde burası, üstünü örten  çifte meyilli çatısı ve bitişiğinde burç üzerindeki balkonu ve bunu koruyan sundurmasıyla gösterilmiştir. Yine 16. yüzyılda İstanbul’a gelen Melchior Lorichs’in İstanbul panoramasında  da bina sağlam bir halde ve üstü çift meyilli beşik çatıyla örtülü olarak gösterilmiştir.  18. yüzyılda seramik ve çini atölyesi olarak kullanılan Tekfur Sarayı daha sonra camhane, ardından 19. yüzyılda Yahudiler‘in ikamet ettiği barınak olarak kullanılmış ve 1865 yılında çıkan yangınla beraber ara katları çökerek kullanılmaz hale gelmişti. Ayrıca; ünlü Kaşıkçı Elması buradaki çöplükte bulunmuştur.

  • Foto 15. 19.yüzyıl Tekfur Sarayı
  • Foto 16. 2018 yılında Tekfur Sarayı

1891 yılında Fernand de Mély tarafından yayınlanan Ortaçağ’da Konstantinopolis adlı haritada o tarihte hali hazırda mevcut binaların topografik incelemesi yapılmış, Bizans ve Osmanlı dönemlerinin eserleri ve bulundukları bölge üst üste getirilerek çakıştırılmış ve böylece Osmanlı ve Bizans dönemini kıyaslama imkanı verilmiştir.

Şekil 9. Edirnekapı, Tekfur Sarayı, Aya Yorgi Kilisesi, Kariye Cami, Çift sıra surlar ve önünde hendek, Haritadan Detay, 1891

Kariye Müzesi’nin en kuzeyinde yer alan Bizans döneminde, II. Theodosios dönemine ait İstanbul’un mahallelerini anlatan Notitia Urbis Constantinopolitanae’ye göre şehrin kuzeybatısında, şehir surlarından ayrı bir surla çevrili, şehrin 14. Bölgesi içinde olan Blakhernai mahallesiydi.  Blakharnıa Saray Kompleksi, Haliç’e dik inen yamaçta teraslara kurulmuş olup 1204’ten itibaren yönetim merkezi olarak kullanılmıştır. Blakhernai Sarayı’nın olduğu bölgenin duvarları Haliç kıyısına uzak kaldığından kıyıyı korumak için 5. yy. duvar uzatılmış, bu bölüme de “Pteron” (siper) adı verilmiştir. 11. yy’da Komnenoslar döneminde imparator sarayı Blakhernai’ye taşınınca Blakhernai duvarı önüne, şehir dışına doğru yay çizerek uzanan 13 burçlu güçlü bir duvar olan “Manuel suru” yapılarak saray bölgesi tahkim edilmiştir. Eğrikapı bu surun içinde yer alır.  Bölgenin üç ana mahallesi vardı: Blakherna Sarayı ve çevresi dışında, Eğrikapı bölgesini içeren Kaligaria Mahallesi ve Lonca ile çevresini, Haliç’e bakan düzlüğü kapsayan Kynegion Mahallesi. Kaligaria Mahallesi XII. yüzyıla, yani İmparator Manuel Komnenos (1143-1170) dönemine kadar sur dışında kalmıştır. Blakhernai’dan günümüze dehlizler, bu kompleksi içinde yer alan Tekfur Sarayıve Anemas Zindanıdenilen yapılar ile pencereli cepheler geriye kalmıştır.

Foto 17. Blakharnıa bölgesi, Ayvansaray, 2018

Yapının bulunduğu bölge fethin hemen öncesinde 1344 civarında genel olarak bostanlar, bağlar ve aralarda yer alan etrafı çevrili küçük küçük yerleşim birimlerinden oluşmaktaydı. Bu yerleşim birimlerinde ve bahçelerde arazinin eğimine uygun olarak teraslamalar yapılırdı. 14. yüzyılda şehir tekrar küçülüyor; koca mahalleler terk ediliyor; bunların yerine, bahçeleri ve bağları ile büyük manastır kurumları oluşuyordu.

Söz konusu manastır bölgelerinin yanında, bir de onlar kadar geniş, yüksek memurlara ait konaklar ve bunların müştemilatı vardı.  Ayrıca Bizans imparatorlarının Büyük Saray ve Blakherrnia Sarayı dışında, kendi mülkleri olan ya da ailelerinden kişilerin sahip oldukları konakları (domus – oikia) ya da sarayları da vardı. Palaiologoslar döneminin ünlü isimlerinden Theodore Metokhites’in sarayı ise Blakherna yakınlarındaki, Khora Manastırı yakınlarında yer alıyordu. 1328’de bir isyan sebebiyle tahrip olunan Khora Manastır Kilisesinin banisi Theodore Metokhites’in sarayı yalnız bir kiliseyi, vezirin çocuklarına mahsus evleri ve birtakım iş ve idare dairelerini ihtiva etmiyor, aynı zamanda bağlı, havuzlu, çimenli bir parkı da içeriyordu; hatta burada, o zaman nadir olan develer dahi görülüyordu.

Yine Clavijo ‘nun 1403’te geldiği İstanbul’a dair verdiği bilgilere göre surlar arasında kalan kısımlar tarla ve meyve bahçeleriyle birbirinden ayrılmış bir dizi küçük mahalle barındırmaktaydı. Saray ve kiliselerin yıkıntıları her yerde görülebiliyordu. Aynı şekilde su kemerlerinde de, buna göre yoğun olarak meskûn olan yerler yalnız Marmara Denizi ile Haliç boyunca sahil kordonudur. Yalnızca kıyı bölgeleri, özellikle de Haliç’e bakan ticari alanlar oldukça yoğun bir nüfusa sahipti.

Özetle, şehrin ortası (Likos Vadisi ile su kemerleri civarı) bir de, surlar boyunca olan saha, tarlalar ve bahçelerle işgal edilmişti. Bütün şehir sahası üzerinde ve ada hâlinde birtakım geniş manastır ve saray yapıları ve bunların bahçeleri, bağları ve zeytinlikleri dağınık olarak serpilmişti. Fakat Haliç sahili yoğun olarak meskûndur, küçük limanların [Kadırga (Sophia) Limanı, Kumkapı (Kontoskalion)] bulunduğu Marmara sahili herhalde daha az yoğundu.

Dolayısıyla Kariye Müzesi’nin (Chora Manastır Kilisesi) bulunduğu bölge Bizans döneminde ekseriyetle nüfusun ve yerleşimin az olduğu bağlık, bahçelik alanlardı. Bizans İmparatorluğu döneminde yedi tepenin şekillenişi, Roma döneminde benzer şekilde olmuştur. Tepeler üzerine büyük çoğunlukla anıtsal nitelik taşıyan dinî yapılar yerleştirilmiş, topoğrafya ve yapılaşma uyumlu bir biçimde genişleyen kenti beslemişti.

Şekil 10. Bizans Döneminde tarihi yarımadayı gösteren bir şehir planı, (resimsel topografik harita görünümünde kuşbakışı illüstrasyon)

Tarihi yarımadayı gösteren yukarıda ki planda Geç Bizans Dönemine kalıntıları ulaşan Konstantin Surları ile II. Theodosios Surları arasında kalan bölgenin nüfusun ve yerleşiminin az olduğu bağlık ve bahçelik alanlar olduğu görülmektedir.

3.2. Osmanlı Dönemi

Tarihi Yarımada bölgesi, Roma İmparatorluğu’nun da en önemli merkezlerinden biri olma özelliğine sahip bir yer olmasının yanında 1058 yıl Bizans’a, 469 yıl Osmanlı Devleti’ne başkentlik yapmıştır. Bizans Döneminde başkentin adı Konstantinopolis iken Osmanlı döneminde ise kentin adı değişmemiş sadece Arapça söylenişi ile Kostantiniyye denmiştir.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde yedi tepenin kurgulanış biçiminde Roma ve Bizans dönemlerine benzer yaklaşımlar sergilenmiştir. Yükseltiler üzerine inanç yapıları ya da anıtsal nitelik taşıyan yapılar inşa edilmiştir ve böylece İstanbul’un silüeti ve topografyası mimari değer taşıyan eserlerle şekillenmeye devam etmiştir.

1453 yılında Osmanlı kuşatması sonucunda Konstantinopolis’in fetih edilmesi ile birlikte

kent tarihinde yeni bir dönem başladı. Kentin Osmanlı başkentine dönüşmesi yolunda büyük bir dönüşüm süreci başlamıştır. Fethin hemen öncesinde ve sonrasında kent oldukça bakımsız ve harap durumda idi.  İstanbul sur içi 13 km²’dir. Şehrin fethedildiği dönemde nüfus Haliç ile Marmara sahili arasında yoğunlaşmıştır. Fetih öncesindeki nüfusu için 30.000-50.000 arasında tahminler bulunan kentin nüfusu 1477 tahririne göre 60.000-70.000 arasında tahmin edilmiştir.

Fetih ile beraber kentin imarı ve inşası için faaliyetlere başlanmış, kenti nüfuslandırmak için Trakya’dan, Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden ve Bursa’dan Türkler, Rumeli’den Yahudiler ile farklı bölgelerden Hıristiyan birçok aile İstanbul’a nakledilmiştir

Fethin hemen sonrasında yeni başkentin ihtiyaç duyduğu pek çok işlev için mevcut yapıların kullanıldığı görülmektedir. Konutlar benzer işlevleriyle şehrin yeni gelen sakinleri ve nüfusu arttırmak amacıyla geri davet edilen eski sakinler tarafından aynı işlevle kullanılmaktadır. Zaman içerisinde şehre yoğun bir Müslüman nüfusun iskanı ile birlikte bir takım yapıların Müslüman ibadetine açılması zorunluluk haline gelmiştir.

Bir Türk İslam kenti kuruluyor olması sebebiyle de her birinin çekirdeğinde bir cami veya mescit yer alan mahalleler kurulmaya başlanmıştır. Dolayısıyla kentte yeni oluşturulmakta olan Müslüman mahalleleri bir mescid veya cami etrafında konumlanmış konutlardan oluşmaktadır.

Konstantinopolis’in fethine katılan komutanların Bizans dini yapılarını cami ve mescide dönüştürmedeki rolleri büyüktür. İstanbul’a gerekli nüfusu getirip yerleştirmekle görevlendirilen bu komutanlar oluşturdukları mahallelerde, mahallenin çekirdeği kabul edilen mescit ve camileri kurmuşlar ve mevcut olduğu hallerde bölgedeki Bizans kilise veya şapellerini kullanmışlardır. II. Mehmed döneminde başlayan bu değişim II. Bayezid döneminde bu defa vezirler gibi yüksek rütbeli memurların katkılarıyla devam etmiştir. 1463-70 yılları arasında inşa edilen Fatih Külliyesi bölgenin karakteristik görünümünde önemli bir yere sahiptir. Bu dönemde İstanbul’un Trakya çıkışı Edirnekapı’ya gelince dini ve sosyal işlevli yapılar ve nüfus da Edirnekapı, Sultanselim ve Fatih bölgelerinde yoğunlaşmıştır. Şehrin önemli trafik kavşağı ve bölgenin yeşil alanını oluşturan bu boş alanlar üzerinde, imari yapılaşmanın mevcut olduğunu görülmektedir. Yeni mahallelerin kurulması azaldıkça dönüştürme işlemi de azalmış 17. yüzyılla birlikte tamamen sona ermiştir.  Fatih Edirnekapı arasında kara gümrüğü kurulması ve Karagümrük semtinin oluşmasıyla Edirnekapı’ ya kadar sürekliliği olan alışveriş ve sosyal aks oluşmuştur.

Şekil 11. 1455 yılına ait tahrir defterlerinde semt semtte hane sayısı ve oturanların dağılımı gösteren tablo

Edirnekapı semtinin içinde olduğu Fatih İlçesi’nde cami çevrelerinde devlet büyüklerinin ve özellikle ulemanın yerleşimleri görülmektedir. Bu dönemde öğretim yapıları da bölgeye eklenmiş ve 18. yüzyıla kadar başkentin sosyal, kültürel ve dinsel yaşamında önemli bir etki oluşturmuştur. Fatih bölgesi dolayısıyla Edirnekapı semti de 18. yüzyıldan sonra fazla bir gelişim göstermez. Eski kent bırakılarak kıyılar boyunca, surlar dışında büyüme görülür. 18.yüzyılda bölge deprem ve yangın gibi doğal afetlerden büyük tahribat görür. Yangınlar bölgedeki eski ahşap mahalle dokusunu yok eder.

  • Şekil 12. Melchior Lorichs tarafından yapılan İstanbul Panoraması’ında yüksek kasnaklı kubbesi ile Kariye Cami ve yüksek beşik çatılı Tekfur Sarayı görülmekte, Leiden Üniv. Arşivi, 1559

3.3 Cumhuriyet Dönemi

19.yüzyıl sonunda cumhuriyetin 1960 lı yıllarına kadar kamulaştırma, meydan ve yol açma faaliyetleri şehrin yapısını yok ettiği gibi Edirnekapı semti de bundan nasibini almıştır.  Ahşap evler yanmış, yıkılmış yerlerine betonarme sevimsiz evler- apartmanlar  inşa edilmiştir.  Apartmanlaşma etkisi ile kent sakinleri yok olmuştur. Böylece semtin devamlılığı kısmen kopmuş oldu.

Edirnekapı’ya uzanan Fevzipaşa Caddesi’nin açılması bölgenin sokak dokusunu farklılaştırmıştır. Bu zamana kadar yangın zararları dışında sokak dokusu korunmuş olan bölge apartmanlaşma ve yol çalışmaları ile özgün dokusundan uzaklaşmıştır. 1954-60 arası yapı yoğunluğu artmıştır.

Günümüzde Fatih, ana akslarda daha çok ticaret ve konaklama fonksiyonunun yer aldığı bir bölge konumuna gelmiştir.

İstanbul’un tarihsel topoğrafyasının gelişiminin son evresi olan Cumhuriyet dönemi, İstanbul’un tarihi ile kıyaslanınca oldukça kısa bir dönem ol­sa da bu dönem tarihî topoğrafyanın şekillenmesinde önemli bir yer işgal et­mektedir. Cumhuriyet döneminden günümüze kadar olan süreç, İstanbul’un metropolleşme süreci olarak değerlendirilmektedir.

Foto 18. Günümüzde Edirnekapı Semti, havadan görünüm,2018

4.Tarihsel Süreçte Kariye Müzesi Bahçe düzenlemesi

4.1.Giriş

Üç önemli devre başkentlik yapan İstanbul’un, eşsiz topografyası, fiziksel, sosyo-ekonomik ve kültürel değişimler bu tarihsel süreç boyunca farklı biçim ve ölçeklerle kentin şehirleşme kurgusuna da yansımıştır. 

Fatih ilçesi, Dervişali Mahallesi, Edirnekapı semtinde sit alanı içerisinde yer alan Kariye Müzesi; Bizans Döneminde bir manastırın kilisesi olarak inşasından sonra manastırın diğer birimleri zamanla ortadan kalkmıştır. Osmanlı Döneminde ise bulunduğu mahallenin ihtiyaçlarını karşılayan bir camiye çevrilmiştir. Bu döneminde Kariye Camii olarak anılan yapı inşa edilen imaret, türbe, çeşme sıbyan mektebi ile birlikte yapılar manzumesine dönüşmüştür.  Yapı 1948’den bu yana da “Kariye Müzesi” olarak hizmet vermektedir.

Eski belge ve haritalardan günümüze, yapının bulunduğu konumun tarihsel süreç içerisinde değişim ve dönüşümü genel hatları ile kısmen belirlenebilmektedir. Yapının bulunduğu semt, gerek Bizans gerekse  Osmanlı dönemi izlerini taşıyan kentin tarihsel belleğini yansıtan simgesel bir öge olma özelliği taşımaktadır.

Bizans döneminde yapının bulunduğu bölgede yoğun bir yerleşme görülmemektedir. Osmanlı döneminde ise; Fetihten sonra bu tenha bölgeye çeşitli bölgelerden getirilen insanlar yerleştirilerek yeni mahalleler oluşturulmuştur. Böylece semtte dükkanların yanı sıra geleneksel bahçeli ahşap konutların olduğu Türk mahalleri ve önemli yapılar artmıştır. Semt İstanbul’un büyük yangınlarında birkaç defa yanmıştır. (1861, 1871, 1900) 19. yüzyılda burada bahçeli tek katlı ahşap yapılar, konutlar bulunmakta, sokakları köy yollarını andırmakta idi.

Haliç’e bakan bir tepe de yer alan Kariye Müzesinin etrafı ve tepenin yamaçları Osmanlı döneminde bağ-bostan, bahçeli ahşap konutlar, konaklar ve  ‘planlanmamış’ kendiliğinden gelişen sokaklar ile yapının manzumesini oluşturan çeşme, sıbyan mektebi, imarethane ve türbeden oluşuyor idi.

4.2 Günümüzde Kariye Müzesi Bahçe Düzenlemesi

Kariye müzesinin batı cephesinin hemen önü semt veya mahalle ölçeğinde küçük bir meydan idi. Ki günümüzde büyük bir kısmı bir kafe-işletme tarafından kullanılmakta olup küçük bir kısmı da yapının cephesine paralel dar bir sokaktan oluşmaktadır. Kuzeybatı köşede ise surların yönünden müzeye doğru inen yokuşun kenarında 1668 tarihinde inşa edilen Mustafa Ağa çeşmesi yer almaktadır.

Yapının kuzey yönünde ise yamaç boyunca kıvrılan dar bir sokak ve ahşap evler, güney yönünde avlunun bir bölümü ve ahşap bir konuttan müteşekkil bahçeli turistik bir otel yer alırken doğu cephesinde avlusu ve yamaçta daha alt kotta 2002 yılında açılan Kariye Parkı mevcuttur. Yapının avlu duvarlarının dışında kalan ve parkın doğu cephesinde tarihi bir yapıya ait kalıntılar bulunmaktadır.

Yapının avlu duvarları, eğimli bir arazide yer alan yapıyı ve içinde bulunduğu araziyi, doğu, güney- güneybatı ve kuzey ve kuzeydoğu yönlerinden çevrelemektedir.

Yapının bulunduğu çevre ve etrafının düzenlemesi ilk olarak 1975- 1976 yılında Turing desteği ile Çelik Gülersoy tarafından yapılmıştır. Bu düzenleme sırasında yapının parselizyonuna göre bahçe duvarları inşa edilmiş, ardından yapılan çevre düzenlemeleri ile Kariye Müzesi ve Kariye Parkı bugünkü şeklini almıştır.

Şekil 13. Kariye Müzesi bahçe duvarları ve Kariye parkının doğu yönünde bulunan tarihi yapı kalıntıları.
Foto. 19 Kariye Müzesi ve çevresi, 2013
Foto.20 Kariye Müzesi, doğu cephesi, bahçe duvarları ve Kariye Parkı, 2019

Kariye Müzesi’nin bahçesine kuzeydoğu yönünden, Osmanlı döneminde vaktiyle imaret kapısı olan kesme taş örgülü, sivri kemerli, kitabesi günümüze ulaşamayan bir kapıdan girilir. Kapının sol tarafında 1733 yılında barok üslupta inşa edilen sahabeden Ebu Said el- Hudri’nin üstü açık türbesi yer alır.  Geçmişte bu avlunun içinde kalan açık türbe yapının ön tarafında yer alan ahşap medrese ile imaretin zamanla ortadan kalkması ile müstakil olarak günümüze ulaşmıştır. Sağ tarafta kesme taş örgülü ve şebekeli dikdörtgen bir pencerenin olduğu özgün duvar devam ederek Kariye müzesinin kuzeydoğu cephesinin köşe noktası ile birleşmektedir.

  • Foto 21. Kariye Müzesi bahçe giriş kapısı ve türbe, kuzey cephe, 2013
  • Foto 22. Kariye Müzesi bahçe giriş kapısı ve türbe, kuzey cephe, 2013

Türbe duvarları kuzeydoğu yönünde arazi eğimine paralel olarak Kariye’nin bahçe duvarları ile birleşmektedir. Kuzeydoğu yönünde ki bu duvar, müzenin bahçesine bitişik nizam olan ahşap konutun kenarından doğu yönüne doğru devam ederek doğu cephesindeki bahçe duvarı ile birleşir.

  • Kariye Müzesi, kuzey yönünde yer alan bahçe duvarları, 2013
  • Kariye Müzesi, kuzey yönünde yer alan bahçe duvarları, 2013
  • Kariye Müzesi, kuzey yönünde yer alan bahçe duvarları, 2013
  • Kariye Müzesi, kuzey yönünde yer alan bahçe duvarları, 2013

Bahçenin güneybatı cephesindeki duvarı, yapının güneybatı cephesi ile bitişik nizam olup, parselizasyon hattına göre şekil almıştır. Bu duvarın sol aksında ziyaretçilerin müzeden çıkışını sağlayan mızrak uçlu demir, çift kanatlı bir bahçe kapısı mevcuttur. 2013-2019 restorasyonu kapsamında güneybatı bahçe duvarı şantiyeye malzeme giriş çıkışını sağlayabilmek için yıkılmıştır.

    • Kariye Müzesi, Güneybatı yönü bahçe duvarları ve çıkış, 2013
    • Kariye Müzesi, Güneybatı yönü bahçe duvarları ve çıkış, 2013
    • Kariye Müzesi, Güneybatı yönü bahçe duvarlarının yıkımı, 2013
    • Kariye Müzesi, Güneybatı yönü bahçe duvarlarının yıkımı, 2013
    • Kariye Müzesi, Güneybatı yönü bahçe duvarlarının yıkımı, 2013

    Yapının bahçesini güneyden sınırlayan muhdes duvarlar arazinin doğuya doğru azalan eğimine göre kademeli olarak inşa edilmiştir.  Duvarın Kariye Oteli’ne bakan kısmı sıvalı ve boyalıdır.

    • Güney yönünde yer alan bahçenin kademeli duvarları
    • Güney yönünde yer alan bahçenin kademeli duvarları
    • Güney bahçe duvarlarının dışta görünümü, 2013
    • Güney bahçe duvarlarının dışta görünümü, 2013

    Bahçenin doğu cephesi Kariye Parkı’na bakmaktadır. Bahçe duvarları eğimli araziyi; güneydoğu ucunda dirsek yaparak doğu yönünde düz bir hat boyunca sınırlarken Kuzeydoğu yönünde duvarın bir bölümünün kodu düşürülerek üzeri mızrak uçlu demir şebekeli olarak bir nevi seyir terası olarak düzenlenmiştir. Yine bu yönde duvarın sınırladığı eğimin alt kotunda büyük olasılıkla Bizans dönemine ait yapı kalıntıları mevcuttur.

    Foto 36. Doğu cephesi ve Kariye Parkı, genel görünüm, 2013
    Foto 37. Doğu cephesi, genel görünüm, 2019
    Foto 38. Bahçenin Doğu cephesi, seyir terasının olduğu bölüm, iç cephe görümüm,2013
    Foto 39. Bahçenin Doğu cephesi, seyir terasının olduğu bölüm, dış cephe görünüm, restorasyon çalışmaları sırasında, 2019
    Foto 40. Bahçenin doğu cephesi, dış cephe görünüm, 2013
    Foto 41. Bahçenin güneydoğu cephesi, dış cepheden görünüm, 2019

    4.3. Kariye Müzesi Bahçe Duvarlarının Dönem Analizi

    1928 öncesi – 1. dönem

    Şekil 14. Alman Mavisi, Kariye müzesinin parselizasyonu, 1914

    Yapının kuzeydoğu köşesinde 1733 tarihli üzeri açık türbeyi çevreleyen kesme taş örgü duvar ile müzenin kuzeydoğu köşesine saplanan duvar görülmektedir. Haritada yapının hemen kuzeydoğu cephesinde ahşap tek katlı bir yapının varlığı tespit edilmektedir. Bu yapı, ihtimalle Mimar Sinan’ın eserlerinin listesinin yer aldığı Tezkiretü ‘l- bünyfın ve Tezkiretü’l-ebniye’de adı geçen ve İstanbul medreseleri hakkında 2 Eylül 1914 yazılan bir raporda, dört odalı ahşap bir yapı olan Kariye Medresesi’nin son derece harap bir durumda olduğu belirtilen olabilir. Ve raporun devamında ‘’Anlaşıldığına göre bu yıllarda medrese küçültülmüştür.’’ denmiş.  Bu ahşap yapı ile Kariye Müzesi’nin doğu cephesindeki uçan payandasının arası kagir bir duvar ile kapatılmıştır.

    • Foto 42. Ahşap yapı ve kagir duvar, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906
    • Foto 42. Ahşap yapı ve kagir duvar, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906

    Alman Mavilerinde yapının güneydoğu köşesinde, parekklesionun dış cephesine bitişik kagir kısa bir duvar görülmektedir.

    • Foto 43. Yapının güneydoğu köşesine bitişik kagir duvar, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906
    Foto 44. Osmanlı Dönemi özgün kesme taş örgü türbe duvarları ve müzenin kuzeydoğu köşesine bitişik kesme taş örgü duvar; Alman Arkeoloji Enstitüsü, 19.yüzyılın ikinci yarısı

    Fotoğrafta, sağ aksta günümüzde açık olan ve bahçeye bakan pencerenin kapatıldığını görüyoruz. Çatısı görülen bina muhtemel ki sonradan yapılan ve sıbyan mektebi olarak kullanılan ahşap yapı olmalıdır.

    Foto 45. Kariye Müzesi bahçe giriş kapısı ve türbe, kuzey cephe, 2013

    Yapının doğal bir eğilimin olduğu Doğu yamacında genel olarak her hangi bir yapılaşmanın olmadığı ve geniş bir bahçelik bir alan olduğu görülmektedir.  Ayrıca eğimin azaldığı yönde büyük olasılıkla Bizans dönemine ait yapı kalıntılarının varlığı tespit edilmekte olup bu kalıntılar komşu parselin içinde kalmaktadır. Söz konusu bu parselin çevresinin kagir bir duvarla çevrelendiği haritada tespit edilmektedir. 1906 yılına ait bir fotoğrafta bu komşu parselin moloz örgü bahçe duvarları ile çevrelendiği  görülmektedir.

    Bu parsel günümüzde kısmen park ve otopark olarak kullanılmaktadır. Dolayısıyla 1914 tarihinde yapının etrafında her hangi bir bahçe duvarı veya çevre düzenlemesinin olmadığı bilinmektedir.

    • Foto 46-47. Yapının doğu yamacındaki parselin taraçalı moloz örgü bahçe duvarları, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906

    Yapının kuzey cephesi dar kıvrımlı bir sokak ile sınırlanmış olup batı cephesi önünde yine geniş bir mahalle meydanı mevcuttur.

    Foto 48. Yapının kuzey cephesi, dar mahalle sokağı, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906
    Foto 49. Yapının batı cephesinin baktığı mahalle meydanı, Rus Arkeoloji Enstitüsü, 1906

    1928 sonrası 1960 arası- 2. Dönem

    Şekil 15. Pervitich Haritası1928-1933

    Bu dönemde; 1906 yılına ait fotoğrafta da görülen yapının kuzeydoğu cephesine bitişik nizam ahşap yapının bu tarihlerde halen mevcut olduğu görülmekte olup türbenin doğu yönünde tek katlı bir başka ahşap yapının inşa edildiği tespit edilmektedir. Ayrıca bahçe duvarının kuzeydoğu yönünde eğime doğru devam ettiği ve yapının yanından bir giriş açıklığı olduğu görülmektedir. Haritada uçan payanda ve yapıya bitişik ahşap yapı arasındaki bahçe duvarı yine 1906 yılına ait fotoğrafta ve 1914 Alman Mavileri haritasında da tespit edildiği üzere, bu yıllarda da var olmakla beraber payandaya dikey olarak komşu parselin bahçe duvarı ile birleşen kagir bir başka bahçe duvarının eklendiği tespit edilebilmektedir. Böylece yapının doğu cephesinde ki bahçenin bir bölümünün bir duvarla sınırlandığı ve bahçenin genişletildiği görülmektedir. Ayrıca bahçeye giriş yönü burada belirtilmiştir. Batı cephesi önünde yer alan mahalle meydanının ve kuzey cephede var olan dar mahalle sokağının 1906 yılına ait fotoğraftaki gibi mevcut olduğu görülmektedir.

    1935-36 yılları arasındaki fotoğraflarda doğu yönünde arazinin doğal eğimi ile payanda ve komşu parsel arasında lıneer olarak uzanan moloz örgü bahçe duvarı görülmektedir. Yine güneybatı cephesinde günümüzde müzenin bahçesine dahil olan parselde, ahşap yapıların varlığı tespit edilebilmektedir. Batı cephesinde ise yapının önünde ki mahalle meydanı görülmektedir.

    • Foto 50-51. Kariye Müzesi, doğu cephesi ve bahçelik alanlar, Nicholas V. Artamonoff, 1935-36
    • Foto 52-53. Kariye Müzesi güneybatı cephesi, ve batı cephesi önündeki mahalle meydanı, Nicholas V. Artamonoff, 1935-36
    Foto 55. Yapının doğu yönünde yer alan bahçe ve payandaya yaslanan moloz örgü bahçe duvarı, Arthur Kingsley Porter, 1940
    Foto 54. Yapının doğu yönünde yer alan bahçe ve payandaya yaslanan doğu moloz örgü bahçe duvarı, 1930’lu yıllar, anonim
    • Foto 56. Yapının kuzeydoğu yönünde 1928-33 Pervititch Haritasında da doğu yönünde bahçe içerisinde tespit edilen tek katlı ahşap yapı, Arthur Kingsley Porter, 1940
    Foto 57. Encümen arşivine ait bu fotoğrafta kuzeydoğu yönünde yer alan ahşap yapının yanındaki girişin kapatıldığı görülmektedir. 1940
    Foto 58. Yapının Kuzey cephesi ve kuzey batı cephesi, Kuzeydoğu cepheye bitişik nizam ahşap yapının bu yıllarda da var olduğu görülmektedir. Arthur Kingsley Porter, 1940
    • Foto 59-60. 1936- güneybatı yönünde yapının etrafında yer alan ahşap yapılar, 1940- günümüzde yapının güneybatı yönünde bahçe olarak kullanılan kısımda görülen ahşap yapılar

    1945 yılında müzeye çevrilen yapı Bizans anıtlarının restorasyonu ile ilgi çalışmalar çerçevesinde 1948-1959 yılları arasında Amerikan Bizans Enstitüsü ve Dumbarton Oaks’ın çalışmaları neticesinde onarılmıştır. Fakat bu restorasyonda yapının çevresi ile ilgili her hangi bir çalışma yapılmamıştır. 1959 yılında onarımın tamamlanmasından sonra yapının özellikle doğu tarafı açık bir arsaya dönüşmüştü.

    1919`da doğan Josephine Powell, Türkiye`ye ilk olarak 1955`te, Bizans mozaiklerini fotoğraflamak için geldi. Ve bu sırada müze olarak kullanılan Kariye Müzesi’ni de fotoğrafladı.

    Foto 61. 1955-56 yıllarında yapının doğu ve güney cephesindeki bahçelik alanlar görülmektedir, Ayrıca uçan payandaya dikey uzanan moloz örgü duvar henüz yerinde, Josephine Powell
    Foto 62. 1955-56 yıllarında yapının batı cephesinin önüne yer alan meydan halen mevcut, Josephine Powell

    3. dönem 1960-1976 1966 yılına ait bir hava fotoğrafında yapının; Doğu cephesinde eğim yönündeki taraçalı bahçe duvarlarının artık yerinde olmadığı ve arazide dikili alanların söküldüğü ve kamusal bir alan görüntüsü sergilediği görülmektedir. Bu yıllarda da yapının çevresinde bir düzenlemeden ve bugünkü mevcut bahçe duvarlarından söz edilemez. Güneybatı tarafında birkaç evin istimlak edildiği tespit edilebilmekte olup kuzeydoğu cephesine bitişik ahşap medresenin artık yerinde olmadığı da görülmektedir. Fakat yine de etraf sık ahşap evler ve yeşillikler içindedir.

    Foto 63. Kariye Müzesi, havadan genel görünüm, İ.B.B. arşiv, 1966
    • Foto 64-65. Amerikan Bizans Enstitüsünün restorasyonu sonrasında, Carroll Wales, Dumbarton Oaks Arşivi, 1958-59
    • Foto 66-67. Yapının doğu cephesi önünde yer alan arsa ve yamacın alt kodunda açığa çıkan tarihi yapı kalıntıları, Dumbarton Oaks Arşivi, 1958 /2019
    Foto 68. Yapının Batı cephesi önünde yer alan mahalle meydanı, restorasyon sonrası, Dumbarton Oaks Arşivi, 1958

    4. Dönem 1976- 2019…

    Kariye Müzesi’nin etrafı 1970 yılların başında oldukça bakımsız ve harap durumda iken Turing vakfı genel başkanı Çelik Gülersoy tarafından hazırlanan bir proje ile yapının bahçesini ve yakın çevresini rehabilite çalışmalarına başlandı. Bu dönemde 1975-1976 yılları arasında müzenin parselizasyonuna göre bahçe duvarları yapılmış ve pervitich haritasında tespit ettiğimiz türbenin arkasında tek katlı ahşap yapının yerine zemin kodunun aşağısında dönemin modern tuvaletleri inşa edilmiştir. Bahçesi ağaçlandırılmış ve güller ile donatılmıştır. Yapının batı ve kuzey yönündeki dar sokaklar altı beton üstü parke taşları ile yeniden yapılmıştır. Meydanda geçmişte var olduğu düşünülen bir su kuyusu açığa çıkartıldı ve müzeye ziyaretçileri taşıyan otobüslerin park etmemesi için iki katlı, altı birkaç dükkan üstü salon bir bina inşa edildi. Yine müzenin kuzeybatı cephesine bakan tarihi Mustafa Ağa meydan çeşmesi (1668-69) restore edildi. Yapının yakın çevresindeki ahşap ve kagir yapılar rehabilite edildi. Tüm bu çalışmalar 1979 yılında sonlanarak Kariye Müzesi’nin çevresi bakımsız ve harap görünümden kurtulmuş oldu.

    Foto 69. Kariye Müzesi, havadan genel görünüm, Kariye Müzesi’nin bahçe duvarları görülmekte, İ.B.B. arşiv, 1982

    Bahçenin duvarları çimento bağlayıcılı harçlı kayrak taş ile moloz örgü sistemde inşa edilmiş olup belli aralıklarda dikey aksta tuğla kaplama bantlarla hareketlendirilmiştir.

    Kariye Müzesi’nin çevre düzenleme çalışmaları sırasında bahçe duvarları yapım aşaması, 1975
    Kariye Müzesi’nin çevre düzenleme çalışmaları sırasında bahçe duvarları yapım aşaması, 1975
    Foto 72. Bahçe duvarları yapımının tamamlanmasından sonra Kariye Müzesi bahçesi, 1976-78
    Foto 73. Bahçe duvarları yapımının tamamlanmasından sonra Kariye Müzesi güneybatı bahçe duvarları, Günümüzde Kariye Oteli’nin bahçesinde görünüm, 1976
    Foto 74. Kariye Müzesi, güney cephesinde yer alan bahçenin düzenlemeden önceki durumu, 1975
    Foto 75. Kariye Müzesi, Güney yönünde yer alan bahçesinin düzenlemeden sonraki görünümü, 1976-78
    Foto 76. Meydan ve çevre düzenleme çalışmalarından önce, 1970-71
    Foto 77. Meydan düzenleme çalışmalarından sonra, 1978

    2010 yılına Müzenin doğu cephesinde yer alan bahçesinin, alt kotunda otopark ve kısmen çocuk parkı olarak kullanılan 5520 m2lik alan Kariye Müzesinin ortaya çıkartılması, farklı panoramalarının sağlanması ve sadece çevre halkı değil yerli ve yabancı turistlere de kullanım ve aktivite imkanı sağlayan bir park olarak düzenlenmiştir.

    Park içinde yeni inşa edilen 100 m2 lik işletme binası, çocuk oyun alanları, kültür& fizik ve basketbol alanları hali hazırda kullanılmaktadır. Yeni proje kapsamında park ile sınırı olan otopark arazisi kamulaştırılarak park arazisi genişleştirilmiştir. Yeni yapılan proje ile Kariye Müzesi önündeki peyzaj değeri olmayan ağaç ve ağaççıklar temizlenerek hem yapı hem de ağaçların ve yabani otların köklerini saldığı tarihi duvar ortaya çıkartılmıştır. Mevcut işletme binasının yanlarındaki ve arkasındaki şevli araziye işlevsellik kazandırmak amacı ile 30 mt lik doğal bir şelale ile parkta hareketlilik sağlanarak kullanıcıların su ile bütünleşik estetik ve fonksiyonel alan kullanımlarından yararlanması sağlanmıştır. Yeni yapılan düzenleme ile 10 araçlık bir otopark, andezit yürüme yolları, oturma ve dinlenme cepleri, fotoğraf panorama noktaları, seyir terasları ve rekreatif fonksiyon alanları oluşturulmuştur. 2010 da inşasına başlanmış olup ve 2011 başlarında yapımı sona ermiştir.

    5. Kaynakça

    -Paul A.Underwood,The Kariye djami,New York-London 1996,C.1,S.15

    -Semavi Eyice,Son Devir Bizans Mimarisi, İstanbul´da Palailogoslar Devri Anıtları,İstanbul 1980,sayfa 46-51

    -MÜLLER-WIENER, Wolfgang, İstanbul´ un Tarihsel Topografyası,17.yüzyıl Başlarına Kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul,İstanbul2001,sayfa 162

    – Haluk Çetinkaya, İstanbul´ da Orta Bizans Dini Mimarisi[843-1204], İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, yayınlanmamış doktora tezi, sayfa 132, İstanbul 2003

    -Semavi Eyice,´Kariye Cami´,Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,cilt4, İstanbul 1994,

    Sayfa 466

    -Alexander Van Millingen,ByzantıneChurches in Constantinople ,1912 nin aynı basımı,London 1974,sayfa 288

    -Mehmet Ziya, Kariye Camii Şerifi, İstanbul 1326

    -Türkiye Diyanet Vakfı, İslam Ansiklopedisi,24 sayfa 495

    -Ömer Lütfi Barkan, Ekrem Hakkı Ayverdi, İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953[ 1546] Tarihli, İstanbul 1970,sayfa 67-71

    -Yıldız Ötüken´,İstanbul kiliselerinin Fetihten Sonra Yeni Görevleri,  Banileri Ve Adları´

    -Hacettepe Beşeri Bilimler Dergisi,cilt10,sayı2,Haziran 1979,sayfa 106

    -Ahmed Nezih Galitekin,Ayvansarayi Hüseyin Efendi-Ali Satı Efendi-Süleyman Besim Efendi,Hadikatü l Cevami [İstanbul camileri ve diğer dini-sivil mimari yapılar],İstanbul 2001,sayfa 218

    -Havva Koç, Ali Paşa [Atik, Hadım], Yaşamları Ve Yapıtları İle Osmanlılar Ansiklopedisi ,cilt, İstanbul 1999,sayfa 222-223

    -Kariye, Bir Anıt, İki Anıtsal Kişilik Theodoros Metokhites’ten Thomas Whittemore’a. İstanbul: Pera Müzesi. Anonim (2012).

    – Ayvansarayi, 2001 Hadikat’ül Cevami, (Adaptasyon: A.N. Galitekin), İstanbul: İşaret Yayınları.

    – Kariye Müzesi Sanat Tarihi Raporu. Restorasyon Konservasyon Çalışmaları Dergisi.

    s. 14(Temmuz Ağustos Eylül), İstanbul, s. 17-34

    -Süleyman Faruk Göncüoğlu, Makale, İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: “Saraçhane”

    – Bilge Ar, İ.T.Ü, Mimarlık Anabilim, Doktara Tezi, Osmanlı Döneminde Aya İrini ve Yakın Çevresi, Haziran 2013

    – Ayşegül Aykut, İ.T.Ü- Fen Fak. Mimarlık Anabilim,Yüksek Lisans Tezi,  Fatih İlçesi, 3034 Ada, 43 Parsel’de Yer Alan Ahşap Konağın (Erturan Ailesi Konutu) Restorasyon Projesi, Ocak 2013

    – Yunus Koç, Büyük İstanbul Tarihi, Demografi s.458-460

    Ekrem Hakkı Ayverdi, 19.Asırda İstanbul Haritası, İstanbul, 1958

    Ekrem Hakkı Ayverdi , Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri 855-886 (1451-1481), III. C.İstanbul-IV.C., İstanbul 1974.

    C.C. Carbognano, 18. Yüzyılın Sonunda İstanbul, çev. E. Özbayoğlu, İstanbul: Eren Yayınları, 1993

    Feridun Dirimtekin, 14.Mıntıka (Blachernae) Surlar, Saraylar ve Kiliseler, Fatih ve İstanbul, 1.Cilt, İstanbul, s.193-222, 1953

    A. Cutler, Alice Mary Talbot, , Chora Monastery, Bizans Ansiklopedisi, Vol.1, New-York/Oxford, pp.428-430, 1991

    -Eremya Çelebi Kömürcüyan, İstanbul Tarihi: 17. Asırda İstanbul, İst. Ünv. Edb.Fak.Yayını,1952

    -Semavi Eyice, Makale, Aetios Sarnıcı, İstanbul Ansiklopedisi, C.1, İstanbul, s.86. 1994

    -Semavi Eyice, İstanbul’da XVII. Yüzyılda Mescide Dönüştürülen Son Bizans Kiliseleri,17.Yüzyıl Osmanlı Kültür ve Sanatı Sempozyumu,19-20 Mart 1998 Sempozyum Bildirileri, S.Tarihi Derneği Yayınları, 1998

    -Gurlitt, İstanbul’un Mimari Sanatı,(çev.Prof.Dr.Rezan Kızıltan), Ankara: Enformasyon ve Dokümantasyon, 1999

    -Gyllius, İstanbul’un Tarihi Eserleri, çev. E.Ozbayoğlu, İstanbul: Eren Yayıncılık, 1997

    -Millingen, A.Van, Byzantine Constantinople. The Walls of the City and adjoining historical sites, London, 1899

    – Doğan Kuban, İstanbul Bir Kent Tarihi, Bizantion, Konstantinopolis, İstanbul, İstanbul: Tarih Vakfı Yayını, 1996

    -J.Pervititich Sigorta Haritalarında İstanbul, Axa Oyak Yayını.

    -Janin, R. Constantinople Byzantine. Developpement urbain et repertoire topographique, Paris, 1964

    -Millingen, A.Van, Byzantine Churches in Constantinople: Their History and Architecture, London: Macmillan and Co. 1912

    -Millingen, A.Van, Konstantinopolis,(çev.A.Gürçağlar), İstanbul: Alkım Yayınevi, 2003

    -Feridun Dirimtekin, Fetihten Önce Marmara Surları, haliç Surları,1953

    -Dünden  Bugüne İstanbul Ansiklopedisi., Surlar, c.7

    -Anonim, “Edirnekapı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.3,1994, 131.
    -İlber Ortaylı, “İstanbul’dan Sayfalar”, s.133, İstanbul 2002,
    -İlber Ortaylı, “Karagümrük”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.4, s.452, 1994

    -Semavi Eyice, “Karagümrük Sarnıcı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C.4, s.453, 1994
    -Cem Atabeyoğlu, “Kariye Cami”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.4, s.466, 1994

    -Doğan Kuban, “Mihrimah Sultan Külliyesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.5 s.454, 1994

    -Doğan Kuban, “Mese”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.5, s.404 1994, 1994,
    -Zafer Karaca, “Yeoryios Kilisesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.7, s.488,1994
    -Nejdet Sakaoğlu, “Mihrimah Sultan”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, c.5, s.452, 1994

    – Çelik Gülersoy, Edirnekapısı’nda Bir Örnek, Turing Yayınları, 1985

    –https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b530619789/f1.item.zoom

    –https://historyofarchitecture.weebly.com/byzantine.html

    –http://atom.doaks.org/atom/index.php/byzantine-institute-and-dumbarton-oaks-fieldwork-records-and-papers

    –https://sehirharitasi.ibb.gov.tr/

    –https://archnet.org/sites/1998/media_contents/7842

    –https://gis.fatih.bel.tr/webgis/

    –http://www.fatih.bel.tr/icerik/87/bugunku-fatih/

    –http://www.istanbulurbandatabase.com/#

    -http://www.milliyet.com.tr/aya-yorgi-rum-ortodoks-kilisesi-gundem-2557136/

    -https://www.raremaps.com/gallery/detail/45221/carte-de-constantinople-levee-par-i-kauffer-et-jb-lechev-

    –https://www.themaparchive.com/byzantine-constantinople.html

    –https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/b/bb/Byzantine_Constantinople-en.png

    –https://www.hjbmaps.com/products/antique-map-constantinople-schedel-1493

    –https://byzantineperspectives.wordpress.com/

    –http://theswedishparrot.com/cartes-de-constantinople-depuis-1493-jusqua-1922/01-hartmann-schedel-liber-chronicarum-cxxx-1493/

    –https://mapsontheweb.zoom-maps.com/image/130056157398

    –http://couleurs-d-istanbul.over-blog.com/2015/05/antoine-helbert-son-grand-oeuvre-et-byzance.html

    –https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b530619789

    –http://www.antoine-helbert.com/fr/portfolio/annexe-work/byzance-scenes.html

    Restorasyon

    Kariye Müzesi Restorasyonu ve Konservasyonu Hakkında ICOMOS Bilgi Notu

    Yorum yapın

    1-Eserin Dünya Miras Listesi’ne girdiği zamanki durumu neydi?

    Türkiye, UNESCO tarafından 1972 yılında kabul edilen “Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Hakkında Sözleşme”yi 1983 yılında imzalamıştır.

    “İstanbul’un Tarihi Alanları” adıyla 6 Aralık 1985 tarihinde 356 nolu kod ile Dünya Miras Listesi’ne alınan dört koruma alanı, söz konusu liste’ye alınmadan çok daha önce ulusal mevzuat kapsamında ilk koruma planları hazırlanmış ve onaylanmıştır. Topkapı Sarayı ve Sultanahmet Bölgesi 1953 yılında ‘’Arkeolojik Park’’ olarak ilan edilmiş; Zeyrek Camii ve çevresi 1979 yılında, Süleymaniye Camii ve çevresi 1977 yılında ve Kariye Müzesi’nin de içinde bulunduğu alan olan Kara Surları ise 1981 yılında koruma altına alınmıştır.

    Dünya Miras Komitesi tarafından üstün evrensel değer taşıyan varlıkların tanımlanmasında kullanılan ölçütler kapsamında (1-2-3 ve 4 nolu) kültürel kriterleri karşılayan İstanbul Kara Surları, UNESCO’nun 1985 yılında ‘’İstanbul’un Tarihi Alanları’’ adıyla ilan ettiği dört Dünya Miras Alanı’ndan (DMA) biridir. Üstün Evrensel Değer (ÜED) beyanında bu alan, Theodosius döneminde yapılan Kara Surları’nın iki tarafındaki alan ” olarak betimlenmiştir. Kara Surları Tarihi Yarımada’yı batıda, kara yönünde sınırlayan ve güneyde Marmara Denizi’nden başlayıp kuzeyde Haliç’e kadar uzanan surları ve yakın çevresini içerir ve yaklaşık olarak 6 km uzunluğunda 16,5 hektarlık bir alana yayılır.

    İstanbul Dünya Miras Alanlarının Dört Bileşeni Miras Alanı: (1) Sultanahmet Kentsel Arkeolojik Dünya Miras Alanı, (2) Süleymaniye Camii ve İlişkili Bileşenleri Dünya Miras Alanı, (3) Zeyrek Camii ve Dünya Miras Alanı ile İlgili Bileşenleri, (4) İstanbul Kara Surları ilgili Bileşenleri

    İstanbul Dünya Miras Alanlarının Dört Bileşeninden biri olan Kara Surları’nın kültürel hinterlandında Chora (Kariye Müzesi), Tekfur Sarayı- Blakhernia Sarayı da dahil olmak üzere küçüklü büyüklü birçok anıt eser yer almaktadır.

    Kariye Müzesi’nin konumlandığı Edirnekapı semti; Tarihi Yarımada içerisinde yer alıp Ayvansaray semtini de içine alan ve aynı zamanda kentin batı surları ile çevrelenen İstanbul’un en yüksek tepesi olan Edirnekapı da yer alır.

    Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenerek ve bezenerek bugünkü şeklini almıştır. 14.yüzyıldan günümüze ulaştığı düşünülen Kariye Müzesi’nin mozaikleri ve freskleri “Başkent Üslubu” dediğimiz Bizans Rönesansının en muhteşem eserleridir.

    Bizans döneminin bu önemli manastır kilisesi İstanbul’un 1453 yılında fetih edilmesi ile bir süre boş kaldıktan sonra II. Beyazıd döneminde 1511 yılında Sadrazam Hadım Ali (Atik Ali) Paşa tarafından camiye çevrilmiştir. Türk devrinde, kilise dışındaki manastır yapıları zamanla yıkılarak kaybolmuştur.

    Kariye Cami’si, Bakanlar Kurulunun 29.08.1945 tarihli kararı ile    Müzeye dönüştürülmüştür. Yapı bu tarihten sonrada birçok kez lokal onarımlar görmüştür. 6.12.1985 tarihinde ‘’İstanbul Tarihi Yarımda’’ genelinde Dünya Miras Listesi’ ne giren Kariye Müzesi yapı özelinde de 16.09.1987 Korunması gerekli kültür varlığı olarak tescil edilmiş ve anıt eser statüsünde koruma grubu I olarak belirlenmiştir.

    Anıt eser, Dünya Miras Listesi’ne girdiği 1985 tarihinden hemen önce hazırlanan iki raporda;

    1981 Mora, Kariye Camii Raporu’nda çatı örtüsünde ki kurşun levhaların ve su borularının kötü durumda olduğundan, dış cephelerde derz boşluklarının yakın dönemde doldurulmuş olduğu, tuğla kırıklı çimento bağlayıcılı harçlı sıvaların kullanıldığı ve yüzey çatlaklarına dolan yağmur suyunun buharlaşmasına engel olduğu ifade edilmekte olup, boyalı yüzeylerde tuzlanma sorunun mevcut olduğu belirtilmiştir.

    1983 Massari raporunda son yıllarda restorasyonla yapının büyük ölçüde koruma altına alındığı fakat yıllar içerisinde oluşmuş tahribatın etkilerininde görüldüğü belirtilmektedir. Raporda mevcut olan nemin ölçüldüğü, yapının eğimli yoldan ve çatıdan gelen yağmur sularına maruz kaldığı belirtilmiştir. Kubbe ve kemer içlerindeki mozaik ve duvar resimleri kayıplarının çatıdan gelen sudan kaynaklı olduğu belirtilmiştir. Genel olarak sıvanın kayıplarına yol açan nedenlerden birininde nem çekici tuzlanmanın varlığından kaynaklı olduğu ifade edilmiştir. Raporun sonunda genel olarak nem, tuzlanma, yoğunlaşma nedeni ile nemlilik ve lokal olarak çatıdan sızan sulardan bahsedilmiştir. Ve sorunlarla ilgili çözüm önerileri sunulmuştur.

    Her iki raporda Kariye Müzesi’nin 1985 yılındaki mevcut durumu belirtilmiştir. Anıt eser Ayasofya Müzesi’ne bağlı ulusal bir müze olarak varlığına devam etmekte olup günümüzde tarihinin en geniş kapsamlı restorasyonunu geçirmektedir.

    2-Tarih boyunca kaç defa restorasyon ya da onarım gördü?

    Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı geçmişte İstanbul’un altıncı tepesinde Haliç’in güneyinde inşa edilen Khora Manastırı’nın İsa’ya ithaf edilmiş ana kilisesiydi. Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, evvelce büyük bir kompleksin merkezini teşkil ediyordu. Khora kelime manası ile taşra, sur dışı demektir. Bu nedenle 413 yılında yaptırılan kara surlarından önce inşaa edildiği düşünülse de kaynaklarda yapı ile ilgili 9. yy da kesin bilgilere ulaşılmaktadır.

    11. Yüzyılda İmparator I.Aleksios Komneos’un kayınvalidesi Maria Dukaina zamanında harap olan kilise yeniden ihya edilmiş olup bu inşa döneminden sonra tekrar harap olan yapı bir süre sonra İmparator Aleksios’ un küçük oğlu İsaakios tarafından 12.yüzyılda tekrar ihya edilir. Bu dönemden günümüze ana mekan (naos) kalmıştır. Fakat yapılan son araştırmalarda iç narteksin de bu dönemden kalmış olabileceği ön görülmektedir. Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenerek ve bezenerek bugün ki mimari kurgusu ve şeklini almıştır. Bu inşa döneminde yapıya parekklesion, anneks, pastoforium gibi mimari hacimlerin yanı sıra bir depremde yıkılan ana mekan kubbesinin bu dönemde tuğla örgülü olarak yeniden ihya edildiği bilinmektedir. İç narteks ise bazı kaynaklarda 14. Yüzyılda inşa edildiği belirtilmiş olsa da 12.yüzyıl inşa dönemine ait olabileceğini ifade eden bazı kaynaklarda mevcuttur. Mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.

    Osmanlı döneminde; etrafında zamanla oluşan medrese, tekke, türbe, çeşme, imaret ile birlikte bir manzumenin merkezi olan yapının mimarisini etkileyecek çok fazla bir müdahalede bulunulmamıştır. 1511 yılında yapı camiye tevdi edilirken güneybatı köşeye minare ve naosa mermer bir mihrap eklenmiştir. Önemli değişikliklerden biri de 1766 depreminde yıkılan merkezi kubbenin mimar İsmail Halife tarafından ahşap bağdadi olarak yenilenmesidir. Sultan Abdülaziz Han döneminde 1875-1876 yılında yapının bakım ve onarım çalışmalarına girişilmiş; İstanbullu Mimar Peloppida Kouppas tarafından mozaikler kısmen temizlenmiş ve ahşap kepenklerle kapatılmıştır. Aynı tarihlerde kubbelerin ve üst örtü sisteminin dalgalı hattı doldurularak düz satıhlı olarak düzenlenmiştir.

    II. Abdülhamit Döneminde 1894 depreminde minarenin petek kısmı çökünce bir süre sonra 1898’de klasik üslupta tamamlanmıştır. 1903-1906 yıllarında ise yapı Rus Arkeoloji Enstitüsü tarafından kısmen onarılmıştır.

    Osmanlı sonrası Cumhuriyet Döneminde ise belli başlı onarımlar, 1929/ 1930 arasında Evkaf İdaresinin yaptığı kısmi onarım, 06.09.1945/ 27.03.1946 yıllarında yapı ile ilgili iki onarım keşfinin hazırlandığı bilinmektedir. Mimar Cahide Tamer’in yaptığı ilk bilimsel restorasyon çalışmaları ki bu restorasyonda yapının özellikle kurşun örtüleri yenilenmiş ve bir rölövesi çıkarılmıştır.

    1948-1959 yılları arasında  Amerikan Bizans Enstitüsü (Byzantine Institute of America) ve Dumbarton Oaks Fieldwork Committee işbirliği ile, merkezî ibadet alanı (naos) ve giriş hollerindeki (narteks) mozaiklerin ve fresklerin korunmasına yönelik konservasyon ağırlıklı kapsamlı bir restorasyon yapılmıştır.

    Yapının 2013 yılından bugüne hali hazırda devam eden tarihinin en geniş ve kapsamlı restorasyonu devam etmektedir.

    3-Bu müdahalelerin kararları neye göre verildi?

    Yapı ile ilgili olarak Kültür bakanlığı’nın 27.06.1986 tarih 6377 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor

    Kültür bakanlığı’nın 12.07.1990 tarih 232 sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor

    Kültür bakanlığı’nın 26.03.1991 tarih 452  sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor

    Kültür bakanlığı’nın 27.11.1998 tarih 559  sayılı yazısı gereği hazırlanan rapor

    Kültür bakanlığı’nın 20.02.2001 tarih 118 sayılı yazısı gereği hazırlanan tüm teknik raporlarda genel olarak sorunlar ve çözüm önerileri benzer olup nem ve tuzlanma, çatı üst örtüsünde yağmur suyunun kılcal çatlaklardan sızması, zeminden yükselen nem, ztaş ve tuğla yüzeylerde yapısal bozulmalar, cephelerde çimento bağlayıcılı sıvanın tahribatı, vb. sorunlar tespit edilmiş ve çözüm önerileri sunulmuştur.

    Bu veriler ile beraber Kültür Bakanlığı’nın talimatı doğrultusunda Kariye Müzesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon projeleri 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası kapsamında hazırlanmıştır. 2009 yılında başlayan proje çalışmaları 2011 yılında Koruma Bölge Kurulunun proje onayı ile tamamlanmıştır. Bu doğrultuda Kültür bakanlığı oluru ile Kariye Müzesi’nin 2012 yılı onarım ve restorasyon işi geçici yer teslimi 16.01.2013 tarihinde fiili yer teslimi ise 12.09.2013 tarihinde yapılmış olup Kültür Bakanlığı ve İl Özel İdaresi arasında kurumsal yazışmalar sonucunda müzenin ziyaretçilere kapatılmaması ve restorasyonun etaplar halinde yapılacağı Kültür Bakanlığı tarafından karara bağlanmıştır. 2013 yılından beri devam eden restorasyon çalışmaları Ayasofya Bilim Kurulu, İstanbul Rölöve ve Anıtlar Kurulu Kontrol Heyeti, İstanbul Anıtlar Kurulu kararları doğrultusunda gerçekleştirilmektedir.

    Restorasyon

    KARİYE MÜZESİ ONARIMLARI*

    Yorum yapın

    Sonay ŞAKAR (Y. Mimar) – Neslihan Ecem OKSAL (Sanat Tarihçisi)

    *Bu metin, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Koruma Uygulama ve Denetim Müdürlüğü tarafından 20-21 Kasım 2018 tarihinde düzenlenmiş olan X. Kârgir Yapılarda Koruma ve Onarım Semineri’de Y. Mimar Sonay Şakar ve Sanat Tarihçisi Neslihan Ecem Oksal tarafından  hazırlanan 2013-2018 Kariye Müzesi restorasyonları temalı  ‘Kariye Müzesi Onarımları’ adlı sunumdan üretilmiştir.

    Özet: Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı geçmişte İstanbul’un altıncı tepesinde Haliç’in güneyinde inşa edilen Khora Manastırı’nın İsa’ya ithaf edilmiş ana kilisesiydi. Altıncı yüzyıla giden tarihsel geçmişi ile çok katmanlı bir yapıya sahip olan Kariye Müzesi, Bizans’ın geç döneminde (Paleologos Hanedanı Dönemi) 1316-21 yılları arasında Theodoros Metokhites tarafından büyük ölçüde yenilenerek ve bezenerek bugün ki şeklini almıştır. Mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.

    Bizans döneminin bu önemli kilisesi İstanbul’un 1453 yılında fetih edilmesi ile bir süre boş kaldıktan sonra II. Beyazıd döneminde 1511 yılında Sadrazam Hadım Ali (Atik Ali) Paşa tarafından camiye çevrilmiştir.

    Kariye, naos, kuzey taraftaki iki katlı ek yapı (anneks), iç narteks, dış narteks ve güney taraftaki mezar şapeli (parekklesion) ile beş ana mimari mekandan oluşan haç planlı bir yapıdır. Osmanlı döneminde etrafında zamanla oluşan medrese, tekke, türbe, çeşme, imaret ile birlikte bir manzumenin merkezi olmuştur. Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra şehirdeki Bizans anıtlarının restorasyonu ile ilgili çalışmalar kapsamında Amerikan Bizans Araştırmaları Enstitüsü ile Dumbarton Oaks’ın çalışmaları ile restore edilmiştir ve Ayasofya Müzesi’ne bağlı bir anıt müze olarak da varlığına devam etmektedir.

    Kariye Müzesi restorasyonu odaklı yaptığımız bu çalışmada uzmanların analizleri sonucu anıt eserin dönem tipolojisi, mekânsal ve yapısal, gramer özellikleri ışığında; tarihsel süreçte yapılan müdahaleler ve 2013-2018 devam eden restorasyon sürecinde yapılan imalatlar tanımlanmıştır. Yapıdaki mevcut süsleme yoğunluğu ise restorasyon sürecinde artı bir gayret ve dikkati beraberinde getirmiştir.

    Anahtar Sözcükler:

    Bizans Mimarisi, Kariye Müzesi, Restorasyon, Mozaik ve Fresk

    Giriş Kariye Müzesi, ulusal ve evrensel kültürel miras alanında en önemli yapılardan biridir. Yapı, mozaik ve freskleri ile Geç dönem Bizans sanatını ve kültürünü belgeleyen günümüze kadar gelmiş korunması gereken simge yapılardan biridir. İstanbul’daki müzeler arasında günlük ortalama ziyaretçi sayısı bakımından Ayasofya Müzesi ve Topkapı Müzesi’nin ardından üçüncü müze konumundadır. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı; gerek İstanbul kent tarihi gerekse kültür turizmi açısından bu denli büyük öneme sahip Kariye Müzesinin, ziyaretçilerine sahip olduğu değerleri yeterli düzeyde gösterebilmesi için onarım ve malzeme kullanımındaki hatalar, yapısal problemler gibi mevcut sorunlara çözüm üretmek ve fiziksel şartların olgunlaştırılması amacıyla yapılan 2013-2018 restorasyon çalışmalarını ve ilkelerini tanımlamaktır.

    Şekil 1. Kariye Müzesi, doğu cephesi genel görünüm

    Günümüzde Kariye Camii veya Kariye Müzesi adları ile tanınan yapı, Ayasofya’dan sonra en fazla tanınan anıt eserlerimizdendir. Yapı İstanbul İli, Fatih İlçesi, 2692 ada, 152 pafta, 1 parselde yer almaktadır.

    Şekil 2. Kariye Müzesi, uydu görüntüsü

    Bizans döneminde bir manastır kilisesi olarak inşa edilen yapı İstanbul’un fethinden kısa bir süre sonra cami haline getirilmiştir. Cumhuriyetin ilanından bir süre sonra şehirdeki Bizans anıtlarının restorasyonları çerçevesinde 1948-1958 yılları arasında Amerikan Bizans Araştırmaları Enstitüsünün çalışmaları ile restore edilen yapı Ayasofya Müzesi’ne bağlı ulusal bir müze olarak varlığına devam etmektedir.

    Khora’dan Kariye’ye

    Khora, (Hora) eski Yunancada kent dışı ve kırsal alan anlamına kullanılmaktadır. Kariye ise Arapçada kent dışı demektir. Bu adın yapının ilk inşa döneminde Büyük Konstantin’in bugünkü 5.yy. Theodosius surlarından daha geride inşa ettirdiği 4.y.y. Konstantin surlarının dışında kaldığından Hora (taşra – şehir dışı) adı verildiği sanılmaktadır. Bu görüş doğru ise;  bazı kaynaklarda manastırın kuruluşunun çok erken bir dönemde 413 yılından evvel olması gerektiği belirtilmiştir.  Günümüzde yapının içindeki bazı Meryem ve İsa mozaik figürlerinin yanında isimleri ile birlikte Hora sıfatı da yazmaktadır. Bizans devrinde “Hora” kelime anlamı dışında mistik bir imgeleme anlamı da taşıyordu.

    Manastırın kuruluşu ile ilgili bir çok hikaye anlatılmaktadır. Ancak bunların çoğu geç dönemlerde ortaya çıkmış ve bazıları birbirleri ile çelişen hikâyelerdir. Amerikan Bizans Enstitüsünün 1948-1958 yılları arasında yaptığı restorasyon sırasında açığa çıkarılan 6. ve 9. yüzyıla tarihlenen yapı  kalıntıları günümüzdeki yapının doğu cephesinde görülmektedir.

    Kilise daha sonra 11.yy.da temellerinden itibaren yeniden inşa ettirilmiştir. Fakat kısa bir süre sonra depremde harap olan yapı 12.yy da yenilenmiştir. Bu dönemden günümüze yapının naos bölümü ulaşmıştır. 13. yüzyılda Konstantinopolis’in Latinler tarafından istilası sırasında manastır neredeyse terk edilmiştir. 14. yüzyılın başında, kubbesi çökmüş olan kilise çok kapsamlı bir biçimde restore ve renove edilerek yenilenmiştir. 14. yüzyıl yapının bugünkü şekline ulaştığı bir dönem olarak önemlidir. Metokhites metruk manastır kilisenin tamiriyle birlikte onun kuzeyine iki katlı bir mekan, batıya bir dış narteks, güneyde ise tek nefli, mezar şapeli olarak kullanılacak bir parakklesion inşa ettirmiştir. Yapının tamamını ele alan yeni bir bezeme programı da bu çerçevede belirlenip mozaik ve fresko tekniğinde resimler hazırlanmıştır. Yapının zemin ve mermer kaplamaları, taş bezemeleri, vitrayları ile en ince ayrıntısına kadar süslendiği bilinmektedir. Resim programında İsa ve Meryem’in hayatlarından sahneler, tek aziz ve azizeler resmedilmiştir. Mozaik ve freskleri ile Bizans sanatının ve dünya sanatının gelişiminde çok önemli bir yere sahip olan yapı Erken İtalyan Rönesansı anıtlarıyla özellikle de Giotto’nun Arena Şapeli’ndeki freskolarıyla kıyaslanır.  Ayrıca Bizans sanatının Batı’daki doruk noktası olarak adlandırılan, Roma sanat ve mimarlık eserlerinin başında gelen Ravenna San Vitale Kilisesi ile de Kariye müzesinin mozaik ve fresklerinin yapım teknikleri, görsel etkileri birbirlerine çok benzemektedir.

    Şekil 3. Kariye Müzesi, Bizans Dönemi 3D
    Şekil 4. Günümüzde Kariye Müzesi

    Proje Süreci

    Tarihi eserlerde tespit ve belgeleme, tüm koruma sürecinin esas aldığı ilk ve en önemli aşamadır. Bir eserin doğru anlaşılması, belgelenmesi ve tespiti bu bilgilerin ışığında yapıda gerçekleştirilecek koruma uygulama çalışmaları için daha bilimsel ve geniş bir bakış açısına sahip olunmasını sağlar. Bu aşamada yapılan tarihi araştırmalar Kariye Müzesi’nin farklı dönemlerdeki durumunu, süreç içerisinde geçirdiği onarım ve tamiratları gösteren veriler oluşturmuştur. Elde edilen ve tespit edilen tüm bu veriler ışığında yapının geçirmiş olduğu tarihsel inşâ ve onarım dönemleri kronolojik olarak ortaya konarak, yapının nitelikleri belirlenmiştir. Ayrıca yapının tarihsel süreci dışında günümüzde şehir hayatının yoğunluğu içerisinde kalması, bulunduğu arazi konumu, çevre ve iklim koşullarının da dikkatle incelenmesini gerekli kılmış, nasıl bir ortamda koruma tedbirlerinin alınacağını ve hangi sorunlarla mücadele etmek gerektiğini göstermiştir. Böylece yapının mevcut durumunun doğru ve detaylı olarak tanımlanmasına önem verilmiş, yapılacak imalatlar uygun olarak tespit edilebilmiştir. Bu inceleme ve değerlendirme süreci, sonrasında hazırlanan rölöve, restitüsyon, restorasyon çizimleri, hasar tespit projeleri, bezemeler, dönem analizleri, rölöve detayları, malzeme analiz raporları yapılan tüm uygulamalara bilimsel bir kimlik kazandırmıştır.

    Şekil 5. Kariye Müzesi Kronolojik Dönem Analizi

    Bu doğrultuda; Kültür Bakanlığı’nın talimatı doğrultusunda Kariye Müzesi Rölöve, Restitüsyon ve Restorasyon projeleri 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Yasası kapsamında hazırlanmıştır. 2009 yılında başlayan proje çalışmaları 2011 yılında Koruma Bölge Kurulunun proje onayı ile tamamlanmıştır.

    Tablo 1. Kariye Müzesi, Restitüsyon proje çalışmaları

    Tarihsel Süreçte Yapının Geçirdiği Onarımlar

    Şekil 6. Kariye Müzesi’nin Bizans dönemi inşa evreleri ve onarımları
    Şekil 7. Kariye Müzesi’nin Osmanlı dönemi onarımları
    Şekil 8. Kariye Müzesi’nin onarım kronolojisi
    Şekil 9. Kariye Müzesi’nin onarımları
    Şekil 10. Kariye Müzesi Osmanlı dönemi eklentileri
    Şekil 11. Kariye Müzesi üst örtü onarım dönemleri
    Şekil 12. Kariye Müzesi Cumhuriyet Dönemi onarımları
    Şekil 13. Kariye Müzesi onarımları
    Şekil 14. Kariye Müzesi batı cephesi onarımları
    Şekil 15. Kariye Müzesi güney cephe onarımları

    Restorasyon Etapları

    Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü ve İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü’nün ‘’Kariye Müzesi Restorasyonu’’ kapsamında kurumsal yazışmalar sonucunda müzenin ziyaretçilere kapatılmaması ve gerekli önlemlerin alınarak uygulamaların etap etap yapılması gerektiği konusunda karar verilerek bu doğrultuda restorasyon uygulamalarının;

    I. Etap: Naos ve Aneks bölümlerinin onarıma alınması, diğer bölümlerin ziyarete açık tutulması, müze girişi ve turnikelerin ise güney-batı yönüne alınması

    II. Etap: İç narteks bölümünün ziyarete kapatılarak onarıma alınması III. Etap: Dış narteks ve parekklasion bölümünün kapatılarak onarıma alınması olarak düzenlenmiştir.

    Şekil 16. Restorasyonu yapılan ve yapılacak etaplar

    Restorasyon Süreci

    Bu süreçte, kagir elemanların video-endeskopi ile araştırılması, kimyasal ve fiziksel laboratuar testleri ve gergi elemanlarının dinamik testleri yapılmış olup temel araştırması için en az iki temel çukuru açılması, zemin araştırma için de statik ve dinamik penetrasyon testi yapılması, analojik görüntüleme yapılması (ana çatlaklarda), temel yapısının radarla görüntülenmesi ve yapısının tespiti kararlaştırılmıştır. Ayrıca yapının matematik ortamda modellenmesi, güçlendirme projelerinin hazırlanması da bu çalışma kapsamı içindedir.

    Jeoradar Çalışması

    Yapılan ölçümlerde mozaik ve fresklerin zarar görmemesine dikkat edilmiş, ölçüm yapılırken pvc esaslı bez mozaik ve fresklerin üzerine kağıt bantlar ile tutturulmuş, bu bezin üstünden taranmıştır.

    Şekil.17

    Bina içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda tespit edilen ana çatlağın bir eksen üzerinde olduğu tespit edilmiştir. Bu eksendeki çatlak hatlarının bir önceki tamirat esnasında doldurulmuş olduğu GPR taramalarında belirlenmiştir. Ancak dolgu malzemesinin bina duvarlarını oluşturan yapı malzemelerinden (tuğla, derz, sıva v.b.) farklı olduğu ve aynı zamanda yer yer boşluk yapılarının olduğu belirlenmiştir

    Şekil.18

    Yine müze çevresinde yapılan GPR ölçümleri ile yeraltı suyu tespit edilmiştir. Bu çalışmalar ışığında yeraltı suyunun müze temeline oldukça yakın olduğu ve bu suların yaklaşık 3 m derinliğe kadar etkili olduğu tespit edilmiştir. Birbirine paralel olarak uygulanan GPR profilleri ile bu suya doygun alan takip edilmiş elde edilen 2 boyutlu kesitler interpolasyon yardımı ile 3 boyutlu görüntülere dönüştürülmüştür.

    Şekil 19

    GPR kesitlerinin birleştirilmesi ile oluşturulan yeraltı 3 boyutlu modeli (koyu renkli alanlar yüksek su içeriği barındıran seviyeleri temsil etmektedir.

    SİSMİK ÇALIŞMA

    Kariye Müzesi arazi sınırları içinde, 20-m derinliğe kadar zeminin sismik modelinin tayinine münhasır bir sismik etüt yapılmıştır.

    Şekil 20
    Şekil 21

    Atılan üç sismik hat (KS01,KS02, ve KS03) ana yapıyı üç taraftan çevrelemektedir. KS01 hattıyla KS02 hattı, gösterilen A noktasında kesişmektedir. Bu nokta, KS01 hattının batı uç noktasından 33 ve KS02 hattının güney uç noktasından da 5m mesafededir. Dolayısıyla yapılacak olan sondaj noktasını vermektedir.

    Şekil 22
    Şekil 23

    Yapı Sağlığı İzleme Sistemi

    Şekil 25
    Şekil 24
    Şekil 26
    Şekil 27

    Zemin Araştırma Sistemi (Aletsel Gözlem)

    Şekil 29
    Şekil 28
    Şekil 28
    Şekil 31
    Şekil 32
    Şekil 33

    Yapı Çatlak Hattı

    Bina içerisinde tüm duvarlarda ve üst örtüde yapılan yüksek hassasiyetli GPR (2.3 GHz) ve ultrases (PUNDİT) ölçümleri sonucunda tespit edilen ana çatlağın bir eksen üzerinde olduğu tespit edilmiştir.

    Şekil 34
    Şekil 34

    Kubbelerdeki çamur sıvanın alınmasından sonraki durum;

    Şekil 36
    Şekil 37
    Şekil 38
    Şekil 39

    Parekklesion apsis kubbe tonozunun çatlağının etrafı açılmadan önce genişliği: 7-10 cm arası derinliği: 20-30 cm arasıydı.

    Şekil 40
    Şekil 41
    Şekil 42
    Şekil 43
    Şekil 44
    Kuzey cephesi
    Şekil 45
    Şekil 46
    Güney Cephesi
    Şekil 47
    Şekil 48
    Doğu Cephesi
    Şekil 49
    Şekil 50

    Drenaj Kazı Hattı Plan şemasında görüldüğü üzere binanın başlıca sorunlarından biri olan zemin suyu sorunu çözümü için yapılacak olan drenaj kazı sistemi Güney cephesinde kodlamaları yapılarak başlanılmıştır. Kazılan alanlarda duvar kalıntıları ve mezar buluntularına rastlanılmıştır.

    Şekil 51.Tüm kazı alanı, plan
    Güney cephesi kazı alanı
    Güney cephesi kazı alanı
    Doğu cephesi kazı alanı
    Kuzey cephesi kazı alanı
    Kuzey cephesi kazı alanı
    Kuzey cephesi kazı alanı
    Batı cephesi kazı alanı
    Batı cephesi kazı alanı
    Batı cephesi kazı alanı

    Kuzey doğu duvarı temelinde duvar boşluğu tespit edilmiş olup temel duvarında tümleme ve enjeksiyon yapılmıştır.

    Karışım Oranı ; 

    -1 kısım hidrolik kireç

    -1.5 kısım 25o mk elekaltı tuğla tozu

    -1.5 kısım 250 mk elekaltı  taş tozu

    +Akrilik Emülsiyon (Primal AC 33 %3

    -3.0-3.5 kısım su

    Şekil 60
    Şekil 60
    Şekil 60

    Hasarlı ve malzeme kaybı görülen taş ve tuğla yüzeylerinde, plastik onarım harcı ile tümleme yapılmıştır.

    Şekil 63
    Şekil 64
    Şekil 65
    Şekil 66
    Şekil 67

    Naos, Ahşap Bağdadi Kubbe Konservasyonu ve Restorasyonu

    Ana kubbe iç kısmında Çimento esaslı sıvaların sökümü ve bağdadi çıtaların durum tespitinin yapılması;

    Şekil 68
    Şekil 68

    Kubbe üst örtüsünde kurşun ve çamur sıva sökümü ahşap kaplama ve karkasların tespitinin yapılarak, Belgeleme çalışmasının ardından, niteliksiz ve çürümüş olan ahşap kaplamalar itinalı olarak sökülmüştür. Bu aşamadan sonra özgün ahşap dokular konservasyon uygulamaları ile güçlendirilmiş olup alınan ahşap kaplamaların yerine özgün dokuya uygun olarak meşe ağacından ahşap kaplamalarla yenilenmiştir.

    Şekil 70
    Şekil 71
    Şekil 72
    Şekil 73
    Şekil 74
    Şekil 75
    Şekil 76
    Şekil 77
    Şekil 78
    Şekil 79
    Şekil 80
    Şekil 81
    Şekil 82
    Şekil 83
    Şekil 84
    Şekil 85
    Şekil 86
    Şekil 87
    Şekil 88
    Şekil 89
    Şekil 90
    Şekil 91

    Naos Kubbe Kasnak Dış Cephe İmalatları

    Naos kubbe kasnaklarının dış cephelerinde 1950’li yıllarda yapılan çimento katkılı sıvalar alınarak örgü sistemi arasında kalan çimento kalıntıları mekanik yöntem ile temizlenerek horosan sıva ile yeniden sıvanmıştır. Ayrıca kubbe saçak altında kalan pencere kemerlerinde ki kirpi saçaklar üzerinde bulunan kir tabakaları ilk aşamada yumuşak kıl fırça ve saf su ile temizlenmiş olup daha sonra lokal olarak bistrü ile ince mekanik temizlik yapılmıştır.

    Şekil 92
    Şekil 93
    Şekil 94
    Şekil 95
    Şekil 96
    Şekil 97

    Naos kasnak dış cephelerinde, niteliksiz onarımda yakın dönemde yapılan çimento katkılı sıvalar alınarak horasan sıva ile yeniden sıvanmıştır.

    Şekil 98
    Şekil 99
    Şekil 100

    Naos mermer pencere imalatı

    Naosta bulunan betonarme pencereler yerine 6 cm kalınlığında marmara mermerinden kasetli pencereler yapıldı. Ayrıca mermer tozu ve kaymak kireç karışımı ile yerine takılan mermer çıtalara 8 mm camları monte edildi.

    Şekil 101
    Şekil 102
    Şekil 103
    Şekil 104
    Şekil 105
    Şekil 106

    Konservasyon

    Konservasyon çalışmalarında ilk olarak tespit ve belgelendirme çalışmaları yapılarak onarım projesi kapsamında bütün alanlar karolajlara bölünmüş, fotoğraf ile belgelenip Hasar tespit ve desen paftaları hazırlanmıştır. Mevcut müdahale paftaları ile paralel doğrultuda sonradan yapılmasına karar verilen bütün müdahaleler belgelendirilmiştir.

    Şekil 107
    Şekil 108
    Şekil 109

    Naosta bulunan zemin döşeme mermerleri ile iç cephe mermer kaplama panolarının envanter numaraları taşın yapısına zarar vermeyen tıbbi kağıt plaster bantların üzerine yazılarak taşlarda bulunan bütün çatlaklar ve boşluklar projeye işlenmiştir. Aynı zamanda taşların cinslerini gösteren ayrı paftalar hazırlanmıştır.

    Şekil 110
    Şekil 111
    Şekil 112
    Hasar Tespit ve Müdahale Paftası
    Hasar Tespit ve Müdahale Paftası

    Kariye Müzesi’nin içinde birden çok taş cinsi görülmektedir. Duvarları kaplayan mermerlerin içinde çoğunlukla Marmara Adasından beyaz renkli ve gri damarlı olan mermerler kullanılmıştır. Ayrıca Marmara mermerinin yanı sıra Kuzey Afrika, Eğriboz Adası ve Afyon gibi değişik yerlerden getirilen Porfir, antik yeşil, oniks, kırmızı, sarı, ve pembe renkli damarlı mermerlerle zengin bir görünüm oluşturulmuştur. Aynı seri mermer blokların kesilerek, yan yana monte edilmesiyle mermerlerin üzerinde oluşan desenler, zengin simetrik şekiller ve kesilmiş ağaç desenini andıran motifleri oluşturmaktadır.

    Şekil 113

    Naos’da bulunan mermer kaplama levhalarının yüzey temizlikleri yapılmıştır. İlk olarak saf su ve mikro gözenekli süngerler ile taş yüzeyleri silinmiş, saf su ve kağıt havlu kompres uygulaması sonrasında yumuşak uçlu plastik kıl fırçalar ile taş yüzeyleri fırçalanıp temizlenmiştir.

    Şekil 115
    Şekil 116
    Şekil 114

    Naos duvar yüzeylerinde yapılan temizlik uygulamaları sonrasında taşların derz aralarında bulunan ve bağlayıcı özelliği kaybolmuş derz dolgu harçları alınarak yerlerine kireç bağlayıcılı yeni dolgu harçları yapılmıştır. Derz dolguları sonrasında naos cephelerinde renkli mermerlerin olduğu alanlarda derz dolguları renklendirilerek duvarlarda renk bütünlüğünü sağlanmıştır.

    Şekil 115
    Şekil 116
    Şekil 117

    Naos cephelerdeki yapılan çalışmalardan sonra taban döşeme mermerlerinde saf su, kağıt havlu kompres uygulaması ile yüzey temizliği, derz açma ve derz kapama uygulamaları yapılmıştır.

    Şekil 119
    Şekil 118
    Şekil 120

    Hodegetrıa meryemi mozaiği desen paftası

    Meryem’in Ölümü (Koımesis) Mozaiği Desen Paftası

    Mozaik Konservasyonu

    Yüzey bezemeleri içerisinde özgün tessera tipi olan sarı ve gümüş varaklı mozaiklerin yapım tekniğinde bir cam küp üzerine altın veya gümüş varak üstünde yapıştırılmış ince bir cam tabakası bulunmaktadır. Zamanla dış etkenlerden kaynaklı olarak düşmüş üst cam tabakasının sağlamlaştırma çalışması için öncelikli olarak camların altında kalan varakların yapıştırması %3’lük paraloid B72 ile yapılmaktadır. Varaklar sağlamlaştırıldıktan sonra kuru yumuşak fırça yardımıyla uygulayıcının diğer bir elinde  destek olacak şekilde müdahale edilen mozaiklerin üzerinden çıkan üst cam kapaklar % 10’luk paraloid B72 pens ve enjektör yardımıyla düştüğü mozaik üzerine yapıştırılır

    Nem ve tuz hareketleri nedeniyle bağlayıcılık özelliğini yitirmiş olan harç tabakasından ayrılmış olanlar ve düşmüş olanların tekrar yatak harcına bağlanması için önce teseranın düştüğü yüzey temizlenip hazırlanan harç ile tesseranın bulunduğu orijinal yatak hazırlanır. Sonra tesera harç içine yerleştirilip preslenir. Harcın prizi kontrol edilip istenilen sonuç elde edilmiş ise pres yüzeyden alınır. Grup halinde oynayan ve düşmek üzere olan tesseralar için derz aralarına hazır harç enjekte edilerek preslenir ve oynamanın önüne geçilir.

    Duvar yüzeylerinden ayrılmış olan sıvalı veya mozaikli bölgelerde duvara aderansın sağlanması amacıyla enjeksiyon deliklerinin sıva kalınlığına kadar açılması, kompresör yardımıyla açılan deliklerin temizlenmesi, açılan delikten küçük agregalı harç tabanca yardımı ile yüzey arkasına enjekte edilip daha sonra destek konularak yüzeyin tuğla dokuya tespiti için preslenir. Harcın prizi kontrol edilip istenilen sonuç elde edilmiş ise pres yüzeyden alınır.

    Naosta; kasnak altında bulunan batı ve güney cephesi pencere kemer içlerindeki ve duvar panolarında kenar bantları özgün dokuya uygun olarak yenilenmiştir. Mozaikli yüzeyler krom ankrajlarla güçlendirilmiştir.

    Aynı şekilde fresklerde mikro enjeksiyon yöntemi ile sağlamlaştırılmış olup çimento harçlı kenar bantları özgün harç terkibinde yenilenmiştir.

    Naos taş -tuğla yüzeylerde kağıt hamuru ile temizlik yapılması

    Naos Taş-Tuğla, İç Cephe Yüzeylerinde Derz Açma ve Derzleme

    Naos iç yüzeylerinde özgün olmayan çimento katkılı derzler  ile sağlam olmayan derz yüzeyleri itina ile raspa edilerek alınmıştır. Özgün ve sağlam olan derzler korunmuş sadece yüzey temizliği yapılmıştır.

    Kaynaklar

    Paul A.Underwood,The Kariye djami,New York-London 1996,C.1,S.15

    Semavi Eyice,Son Devir Bizans Mimarisi,İstanbul´dapalailogoslar Devri Anıtları,İstanbul 1980,sayfa 46-51

    MÜLLER-WIENER,Wolfgang,İstanbul´ un Tarihsel Topografyası,17.yüzyıl Başlarına Kadar Byzantion-Konstantinopolis-İstanbul,İstanbul2001,sayfa 162

    Çetinkaya,Haluk,İstanbul´ da Orta Bizans Dini Mimarisi[843-1204],İstanbul 2003,İstanbul üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,Sanat Tarihi Anabilim Dalı,yayınlanmamış doktora tezi,sayfa 132

    Semavi Eyice,´Kariye Cami´,Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi,cilt4,İstanbul 1994,

    Sayfa 466

    Alexander Van Millingen,ByzantıneChurches in Constantinople ,1912 nin aynı basımı,London 1974,sayfa 288

    Mehmet Ziya,Kariye Camii Şerifi,İstanbul 1326

    Türkiye Diyanet Vakfı,İslam Ansiklopedisi,24 sayfa 495

    Ömer Lütfi Barkan,Ekrem Hakkı Ayverdi,İstanbul Vakıfları Tahrir Defteri 953[ 1546] Tarihli,İstanbul 1970,sayfa 67-71

    Yıldız Ötüken´,İstanbul kiliselerinin Fetihten Sonra Yeni Görevleri,Banileri Ve Adları´

    Hacettepe Beşeri Bilimler Dergisi,cilt10,sayı2,Haziran 1979,sayfa 106

    Ahmed Nezih Galitekin,Ayvansarayi Hüseyin Efendi-Ali Satı Efendi-Süleyman Besim Efendi,Hadikatü l Cevami [İstanbul camileri ve diğer dini-sivil mimari yapılar],İstanbul 2001,sayfa 218

    Havva Koç,´Ali Paşa [Atik,Hadım]´,´Yaşamları Ve Yapıtları İle Osmanlılar Ansiklopedisi´,cilt1 ,İstanbul 1999,sayfa 222-223,T.Okic,Hadım [Atik] Ali Paşa Kimdir ,Necati LugalArmağanı,Ankara 1968,sayfa 501-515